Tɛla kɔ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ zʋ

Asʋ̃ Bɛzɩnzã Bayɩbʋlʋ Yɩ Anzɛnyɩɩ Bɛlanɩlanɩ Numɔ Ndwokɔ Yɩ Be a?

Asʋ̃ Bɛzɩnzã Bayɩbʋlʋ Yɩ Anzɛnyɩɩ Bɛlanɩlanɩ Numɔ Ndwokɔ Yɩ Be a?

 Anhã. Bɛvalɩ Bayɩbʋlʋ bedindianlɩ ɔwɔkɩ salɛti ɛhɛlɛlɛ azʋlɔtʋ nwʋ nɩ, bɔnwʋnlɩ yɩ kɛɛ numɔ ndwokɔ lɛ́sɩnzanlɩ ɩávalɩ nwʋmɔ kɛɛ alʋbɔ abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa yɛdɩ yɛ behila zʋ bɛhɛlɛ ebiye bogua nninyeni mɔɔ ɩsɩkɛ zʋ nɩ.

Asʋ̃ eyi kile kɛɛ bɛádi mfʋmɩ bela mmɩlɩ mɔ bekilaa zʋ bɛkɛhɛlɛ ebiye nɩ a?

 Bɔnwʋ ɔwɔkɩ Bayɩbʋlʋ salɛti ɛhɛlɛlɛ abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa zɛ. Na bɔnwʋ nzɩnzanlɩyɛ wɔ bo nu be nu mɔɔ ikile kɛɛ belili mfʋmɩ mmɩlɩ mɔ bekilaa zʋ bɛkɛhɛlɛ ebiye nɩ. Ɔzɔ nzɩnzanlɩyɛ eyimmɔ dɩ ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ mɔɔ ɩázɩnza ntɩyasɩ mɔɔ ɩwɔ numɔ nɩ. Naasʋ̃, nzɩnzanlɩyɛ azʋlɔtʋ be wɔ kɛnɩ mɔɔ bɛhyɛlɩda bɛyɛlɩ na bɛava bɛazɩ̃nza Bayɩbʋlʋ yɩ nu odwokɔ yɩ. Má yezunzu numɔ ndianwʋ anwɩ̃ nwʋ:

  1.   Bayɩbʋlʋ be mɔɔ behileli yɩ tʋ ahyɛ nɩ fa ndwokɔ be di egyima wɔ 1 Dwɔɔnʋ 5:7 kɛɛ: “wɔ sʋlɔ, Ɛzɩlɛ nɩ, Odwokɔ yɩ, nɩɩ Sunzuma Nwanzanwanza yɩ: na bɛzabɛ asã yɩ bɔbɔ nu bɛyɛ ɔkʋ̃.” Naasʋ̃, salɛti ɛhɛlɛlɛ azʋlɔtʋ be mɔɔ yɛkʋla yɛfa yɛ nwʋ yetiã zʋlɔ nɩ la yɩ ali kɛɛ ɔzɔ ndwokɔ yɩ íni ahyɛasɩ salɛti ɛhɛlɛlɛ nɩ nu. Aɣinzi yi yɛ bɛva bɛhɩnlanlɩ nwʋmɔ a. a Meti Bayɩbʋlʋ mɔɔ behile yɩ tʋ aɣile asã yɩ mɔɔ yɛkʋla yɛfa yɛ nwʋ yetiã zʋlɔ nɩ, bɛyɩ ɔzɔ ndwokɔ yɩ wɔ nu.

  2.   Nyamɩnlɩ yi dima ankasa findenli ɔwɔkɩ salɛti ɛhɛlɛlɛ Bayɩbʋlʋ yi nu mbɔmɩ abʋmɩ sʋ̃maa. Naasʋ̃, wɔ Bayɩbʋlʋ azʋlɔtʋ sʋ̃maa nu nɩ, bɛva abodini be dɩkɛɛ “Niibenyia” anzɛnyɩɩ “Nyamɩnlɩ” bowula yɩ agyia nu.

Kɛ ɩkɛyɛ na yɛanwʋ kɛɛ yɛlɛ́nwʋ mfʋmɩ sʋ̃maa wɔ Bayɩbʋlʋ mɔɔ bekilee yɩ tʋ aɣile asã yɩ nɩ nu a?

 Aɣile asã yɩ, bɔnwʋ salɛti ɛhɛlɛlɛ sʋ̃maa mɔɔ ɩma ɩyɛ mɛlɛkɛ kɛɛ bɔkɔnwʋ mfʋmɩ azʋlɔtʋ mmɩlɩ mɔ bekilee Bayɩbʋlʋ yɩ tʋ nɩ. b Mɩnla yɛ salɛti ɛhɛlɛlɛ mɔɔ bɛfa betindiã mvʋlɔ nwʋ nɩ ɩla yɩ ali wɔ Bayɩbʋlʋ nu ndwokɔ mɔɔ ɩdɩ pɛpɛɛpɛ nnɛ nɩ nwʋ a?

  •   Nimidivʋlɔ William H. Green hanlɩ valɩ Hibulu Ɛhɛlɛlɛ (mɔɔ bɛta bɔfʋlɛ yɩ “Old Testament”) yɩ nwʋ kɛɛ: “Yɛkɔhʋla yɛkɛhã paa kɛɛ, ɔwɔkɩ buuku bela íni kɛnɩ mɔɔ behila zʋ bɛhɛlɛ ebiye pɛpɛɛpɛ dɩkɛɛ Bayɩbʋlʋ yɩ.”

  •   Bayɩbʋlʋ nwʋ nimidivʋlɔ F. F. Bruce hanlɩ valɩ Kilisinyianɩ Giliki Ɛhɛlɛlɛ anzɛnyɩɩ “New Testament” nwʋ kɛɛ: “Dasɩlɛ sʋ̃maa kile kɛɛ, yɛ New Testament nɩ dɩ baaba kʋlaa tɛla ɛhɛlɛvʋlɔ mɔɔ ile dima bela yi buuku, na pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ abiyela lɔ́kʋla keɣiziaɣizia nwʋmɔ ndwokɔ.”

  •   Sir Frederic Kenyon mɔɔ mmenii zi yi paa kɛɛ ikila Bayɩbʋlʋ salɛti ɛhɛlɛlɛ zʋ nɩ hanlɩ kɛɛ, abiye “kɔhʋla kɛva Bayɩbʋlʋ munli yi koduwa yɩ sa nu na ɩava anwʋlazʋ ɩahã kɛɛ Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ mɔɔ ɩdɩ nɔhʋanlɛ yɛ ɩwɔ nu a, na awʋbɔ sandɩnlɩ bela mɔɔ ɩkɛɣa nɩ kenyia Bayɩbʋlʋ mɔɔ odwokɔ bela mɔɔ behyinyia nɩ wɔ numɔ.”

Mɩnla sianti mvʋlɔ yɛ ɩma yɛkʋla yɛfa anwʋlazʋ yɛkã kɛɛ yɛ sa hã Bayɩbʋlʋ yɩ mɔɔ numɔ ndwokɔ dɩ pɛpɛɛpɛ a?

  •   Dwuumaa nɩɩ Kilisinyiamaa mɔɔ bekila Bayɩbʋlʋ yɩ zʋ bɛkɛlɛ ebiye nɩ, bɛmanlɩ tanɩ mɔɔ anyɩnlɩbʋlʋ wɔ nu mɔɔ Nyamɩnlɩ yi mmenii bɛyɛlɩ nɩ lalɩ ali. c (Nɔmɛsɩ 20:12; 2 Samʋwɛlɩ 11:​2-4; Galatiyiamaa 2:​11-​14) Ɔzɔ sʋ̃ la yɛ nnɩka mɔɔ ɩtɩndɛ itiyia Dwuuda manlɩ yɩ bɛ azʋ̃nzɩzɩbɛ, na ɩda bɛ awohwi ehilehilelɛ ali nɩ, bɔwɔlɩ nwʋmɔ banɩ. (Hoziya 4:2; Malaki 2:​8, 9; Matiyu 23:​8, 9; 1 Dwɔɔnʋ 5:​21) Kezimɔ bɛzabɛ mɔɔ bekila Bayɩbʋlʋ zʋ bɛkɛlɛ ebiye nɩ hɛlɛlɛlɩ ndwokɔ eyimmɔ pɛpɛɛpɛ nɩ, ɩma yɛnwʋ kɛɛ nɩ bede Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ nwanzanwanza yɩ bedi na bɔwɔ annidi kezile bɛma yɩ.

  •   Asʋ̃ ntɩyasɩ íni numɔ kɛɛ yɛkɛhã kɛɛ Nyamɩnlɩ mɔɔ mɛyɩ yɛ ɩmanlɩ bɛhɛlɛlɩ Bayɩbʋlʋ nɩ, ikehila kɛɛ numɔ ndwokɔ mɔɔ ɩdɩ pɛpɛɛpɛ nɩ ɩlɛ́sɩnzã a? d (Ayɩzaya 40:8; 1 Pita 1:​24, 25) Kɛmɔ yezi nɩ, ɩmanlɩ bɛhɛlɛlɩ Bayɩbʋlʋ yɩ na ama mmenii mɔɔ bɔwʋwalɩ azɩ wɔ tɩɩtɩɩ nɩɩ mmenii mɔɔ bɔwɔ kɛnɩ nnɛ munwatĩĩ bɛanyia zʋlɔ mfasʋ. (1 Kɔlɛntɩmaa 10:11) Ɩdɩ nɔhʋanlɛ kɛɛ, “dɩyɛ bela mɔɔ bɛhɛlɛ bediã ɛkɛnɩ nɩ, bɛhɛlɛlɩ kɛɛ ihilehile yɛ, ama yɛaluwa ye pindinyiigyinanlɛ nɩɩ ɛɣɛlɛyɩkyɩlɛ mɔɔ ɩwɔ Ɛhɛlɛlɛ yi nu nɩ zʋ yeanyia anyɩnlɩlazʋ.”​—Wulomimaa 15:4.

  •   Gyisɛsɩ nɩɩ yɩ adʋwavʋlɔ yɩ hwɩnlɩ adwɩnɩ ziyeli ɔwɔkɩ Hibulu Ɛhɛlɛlɛ (mɔɔ bɛta bɔfʋlɛ yɩ “Old Testament”) yɩ mɔɔ behila zʋ bɛhɛlɛ ebiye nɩ zʋ na bɛákã kɛɛ bɛzɩnzã anzɛnyɩɩ bɛlanɩlanɩ numɔ ndwokɔ nɩ be.​—Luuku 4:​16-​21; Egyima 17:​1-3.

a Ɔlɔ́nwʋ ɔzɔ ndwokɔ eyimmɔ wɔ Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Vatican Manuscript 1209, Latin Vulgate yɩzayɩ, Philoxenian-Harclean Syriac Version, anzɛnyɩɩ Syriac Peshitta nɩ nu.

b Kɛ ndianwʋ nɩ, bɔnwʋ mɔɔ mmenii ta fʋlɔ yɩ Nhyɩhyɩlɩyɛ Fʋlɔ Nɩ anzɛnyɩɩ New Testament mɔɔ ɩbʋ 5,000 wɔ Giliki salɛti ɛhɛlɛlɛ nu.

c Bayɩbʋlʋ yɩ ɩáhã kɛɛ mmenii mɔɔ begyĩ Nyamɩnlɩ yɩ agyia nu nɩ bɛáli mfʋmɩ. Mfomi, ɩkã yɩ petee kɛɛ: “Enii bela íni kɛnɩ mɔɔ ɩáyɛ tanɩ.”​—1 Awulombunli 8:​46.

d Ɩwɔ numɔ kɛɛ Bayɩbʋlʋ yɩ ɩáhã kɛɛ Nyamɩnlɩ wʋwɔlɩ ndwokɔ abɔkɔ nkʋ̃kʋ̃ nkʋ̃kʋ̃ ma bɛhɛlɛlɩ dɩyɛ, naasʋ̃ ɩwʋwalɩ bɛ ma bɔnwʋnlɩ yi nzunzunlɩyɛ.​—2 Timoti 3:​16, 17; 2 Pita 1:​21.