HƐ MI MUNYU | MAWU SUSUMI NGƐ SIGALETI NUMI HE
Sigaleti Numi Ngɛ Nihi Awi Yee Ngɛ Je Kɛ Wɛ
Sigaleti numi ngɛ nihi gbee wawɛɛ nitsɛ.
-
E gbe nihi 100,000,000 ngɛ jeha lafa nɛ be ɔ mi.
-
Daa jeha a, e gbeɔ nihi maa pee 6,000,000.
-
Akɔtaa bumi tsɔɔ kaa ngɛ tsuifia ekpa tsuaa tsuifia ekpa mi ɔ, e gbeɔ nɔ kake.
Nɔ́ ko be nɛ tsɔɔ kaa bɔ nɛ e ngɛ nihi gbee ha a se maa po.
Níhi a mi hlali bu akɔtaa nɛ a na kaa ke níhi maa ya nɔ kaa bɔ nɛ e ngɛ amlɔ nɛ ɔ, lɛɛ loko e maa su jeha 2030 ɔ, nihi nɛ sigaleti numi gbeɔ daa jeha a yibɔ maa hiɛ pe 8,000,000. A tsɔɔ kaa loko e maa su jeha 2100 ɔ, sigaleti numi maa gbe nihi 1,000,000,000.
Sigaleti numi yeɔ nihi nɛ a nuɔ ɔ kɛ ni kpahi awi. A weku mi bimɛ peeɔ yeyeeye nɛ a yeɔ ohia. Nihi hu ngɛ nɛ mɛ nitsɛmɛ a nui sigaleti, se sigaleti la su ku nɛ nihi nuɔ ɔ sɛɔ a mi. Daa jeha a, nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nihi 600,000 gboɔ. Haomi nɛ ɔ saa nɔ tsuaa nɔ he, ejakaa e haa nɛ hiɔ tsami he hiɔ yaa hiɔwe.
Ke hiɔ ko je e he kpo ɔ, dɔkitahi bɔɔ mɔde nɛ a hlaa e nya tsaba, se sigaleti numi lɛɛ, e nya tsaba ngɛ momo. Nɔ tsuaa nɔ le tsaba nɛ ɔ. Dɔkita Margaret Chan, nɛ lɛ ji nɔkɔtɔma nɛ hyɛɔ Je ɔ Nɔmlɔ Tso Mi He Wami Nami Blɔ Nya Tomi ɔ nɔ ɔ ngma ke: “Adesahi lɛ a ha nɛ sigaleti numi ngɛ nihi awi yee ɔ nɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke amlaalo ɔ kɛ ma bi tsuo pee kake ɔ, a ma nyɛ maa po sigaleti numi se.”
Mahi fuu ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ kaa a maa po sigaleti numi se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ e ke e suɔ August 2012 ɔ mi ɔ, mahi maa pee 175 ma nya si kaa a maa tsi sigaleti numi nya. * Se sigaleti peeli kɛ sigaleti nuli yi bua. Daa jeha a, ní tsumi hehi nɛ peeɔ sigaleti ɔ puɛɔ sika dɔla ayɔ akpehi abɔ kɛ tsɛɔ sigaleti jua konɛ nihi a bua nɛ jɔ he, titli ɔ, yihi kɛ nihewi kɛ zangmawi nɛ a ngɛ mahi nɛ be sika tsɔ ɔ a mi ɔ. Akɛnɛ sigaleti numi tlɔɔ nɔ he he je ɔ, e maa tane nimli ayɔ akpe kake nɛ e numi tlɔ a he momo ɔ a kpɛti nihi fuu a yi. Ke nihi nɛ a ngɛ nue amlɔ nɛ ɔ kpa we ɔ, e maa gbe nihi fuu ngɛ jeha 40 nɛ ngɛ wa hɛ mi ɔ mi.
Nihi fuu suɔ nɛ a kpa sigaleti numi, se akɛnɛ a tsɛɔ sigaleti jua daa, nɛ e numi hu tlɔ a he he je ɔ, a nyɛ we nɛ a kpa. Yo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Naoko ɔ kɛ si himi ko kaa jã kpe hyɛ. E yi jeha 20 nɛ e bɔni sigaleti numi. Bɔ nɛ a tuɔ sigaleti numi he munyu ngɛ adafi fiami womihi, tiivi, kɛ redio nɔ ha a ha nɛ e numi jlo lɛ. E na kaa e yayo kɛ e papaa tsuo a fafali pee pa nɛ a gbo. Bimɛ yiwi enyɔ ngɛ e dɛ nɛ e ngɛ mɛ tsɔsee mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, e kpa we sigaleti numi. Naoko de ke: “I le kaa imi hu ye fafali ma nyɛ maa pee pa, nɛ i ngɛ ye bimɛ ɔmɛ hu a nɔmlɔ tso mi he wami nami he susue mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, i nyɛ we ma kpa. Jinɛ i bu kaa i be nyɛe ma kpa sigaleti numi gblegbleegble.”
Se kɛ̃ ɔ, Naoko nyɛ kpa sigaleti numi. Nɔ́ ko ye bua lɛ nɛ e kpa sigaleti numi. Jamɛ a nɔ́ ɔ nɔuu ye bua nimli ayɔhi abɔ nɛ mɛ hu a kpa sigaleti numi. Mɛni ji jamɛ a nɔ́ ɔ? Wa kpa mo pɛɛ nɛ o kane munyu nɛ nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ.
^ kk. 11 Ní komɛ nɛ a ma nya si kaa a maa pee kɛ tsi sigaleti numi nya a ji, a maa tsɔɔ nihi kaa sigaleti numi yeɔ nɔ awi, a maa gu ní tsumi hehi nɛ peeɔ sigaleti ɔ, a maa fɔ tó nɛ a woɔ ngɛ sigaleti he ɔ nɔ, nɛ a maa ye bua nihi konɛ a kpa sigaleti numi.