1, 2. (a) I yo ango ma jo pa Elia guneno can? (b) Elia onongo obikemme ki peko ango i wi Got Karmel?

ELIA obedo ka neno kit ma dano giwoto ma komgi pe kwede i lung me got Karmel. Kadi i odiko meno ma piny pud ribiribi, can ki kec laparanat onongo ogoyo dano ma nen woko ka maleng. Two pa piny pi mwaka adek ki nucu omiyo dano onongo gitye ma gubwone mada.

² I kingi onongo tye lunebi 450 pa Baal ma gitye ka wot ki awaka ki adagadaga madit i kom lanebi pa Jehovah, Elia. Daker Jejebel onongo oneko lutic mapol pa Jehovah, ento Elia pud ocung matek i kwero lok me woro Baal. Ento en onongo bikwerone wa awene? Lunebi-ni gwok nyo gubedo ka tamo ni ngat acel keken-ni twero loyogi nining. (1 Luker 18:4, 19, 20) Kabaka Akab bene obino ki aguragurane ma obedo i wi gadigadi ker. En bene onongo pe maro Elia.

3, 4. (a) Pingo oromo bedo ni Elia owinyo lworo mo manok? (b) Lapeny ango ma wabinyamogi?

³ Nino meno onongo obibedo pat ki nino mo keken i kwo pa lanebi-ni. Elia oketo wange ka neno kit ma yub tye ka wot kwede, yub me pyem mo madit ma yam lobo pe oneno i kin woro me ada ki woro goba. En obedo ka winyo nining ka cawane woto ki romo? En bene onongo lworo make pien “obedo dano ma kite cal kwedwa.” (Kwan Yakobo 5:17.) Watwero ngeyo olo gin acel: Elia onongo winyo ni etye kene pien ni lwak dano ma niyegi nok, ribo ki kabaka ma wiye otang, kacel ki lunebi ma luneko aye gurumo en woko i dyere.—1 Luker 18:22.

⁴ Ngo ma omiyo jo Icrael gubedo marac kit man? Dok lok man gudo komi nining? Nen kong lanen me niye pa Elia ki kit ma lokke twero bedo me pwony kwede botwa i kare-ni.

5, 6. (a) Icrael onongo tye ki rucurucu ango? (b) Kabaka Akab ocwero cwiny Jehovah nining?

⁵ Pi kare malac i kwone, Elia obedo ka neno kit ma kiloko  woro me ada odoko gin me anyona ki tyen. Ki lok ada, Icrael onongo tye i twon peko madit ma dong orii pi kare malac; peko me lweny i kin dini me ada ki me goba, lweny i kin woro Lubanga Jehovah ki woro cal apaya pa lobe ma orumogi. I kare pa Elia, rucurucu-ni onongo dong oo ka marac.

⁶ Kabaka Akab owango cwiny Jehovah mada. En onyomo Jejebel, nya pa kabaka me Cidon. Jejebel onongo omoko tamme me nyayo woro Baal i lobo Icrael ki dok me giko woro Jehovah woko. Oyotoyot, en omako wi Akab me lubo tamme. Akab ogero ot ki keno tyer pa Baal kun telo yo ki nyuto lanen me ryebbe piny i nyim lubanga man.—1 Luker 16:30-33.

7. (a) Ngo ma omiyo woro Baal obedo gin marac mada? (b) Madok i kom kare ma two pa piny otero i kare pa Elia, pingo akalakala mo pe ni lok me Baibul pe gwenyo doge? (Med ki lok me  bok.)

⁷ Ngo ma omiyo woro Baal obedo rac tutwal? Woro-ni oloko cwiny jo Icrael, kun wiro wigi ki i kom Lubanga me ada. Obedo dini me kwer ma opong ki tim gero. Jami maraco ma onongo tye, aye co ki mon ma gubedo malaya ma gitiyo ticgine i ot me worogi, karama me tim tarwang, kacel ki tyero lutino calo mot awanga. Mumiyo Jehovah ocwalo Elia bot Akab me tito pi rweny pa kot ma birii wang ma lanebi pa Lubanga dok otito pi dwogone. (1 Luker 17:1) Mwaki mapol okato ka dong Elia obino bot Akab ci owacce ni ocok dano ki lunebi pa Baal i wi Got Karmel. *

8. Lok i kom woro Baal ca gudowa nining i kare-ni?

⁸ Rucurucu man gudowa nining i kare-ni? Jo mukene romo tamo ni lok i kom woro Baal ca pire pe tek i karewa-ni, kit ma pe waneno odi ki keno tyer pa Baal i kabedowa. Ento lok man pe obedo ododo mo ata me kare macon. (Rom. 15:4) Lok ni “Baal” gonye ni “rwede” nyo “rwot.” Jehovah owaco bot jone ni omyero guyer en macalo “baal” ma megi nyo cwargi. (Ic. 54:4, 5) In mono pe iye ni dano giworo jami mapol ma ka woro Lubanga Won Twer Ducu? Kadi bed dano gutii ki kwogi i yenyo cente, pi dog tic, pi mato yamo, pi cobo mitigi me mit, nyo guti pi lubanga ma gipol ata ma ka tic pi Jehovah, nongo pud guyero rwotgi. (Mat. 6:24; kwan Jo Roma 6:16.) Tye olo ni, jami ma pigi tego i woro Baal pud gitye madwong wa i kare-ni. Lwodo lok me  pyem ma obedo i kin Jehovah ki Baal twero konyowa me moko tam me ryeko i kom ngat ma omyero wati pire.

9. (a) Ngo ma omiyo Got Karmel obedo kabedo maber me nyuto goba pa Luwor Baal? (Nen bene lok ma tye piny.) (b) Ngo ma Elia owaco bot dano?

⁹ Wi Got Karmel onongo miyo dano twero neno—cakke ki piny i laora kulu Kicon nio wa i Nam Madit (Nam me Mediterranean) ma tye cok, ka dok ineno godi me Lebanon tung kumalo. * Ento ma ceng tye ka tuc, pinye onongo nyuto ni jamine pe obibedo maber. Lobo ma yam ceko cam ma Jehovah omiyo bot lutino pa Abram onongo odoko calo lobo ma kiwango. Lyeto ceng ogoyo ma otwo nigwek, dok oballe pi ababa pa jo pa Lubanga kikome!  I kare ma dano gugurre, Elia obino botgi ci owacci: “Wun mono wubicabbe atata i cwinywu nio kwede wa awene? Ka ce Rwot [Jehovah] aye Lubanga, ci wulub en keken; ento ka Baal, ci wutugi lubo en cut.”—1 Luker 18:21.

10. Jo me kare pa Elia onongo ‘gicabbe atata i cwinygi’ nining, dok lok madit ango ma wigi owil iye?

¹⁰ Elia onongo tye ka loko ngo i kare ma owacci “wubicabbe atata i cwinywu”? Tye ni, jo ca onongo pe gingeyo ni omyero giyer i kin woro Jehovah ki woro Baal. Gin onongo gitamo ni gitwero woro gin aryo ducu—ni gitwero yomo cwiny Baal ki lubo kwerre kun nongo gipenyo gin ma gimito ki bot Lubanga Jehovah. Gwok onyo gitamo ni Baal romo goyo laane i kom camgi ki leyigi, kun “Rwot [Jehovah] me mony” gwokogi i kare me lweny. (1 Cam. 17:45) Wigi owil i kom lok acel madit—lok ma jo mapol i kare-ni bene pe gingeyo. Ni Jehovah pe nywako worone ki ngat mukene. En mito worowa dok porre me nongone en kene. Woro mo keken ma kimiyo bote ka orubbe ki woro mukene, en pe jolo, ento wango iye aye!—Kwan Nia 20:5.

11. In itamo ni lok pa Elia i wi Got Karmel twero konyowa nining me ngiyo gin ma pire tek i kwowa ki kit me worowa?

¹¹ Jo Icrael onongo gitye ka ‘cabbe atata’ calo ngat ma tye ka temme me lubo yo aryo lawangacel. Jo mapol i kare-ni gitimo bal acel-li, giweko “baal” mukene donyo i kwogi ci leyo kaka woro Lubanga. Lubo lwongo pa Elia me juko cabbe atata twero konyowa me ngiyo gin ma pire tek i kwowa ki kit me worowa.

12, 13. (a) Tam ango ma Elia omiyo? (b) Waromo nyuto nining ni pe watye ki akalakala calo Elia?

¹² Elia omiyo tam me nyuto nga ma obedo Lubanga me ada. Tam mo mayot adada. Lulamdog pa Baal omyero guger keno tyergi ci guket iye gin atyera; ka dong guleg bot lubangagi wek ocwal mac omok iye. En Elia bene myero otim kumeno. En owacci “lubanga ma bidok iye ki cwalo mac, en aye Lubanga ada.” Elia onongo ngeyo maber nga ma obedo Lubanga me ada. Niyene onongo tek adada ma oweko en omiyo kare ki yo ma tye ducu bot luwor Baal. Omiyo kare mukwongo bot lunebi pa Baal. Pi meno guyero twon dyang me atyera ci gucako lega bot Baal. *—1 Luker 18:24, 25.

¹³ Wan pe watye ka kwo i kare ma tango timme iye. Ento,  Jehovah peya olokke. Watwero bedo labongo akalakala i kome calo Elia. Me laporre, ka jo mogo gukwero gin ma Baibul pwonyo, pe wabedo ki lworo me weko ni gin kong gucak tito tamgi. Calo Elia, waweko lokke bot Lubanga me ada me tyekone. Watimo meno ki jenge pe i lokwa ento i Lok pa Lubanga ma tye me “tiro kit [tam] pa dano.”—2 Tem. 3:16.

14. I yo ango ma Elia onywaro kwede lunebi pa Baal, dok pingo?

¹⁴ Lunebi pa Baal gucano gityergi i wi keno tyer kun gilego bot lubangagi. Gukok ci gukok kun gibako doggi ni “Ai Baal, dokkiwa iye do ya!” Gumedde kumeno pi cawa ki cawa. Baibul wacci, “ento dwan mo pe ma winnye ki ngatti mo ma dokkigi iye bene peke.” I cwiny dye ceng Elia ocako nywarogi, kun cwinyogi ni tic mo nen calo omako Baal matek omiyo pe gamo kokogi, ni gwok ocito woko ka yokke, nyo nino okwalo wange ma mito ngat mo ocoye. Elia owaco bot lutim bwolo-ni ni, “Wudange matek.” Nen kene ni, en onongo neno woro Baal calo gin ma kore pe, dong onongo mito ni jo pa Lubanga gunen tim bwologi ki wanggi.—1 Luker 18:26, 27.

15. Gin ma otimme i kom lunebi pa Baal nyuto mingo me yero rwot mo mapat ki Jehovah nining?

¹⁵ Meno otugi weko wi lulamdog pa Baal omito po woko, “gudange matek, kun gingolo komgi kekengi ki pala lucwan ki atero-gu macalo kitgi tye kwede; gungolle nio ka remo komgi ocako cwer kun mol ki i komgi.” Ento weng nono! “Piny oling litik; ngat ma dok iye botgi peke, ki ngat ma paro pigi bene peke.” (1 Luker 18:28, 29) Gin ma tye aye ni, Baal mo onongo peke. Baal onongo gin ma Catan oteto ateta me ywayo dano ki bot Jehovah. Dong lok ada tye ni, yero rwot mapat ki Jehovah kelo cwercwiny ki alano keken.—Kwan Jabuli 25:3; 115:4-8.

16. (a) Keno tyer ma Elia oyubo bot Jehovah i wi Got Karmel gwok nyo opoyo wi jo ma tye i kom ngo? (b) Elia omedde ki nyuto genne i kom Lubanga nining?

¹⁶ I wi otyeno abwora, kare pa Elia me tyero tyer oromo. En oyubo keno tyer pa Jehovah ma onongo kiketo woko, ma lumone pa woro me ada aye myero obed ni guketo. En otiyo ki godi 12, gwok me poyo wi jo mapol me kaka 10 pa jo Icrael ni Cik ma  kimiyo bot kaki 12 ducu pud tiyo i komgi. Oketo gityer-re ci oweko kionyo pii odyako jami ducu, pii ma gwok kikelo ki i Nam me Mediterranean ma tye cok. En bene oweko kikwinyo bur orumo nget keno tyer ci kipongo ki pii. Kit ma en omiyo kare bot lunebi pa Baal me tiyo ticgi ducu, en bene omiyo kare bot Jehovah—en onongo pe tye ki akalakala mo i kom Lubangane.—1 Luker 18:30-35.

17. Lega pa Elia onyuto gin ma pire tek bote nining, dok wan watwero lubo lanenne i legawa nining?

¹⁷ I kare ma kityeko timo jami ducu, Elia olego. Lega pa Elia macek ento matut-ti onyuto gin ma en tero calo gin ma pire tek loyo. Mukwongo, en omito ni kinge ni Jehovah, aye “Lubanga i Icrael,” ento pe Baal. Me aryo, en omito ni dano ducu gunge ni en ebedo latic mamwa pa Jehovah; deyo ducu myero ocit bot Lubanga. Me agikki, en onyuto ni en pud eparo pi jone, pien etye ki miti madit ni Jehovah ‘odwok cwinygi i kome.’ (1 Luker 18:36, 37) Kadi bed nok pa niyegi okelo pekki madwong, Elia onongo pud marogi. I legawa bot Lubanga, tika wan bene wanyuto mwolo, par pi nying Lubanga, ki kica pi jo ma mito kony?

18, 19. (a) Jehovah ogamo lega pa Elia nining? (b) Elia omiyo twero bot dano ni gutim ngo, dok pingo onongo pe porre me timo kica bot lunebi pa Baal?

¹⁸ Ma peya Elia olego, lwak ma tye myero obed ni gubedo ka tam ka ce Jehovah pe obibedo calo Baal ma odoko piny nono. I nge lega, kare obedo pe me bedo ka tam iye. Baibul wacci: “Ci mac oa ki bot Rwot [Jehovah] opoto piny, owango gitum awanga woko ducu liweng, ki yen-gu, ki godi-gu, ki apwa, ka dok owango pii woko ma onongo opongo bur-ri.” (1 Luker 18:38) Lagamme pud dong omako wi dano ya! Dok dano gudok iye ningo?

¹⁹ Gin ducu gudange matek ni “Rwot [Jehovah] aye Lubanga; Rwot [Jehovah] aye Lubanga!” (1 Luker 18:39) Olo dong guneno ka ma ada tye iye. Ento, onongo peya gunyuto kit niye mo. I ada, ye ni Jehovah aye Lubanga me ada i nge neno mac ma a ki i polo macalo lagam me lega pe obedo yo ma konyo me nyuto niye. Pi meno Elia omito ni gunyut niyegi gumeddi. En okwayogi me timo gin ma onongo omyero gutim mwaki mapol angec —lubo Cik pa Jehovah. Cik pa Lubanga tito ni lunebi ma lugoba ki luwor cal apaya omyero kinekgi woko. (Nwo. 13:5-9) Lunebi magi pa Baal gubedo lumone muywek pa Lubanga Jehovah, dok gubedo ka nyweno yubbe akaka. Tika onongo porre me timo Kica botgi? Kit kica ango ma gin gunyuto bot lutino ma balgi pe ma guwangogi ma kwo calo gitum awanga bot Baal? (Kwan Carolok 21:13; Jer. 19:5) Tim pa co magi onongo dong okato ka um okuru woko, ma pe pore me timo kica botgi! Dong Elia omiyo twero ni omyero kinekgi woko, ci kikato kwedgi cut.—1 Luker 18:40.

20. Pingo koko pa jo me kare-ni ma pe giye lok me Baibul ni Elia ojwero lulamdog pa Baal tyene pe?

²⁰ Jo ma gikok i kom lok man i kare-ni pe giye kit ma lok man otum kwede i wi Got Karmel. Jo mukene gitamo ni jo ma gitero dini i yo matek ma okato kare giromo tic ki lanen-ni me timo tim gero i kom dini mukene. Racce tye ni, lutim tim gero pi lok me dini gidwong ata i kare-ni. Ento, Elia onongo pe obedo kumeno. En onongo tye ka tic ma ka Jehovah i jwero lutim maraco. Medo i kom meno, Lukricitayo me ada gingeyo ni pe gitwero lubo gin ma Elia otimo-ni ki kwanyo pala lucwan me tic i kom lutim bal. Ma ka meno, gin gilubo cik ma kimiyo ki lupwonnye pa Yecu ma nonge i lok pa Kricito bot Petero ni: “Dwok pala lucwanni kakare i akura; pien jo ducu ma mako pala lucwan, gibinekogi bene ki pala lucwan.” (Mat. 26:52) Jehovah bitic ki Wode me jwero lutim maraco i kare me anyim.

21. Lanen pa Elia rwatte pi Lukricitayo me ada i kare-ni nining?

²¹ Tic madit pa Lukricitayo me ada aye me kwo i yo ma nyuto niyegi. (Jon 3:16) Yo acel ma watwero timo kwede meno aye me lubo lanen pa jo me niye calo Elia. En oworo Jehovah keken ki cwinye ducu dok ocuko cwiny jo mukene me timo gin acel-lu. En onyuto ki tekcwiny goba pa dini ma Catan tiyo kwede me ywayo dano woko ki bot Jehovah. Dok en ogeno ni Jehovah bicobo lok ducu, pe ojenge i kom kerone ki mitine. Elia ocung matek pi woro me ada. Walego ni wan ducu myero walubu lanen me niyene!