BUSHE na imwe mulabomfya ifya kumfwaninamo? * Abantu abengi balabomfya ifya kumfwaninamo kabili filabafwa icine cine. Filabafwa ku ncito, ukumfwaninamo ne fibusa e lyo no kuleseshamo icitendwe.

Na lyo line, abantu abengi baba fye nga ba Jenni na ba Dennis, balasendwa sana nga balebomfya ifi fintu. Ku ca kumwenako, Nicole uuli ne myaka 20 atile: “Ukulanda fye icishinka foni yandi e cibusa candi ica pa mutima, mfwaya fye lyonse ili mupepi. Umutima ulacuula sana nga ndi ukushili netiweki ya foni. E lyo nga papita amamineti 30, ninshi nomba kulafwafye ukubwelelamo uko foni ingabomba, pa kuti njemone nga pali abantumineko ifili fyonse. Ukuba kwena nalishiba ukuti ifi incita fibi!”

Bamo balema no bushiku pa kuti fye bengamona nga kuli ababatumimeko meseji nelyo nga kuliko ifipya ifishile. E lyo nga ca kuti tabakwete foni, bomfwa kwati na balwala. Abasambilila bamo batila umuntu nga aba ifi ninshi alitekwa ubusha te mulandu nga ni foni (smartphone), Intaneti nelyo ifya kumfwaninamo fyonse apo fyapela. Nomba bambi tabafwaya ukulanda ukuti abantu ababa  ifi ninshi balitekwa ubusha, lelo batila balikwata fye ubwafya ubo bafilwa ukuleka.

Te mulandu ne fyo balanda, icishinka ca kuti umuntu nga talebomfya bwino ifya kumfwaninamo kuti fyamuletela amafya. Limo, cilalenga abantu ukukanalalanshanya na ba mu lupwa. Ku ca kumwenako, umukashana umo uwa myaka 20 atile: “Shino nshiku batata tabeshiba ne fyo ndepitamo. Lyonse nga ndelanda nabo, ninshi bakulati uku tulelanshanya, uku balelemba amameseji. Balafilwa fye ukuleka ukubomfya foni no kukutika ku fyo ndebeba. Batata bafwile balimbikako amano, lelo limo ifyo bacita filenga ndemona kwati tabambikako amano.”

Mu fyalo fimo pamo nga China, South Korea, United Kingdom, e lyo na mu United States balikwata ifikuulwa fimo umo babika abantu abatekwa ubusha ku fya kumfwaninamo. Nga baya uku aba bantu balabapoka ifya kumfwaninamo fyonse kabili balabakaanya no kubomfya Intaneti pa nshiku ishingi. Ku ca kumwenako, ba Brett abali ne myaka 28 batile, inshita imo baleyangala ifyangalo fya pa intaneti ukufika ku ma-awala 16 cila bushiku. Balandile ukuti: “Nga nayafye pa intaneti naleumfwa filya ababomfya imiti ikola bomfwa nga yabakola.” Ilyo ba Brett baile ku cikuulwa bondapila abakwata ubu bwafya ninshi balibatamfya incito, balilamba, kabili tabakwata ne fibusa. Nomba kuti mwacita shani pa kuti ica musango uyu tacimucitikile?

ISHIBENI IFYO MUBOMFYA IFYA KUMFWANINAMO. Nga mulefwaya ukwishiba nga ca kuti mwalitemwisha ifya kumfwaninamo nelyo iyo, yipusheni aya mepusho yakonkapo:

• Bushe ndamfulwa nga ca kuti nafilwa ukuya pa Intaneti nelyo nshilebomfya ifya kumfwaninamo?

• Bushe ndafilwa ukuleka ukubomfya Intaneti nelyo ifya kumfwaninamo nga inshita naipeela ukufibomfeshapo yapwa?

• Bushe ndafilwa ukulala ama-awala yafwaikwa pa mulandu fye wa kufwaya ukulamona amameseji balentumina?

• Bushe ukubomfya ifya kumfwaninamo kulelenga ndelekelesha ulupwa lwandi? Bushe ifi nayasuka e fingasuka na balupwa wandi aya mepusho?

Nga ca kuti ifya kumfwaninamo filelenga mulelekelesha ifintu “ifyacilapo ukucindama” ukubikako fye na balupwa e lyo ne milimo imbi, mulingile kwaluka mu fyo mubomfya ifya kumfwaninamo. (Abena Filipi 1:10) Nomba kuti mwacita shani ifyo?

MUFWILE UKWISHIBA APA KUPELELA. Filya fine ifya kulya mwatemwa fingamulwalika nga mwafilya ukucila mu cipimo e fyo ne fya kumfwaninamo fyaba. Kanshi nampo nga mulebomfya ifya kumfwaninamo ku kucita amakwebo nelyo ku kuleseshamo fye icitendwe, mulingile ukuipimina inshita mwalafibomfya kabili mulingile ukukonka ifyo fine mwapima.

Icingamwafwa: Ipusheni lupwa lwenu nelyo umunenu ukumwafwa. Baibolo itila: “Ukuba babili kwawama ukucila ukuba weka, . . . pantu umo nga awa, umunankwe kuti amwimya.”—Lukala Milandu 4:9, 10.

Apo abapanga ifya kumfwaninamo bakulatwalilila fye ukupangilapo ifipya kabili ifibomba bwino, abantu abashakulabomfya bwino ifi fintu nabo bakulafulilako fye. Lelo mwikaleka ukuti ukufwaya ukukwata ifi fintu kukamuteke ubusha. Nga “mulebomfya bwino inshita” yenu tamwakatekwe ubusha ku fya kumfwaninamo.—Abena Efese 5:16.