Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

HƐ MI MUNYU | MAWU SUSUMI NGƐ SIGALETI NUMI HE

Sigaleti Numi Ngɛ Nihi Awi Yee Ngɛ Je Kɛ Wɛ

Sigaleti Numi Ngɛ Nihi Awi Yee Ngɛ Je Kɛ Wɛ

Sigaleti numi ngɛ nihi gbee wawɛɛ nitsɛ.

  • E gbe nihi 100,000,000 ngɛ jeha lafa nɛ be ɔ mi.

  • Daa jeha a, e gbeɔ nihi maa pee 6,000,000.

  • Akɔtaa bumi tsɔɔ kaa ngɛ tsuifia ekpa tsuaa tsuifia ekpa mi ɔ, e gbeɔ nɔ kake.

Nɔ́ ko be nɛ tsɔɔ kaa bɔ nɛ e ngɛ nihi gbee ha a se maa po.

Níhi a mi hlali bu akɔtaa nɛ a na kaa ke níhi maa ya nɔ kaa bɔ nɛ e ngɛ amlɔ nɛ ɔ, lɛɛ loko e maa su jeha 2030 ɔ, nihi nɛ sigaleti numi gbeɔ daa jeha a yibɔ maa hiɛ pe 8,000,000. A tsɔɔ kaa loko e maa su jeha 2100 ɔ, sigaleti numi maa gbe nihi 1,000,000,000.

Sigaleti numi yeɔ nihi nɛ a nuɔ ɔ kɛ ni kpahi awi. A weku mi bimɛ peeɔ yeyeeye nɛ a yeɔ ohia. Nihi hu ngɛ nɛ mɛ nitsɛmɛ a nui sigaleti, se sigaleti la su ku nɛ nihi nuɔ ɔ sɛɔ a mi. Daa jeha a, nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nihi 600,000 gboɔ. Haomi nɛ ɔ saa nɔ tsuaa nɔ he, ejakaa e haa nɛ hiɔ tsami he hiɔ yaa hiɔwe.

Ke hiɔ ko je e he kpo ɔ, dɔkitahi bɔɔ mɔde nɛ a hlaa e nya tsaba, se sigaleti numi lɛɛ, e nya tsaba ngɛ momo. Nɔ tsuaa nɔ le tsaba nɛ ɔ. Dɔkita Margaret Chan, nɛ lɛ ji nɔkɔtɔma nɛ hyɛɔ Je ɔ Nɔmlɔ Tso Mi He Wami Nami Blɔ Nya Tomi ɔ nɔ ɔ ngma ke: “Adesahi lɛ a ha nɛ sigaleti numi ngɛ nihi awi yee ɔ nɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke amlaalo ɔ kɛ ma bi tsuo pee kake ɔ, a ma nyɛ maa po sigaleti numi se.”

Mahi fuu ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ kaa a maa po sigaleti numi se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ e ke e suɔ August 2012 ɔ mi ɔ, mahi maa pee 175 ma nya si kaa a maa tsi sigaleti numi nya. * Se sigaleti peeli kɛ sigaleti nuli yi bua. Daa jeha a, ní tsumi hehi nɛ peeɔ sigaleti ɔ puɛɔ sika dɔla ayɔ akpehi abɔ kɛ tsɛɔ sigaleti jua konɛ nihi a bua nɛ jɔ he, titli ɔ, yihi kɛ nihewi kɛ zangmawi nɛ a ngɛ mahi nɛ be sika tsɔ ɔ a mi ɔ. Akɛnɛ sigaleti numi tlɔɔ nɔ he he je ɔ, e maa tane nimli ayɔ akpe kake nɛ e numi tlɔ a he momo ɔ a kpɛti nihi fuu a yi. Ke nihi nɛ a ngɛ nue amlɔ nɛ ɔ kpa we ɔ, e maa gbe nihi fuu ngɛ jeha 40 nɛ ngɛ wa hɛ mi ɔ mi.

Nihi fuu suɔ nɛ a kpa sigaleti numi, se akɛnɛ a tsɛɔ sigaleti jua daa, nɛ e numi hu tlɔ a he he je ɔ, a nyɛ we nɛ a kpa. Yo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Naoko ɔ kɛ si himi ko kaa jã kpe hyɛ. E yi jeha 20 nɛ e bɔni sigaleti numi. Bɔ nɛ a tuɔ sigaleti numi he munyu ngɛ adafi fiami womihi, tiivi, kɛ redio nɔ ha a ha nɛ e numi jlo lɛ. E na kaa e yayo kɛ e papaa tsuo a fafali pee pa nɛ a gbo. Bimɛ yiwi enyɔ ngɛ e dɛ nɛ e ngɛ mɛ tsɔsee mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, e kpa we sigaleti numi. Naoko de ke: “I le kaa imi hu ye fafali ma nyɛ maa pee pa, nɛ i ngɛ ye bimɛ ɔmɛ hu a nɔmlɔ tso mi he wami nami he susue mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, i nyɛ we ma kpa. Jinɛ i bu kaa i be nyɛe ma kpa sigaleti numi gblegbleegble.”

Se kɛ̃ ɔ, Naoko nyɛ kpa sigaleti numi. Nɔ́ ko ye bua lɛ nɛ e kpa sigaleti numi. Jamɛ a nɔ́ ɔ nɔuu ye bua nimli ayɔhi abɔ nɛ mɛ hu a kpa sigaleti numi. Mɛni ji jamɛ a nɔ́ ɔ? Wa kpa mo pɛɛ nɛ o kane munyu nɛ nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ.

^ kk. 11 Ní komɛ nɛ a ma nya si kaa a maa pee kɛ tsi sigaleti numi nya a ji, a maa tsɔɔ nihi kaa sigaleti numi yeɔ nɔ awi, a maa gu ní tsumi hehi nɛ peeɔ sigaleti ɔ, a maa fɔ tó nɛ a woɔ ngɛ sigaleti he ɔ nɔ, nɛ a maa ye bua nihi konɛ a kpa sigaleti numi.