TABANG PARA SA PAMILYA | PAGPADAKULA NIN AKI
Mga Aki Asin mga Smartphone—Kabtang 1: Dapat Daw na Magkaigwa nin Smartphone an Aki Ko?
Padakul nin padakul na aki an nagkakaigwa nin smartphone, * asin dakul sa sainda ginagamit iyan para mag-Internet sa kuwarto ninda na sinda sana. Ano an mga peligro kun tutugutan mong magka-smartphone an aki mo? Ano an mga pakinabang? Gurano mo sinda kahaloy papagamiton kaiyan sa kada aldaw?
An dapat mong maaraman
An mga Pakinabang
Nakakatabang iyan na magin ligtas an mga aki kaya pamugtak an isip kan mga magurang. “Nabubuhay kita sa peligrosong kinaban,” an sabi ni Bethany, na ina nin duwang tin-edyer. “Mahalagang marhay na nakokontak kan mga aki an saindang mga magurang.”
Sinabi man ni Catherine na sarong ina. “May mga app,” an sabi niya, “na makakakonek ka sa smartphone kan aki mo kaya maaaraman mo kun sain siya. Kun nagmamaneho siya, maaaraman mo pa ngani kun gurano karikas kan padalagan niya.”
Nakakatabang sa mga gibuhon sa eskuwelahan. “Pinapadarahan an mga aki nin mga assignment paagi sa e-mail o text message, saka nakakaulay man ninda an mga titser ninda paagi kaiyan,” an sabi kan inang si Marie.
An mga Peligro
Haros pirmi na sanang iyan an kapot. Sa parati, nagkapirang oras na naggagamit nin smartphone sa kada aldaw an mga hoben. Sa katunayan, haros magkasinglawig na an panahon na itinatao kan mga magurang sa paggamit kan mga gadyet ninda saka sa pakikipag-ulay ninda sa saindang mga aki. Sinabi nin sarong counselor na may mga pamilya na nagin garo na lang “mga estranghero na nag-iiribanan aroaldaw asin nakahiling lang sa kanya-kanyang gadyet.” *
Pornograpiya. Uyon sa sarong pagtantiya, labing kabanga kan gabos na tin-edyer an nagse-search nin pornograpiya kada bulan—bako na iyan makangangalas dahil madalion na sana iyan ma-access sa mobile device. “Paagi sa pagtugot na magkaigwa nin smartphone an aki ninda,” an sabi ni William, na ama nin duwang tin-edyer, “an dai aram kan mga magurang garo man sana ninda tinatawan nin access an saindang aki na makahiling nin gabos na klase nin pornograpiya sain man siya magduman.”
Pagkaadik sa smartphone. Dakul na tawo an naaadik sa smartphone ninda. Pag dai ninda iyan mahiling, natataranta sinda, dai aram an gigibuhon, tapos pagmati pa ngani ninda may hilang sinda. Narisa kan mga magurang na nagigin daing modo an mga aki ninda pag naggagamit nin smartphone. “Kun minsan pag gusto kong makipag-ulay sa aki kong lalaki,” an sabi ni Carmen, “pigliliudan niya ako nin mata o kaya nagigin sarkastiko siya ta habo niyang pig-iisturbo siya.”
Iba pang peligro. Kaiba sa mga peligro kan paggamit nin smartphone an cyberbullying asin sexting, saka puwede man iyan magin dahilan nin nagkapirang hilang na resulta nin bakong tamang posisyon nin hawak saka kakulangan nin turog. May mga hoben na naggagamit nin “ghost app”—sarong app na garo baga mayo man maraot, arog nin calculator—para itago an sarong content na habo nindang mahiling kan mga magurang ninda.
Sinumaryo iyan ni Daniel, na ama nin sarong tin-edyer na babayi, sa arog kaining paagi: “Paagi sa smartphone naa-access nin saro an gabos na iinaalok kan Internet—marahay man iyan o maraot.”
An dapat mong ihapot
‘Kaipuhan daw nin smartphone kan aki ko?’
Sinasabi kan Bibliya: “An saro na alisto an isip pinag-iisipan an lambang lakad.” (Talinhaga 14:15, NWT) Mantang isinasaisip iyan, haputon an sadiri:
‘Kaipuhan daw nin smartphone kan aki ko para sa kaligtasan niya o sa iba pang dahilan? Pigturutimbang ko na daw an mga pakinabang saka an mga peligro kaiyan? May ibang opsiyon pa daw apuwera sa smartphone?’
“Igwa pa man nin mga basic phone,” an sabi kan amang si Todd, “saka paagi kaiyan mate-text o maaapudan mo an aki mo. Saka tipid iyan na marhay.”
‘Handa na daw an aki ko sa paninimbagan na iyan?’
Sinasabi kan Bibliya: “An puso kan sarong madunong ginigiyahan siya sa tamang dalan.” (Parahulit 10:2, NWT) Mantang isinasaisip iyan, haputon an sadiri:
‘Paano ko masasabing mapagkakatiwalaan na an aki ko? May bukas daw kaming komunikasyon? May mga pagkakataon daw na dai nagsasabi nin totoo an aki ko, na tibaad itinatago kun sairisay an amigo niya? May pagpupugol daw siya sa sadiri pag naggagamit nin iba pang device, arog kan TV, tablet, o laptop?’ “Kapaki-pakinabang na marhay an smartphone, pero puwede man iyan na magin peligrosong marhay,” an sabi kan inang si Serena. “Pag-isipan an paninimbagan na ini na itinatao mo sa aki mo sa edad niyang iyan.”
‘Handa na daw ako sa paninimbagan na ini?’
Sinasabi kan Bibliya: “Patuudon mo an aki sa dalan na dapat niyang lakawan.” (Talinhaga 22:6, NWT) Mantang isinasaisip iyan, haputon an sadiri:
‘Igo na daw an aram ko manungod sa smartphone para matabangan an aki ko na masabutan saka malikayan an posibleng mga peligro? Aram ko daw kun paano i-set up an parental control feature kaiyan? Paano ko matatabangan an aki ko na magpahiling nin tamang paghusgar sa paggamit nin smartphone?’ “Dakulon na akong nahiling na magurang na pagkatao nin smartphone sa aki ninda binabayaan na ninda ini,” an sabi kan amang si Daniel na sinambit kasubago.
Tandaan: Kaipuhan na patuudon an aki na magin responsable sa paggamit nin smartphone. “Dai ta dapat asahan na makakaya na kan mga aki na kontrulon an paggamit ninda nin kan mga gadyet na ini,” an sabi kan librong Indistractable, “lalo na kun mayo an mga magurang para giyahan sinda.”