•  De vbene Avbe Osẹe Jehova ya rẹn idugie ne Osanobua kpasẹ yi?

•  Avbe Osẹe Jehova nẹi mwẹ obọ vbe idugie eso ye hoẹmwẹ ẹgbẹe ọghe iran ra?

•  Avbe Osẹe Jehova kpikpi emwa ọvbehe ne iran ghẹ gha mwẹ obọ vbe idugie eso ra?

A te miẹn wẹẹ Avbe Osẹe Jehova suẹn gha mwẹ obọ vbe idugie nọ rhirhi gha khin, iran ghi ka ghee emwi ne Baibol tae vbekpa re. Ọ mwẹ idugie eso ni ma gua ilele ọghe Baibol ro. Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe egbe idugie vbenian. Sokpan, ọ mwẹ idugie eso ne Baibol ma mobọ guan kaẹn. Ọmwaikọmwa nọ ghi re Osẹe Jehova nẹ, ẹre ọ khian zẹ ne egbe ẹre deghẹ ọ gha mwẹ obọ vbe egbe idugie vbenian. Ọ ghi vbe hia nọ gha mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn “vbe odaro Osanobua kevbe emwa nagbọn.”—Iwinna 24:16.

Nia, gia ziro yan inọta eso ne Avbe Osẹe Jehova nọ egbe iran re, ne iran mieke na rẹn deghẹ ọ khẹke ne iran gha mwẹ obọ vbe idugie eso. *

• Imamwaemwi nọ ma gua e Baibol ro, ẹre idugie na hẹnhẹn egbe yan ra?

  Ilele nọ rre Baibol: “Nọyaẹnmwa keghi kha wẹẹ, ‘Wa kpa sẹ iran rae, wa wannọ egbe hin uwu iran rre. Wa ghẹ mwẹ obọ vbe emwi ne ọ ma huan.’”—2 Kọrinti 6:15-17.

  Avbe Osẹe Jehova hoo ne iran wannọ egbe hin imamwaemwi nọ ma huan vbe odẹ ọghe orhiọn, ọni ọre avbe imamwaemwi ni gbodan ghee emwi nọ rre Baibol. Rhunmwuda ọni, iran i mwẹ obọ vbe avbe idugie ni dekaẹn emwi eso na guan kaẹn vbe ototọ mwa.

  Avbe idugie ni hẹnhẹn egbe yan iyayi ra ugamwẹ ọghe osa ọvbehe. Jesu khare wẹẹ: E Jehova ne “Osanobua ruẹ ọkpa uwẹ gha ga, ne u gha vbe ya uhunmwu rhanmwẹ otọ na.” (Matiu 4:10) Ẹmwẹ ne Jesu tae na, ẹre ọ si ẹre ne Avbe Osẹe Jehova i na do ugie Kristmas, Easter, ra ugie ọvbehe na tiẹre May Day, rhunmwuda, ugamwẹ ẹbọ ẹre avbe idugie na hẹnhẹn egbe yan, ẹi re ugamwẹ e Jehova. Deba ọni, Avbe Osẹe Jehova i vbe mwẹ obọ vbe avbe idugie na khian sunu yi na.

  • KKwanzaa. “Ẹmwẹ e Swahili ọkpa na tiẹre matunda ya kwanza, ẹre eni na ne a tiẹre Kwanzaa ke ladian. Evba yae kha ọre emwiorhọ nokaro, ọna rhiema wẹẹ, ẹzi ọghe idugie na keghi re idugie ọghe emwiorhọ nokaro na yẹrẹro vbe otọ Africa.” (Encyclopedia of Black Studies) Emwa eso keghi ghee ẹre wẹẹ, idugie ọghe Kwanzaa ma dekaẹn ugamwẹ hiehie. Sokpan, ebe na tiẹre Encyclopedia of African Religion keghi ya ugie na tiẹre Kwanzaa ya gie ugie ọkpa na do vbe otọ Africa. “Vbe ugie na, a keghi ya emwiorhọ nokaro zọ ese gie ẹbọ ughughan kevbe avbe enikaro, na ya kpọnmwẹ iran. Egbe emwi na ru vbe idugie na, ẹre a vbe ru vbe idugie ọghe Kwanzaa. Ivbi America ni ke uniẹn Africa rre, ẹre ọ mobọ do ugie Kwanzaa.”

  • Mid-Autumn Festival. “Te a do ugie na ya rhie uyi gie ẹbọ nokhuo ọghe uki.” (Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary) Emwi eso na ru vbe ugie na ọre wẹẹ, “ikhuo ni rre owa ghi do gha ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne ẹbọ nokhuo na.”—Religions of the World—A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices.

  • Nauruz (Nowruz). “Ugamwẹ na tiẹre Zoroastrianism, ẹre idugie na ke ladian. Ẹdẹ na do ugie na keghi re ọkpa vbe usun ẹdẹ nọ ghi huan sẹ vbe calendar ọghe emwa ni rre ugamwẹ na tiẹre Zoroastrianism. . . . Iran yayi wẹẹ, Orhiọn Ọghe Oni nọ rrọọ vbe ẹghẹ ne oni ya fi, keghi khu Orhiọn Ọghe Ogiavan na tiẹre Rapithwin la uwu otọ. Sokpan, ọ ghaa rre ogiavan vbe ẹdẹ na do ugie ọghe Nowruz, a ghi werriegbe do ugie ya gbọbokhian ne Orhiọn Ọghe Ogiavan na, zẹ vbene ọ guae ro ighẹ erre avbavbotọ ọghe Zoroastrian.”—United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

  • Shab-e Yalda. A keghi do ugie na vbe ẹdẹ ne ẹghẹ avan ya kanmwa sẹ vbe ukpo, vbe odẹ okuọ ọghe uhunmwu otagbọn na. Uki e December ẹre a ya do ugie na. Ebe na tiẹre Sufism in the Secret History of Persia keghi kha wẹẹ, “ugie na keghi dekaẹn ugamwẹ ọghe Mithra nọ re ẹbọ ọghe ukpa.” Idugie na sẹtin vbe dekaẹn ugamwẹ ọghe avbe ẹbọ ọghe owẹn ne Ivbi e Rom kevbe Ivbi e Greece ga. *

  • Thanksgiving. Te Thanksgiving vbe yevbe na ghee ugie ọghe Kwanzaa, rhunmwuda, idugie ọghe emwiorhọ na ghaa ru vbe ẹghẹ nẹdẹ na ya gha rhie uyi gie avbe ẹbọ, ẹre idugie na ke zọ ladian. Vbene ẹghẹ ya khian, “Ivbiotu e Kristi keghi suẹn gha lele avbe erre avbavbotọ na.”—A Great and Godly Adventure—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving.

  Avbe idugie ni hẹnhẹn egbe yan idandan na mu, kevbe ẹbọ ọghe ẹwerẹ. E Baibol khare wẹẹ, ‘emwa ni ghoo ẹbọ ọghe ẹwerẹ keghi rre usun emwa ni he Jehova yotọ.’ (Aizaia 65:11) Nọnaghiyerriọ, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie eso na khian sunu yi na:

  • Ivan Kupala. Ebe na tiẹre The A to Z of Belarus keghi kha wẹẹ, “emwa nibun yayi wẹẹ, vbe ẹghẹ na ya do ugie na tiẹre Ivan Kupala, evbayi keghi rhie ẹtin eso ma vbe odẹ ọghe ọyunnuan, kevbe wẹẹ emwa ni mwẹ udinmwẹ kevbe ẹhi nọ maan, ẹre ẹtin na sẹ ọre obọ.” Vbe ẹghẹ nẹdẹ, Ivan Kupala keghi re ugie ne avbe ikeferi ghaa do vbe ẹdẹ ne ẹghẹ avan ya tan sẹ vbe ukpo, vbe odẹ okuọ ọghe uhunmwu otagbọn na. Uki e June ẹre a ya do ugie na. Vbọrhirhighayehẹ, Encyclopedia of Contemporary Russian Culture keghi kha wẹẹ, “avbe ikeferi ghi khian Ivbiotu e Kristi nẹ, a na do gha do ugie na ba ugie ne ivbi esọsi ghaa do ya ye Jọn ne Baptist rre.”

  • Lunar New Year (Chinese New Year ra Korean New Year). “Ẹghẹ na ya do ugie na vbe ukpo ukpo keghi re ẹghẹ ne avbe ẹgbẹe, avbe ọse kevbe etẹn ya ru emwi ke emwi, ne emwi mieke na dunna ne iran vbe ukpo ọgbọn nii. Odẹ ẹghẹ na, ẹre iran vbe ya gho avbe ẹbọ ọghe iran kevbe orhiọn ughughan, iran ghi vbe gha tae wẹẹ te agbọn khian maan iran vbe ukpo nọ dee.” (Mooncakes and Hungry Ghosts—Festivals of China) Erriọ vbe nọ, emwa ghaa do ugie na tiẹre Korean New Year, “iran ghi gha rhie ugamwẹ ne avbe enikaro, iran ghi gha zọ ese ya khulo orhiọn dan kua, iran ghi vbe ru emwi nọ khẹke, ne emwi mieke na dunna ne iran vbe ukpo ọgbọn na la re. Deba ọni, iran ghi ya fi iha, ne iran mieke na rẹn vbene ukpo ọgbọn nii khian gha ye hẹ.”—Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide.

  Avbe idugie ni hẹnhẹn egbe yan imamwaemwi ọghe wẹẹ, evbọ rrọọ ne ebo tiẹre soul keghi re emwi nẹi wu. Te Baibol wa sunu yọ tara wẹẹ, evbọ rrọọ (soul) gha sẹtin wu. (Ẹzikiẹl 18:4) Nọnaghiyerriọ, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie eso na khian sunu yi na, rhunmwuda, avbe idugie na keghi ya emwa nibun roro ẹre wẹẹ, evbọ rrọọ (soul) i sẹtin wu:

  • All Souls’ Day (Day of the Dead). New Catholic Encyclopedia khare wẹẹ, ẹdẹ na dugie na ọre “Ẹdẹ na rhie uyi ne emwa hia ni wulo nẹ. . . . Vbe odẹ ukpo 500 C.E ya sẹ 1500 C.E, emwa nibun keghi yayi wẹẹ, evbọ rrọọ ra e soul ọghe emwa ni rre purgatory keghi rhiegbe ma vbe ẹdẹ na do ugie na. Ivbi e Catholic yayi wẹẹ, e purgatory keghi re ehe ne a na kpe emwa orukhọ huan iran ke gha rrie ẹrinmwi. Evbọ rrọọ ọghe emwa na kha na keghi rhiegbe ma zẹvbe orhiọn ọghe emwa ni wulo nẹ, azẹn, okpoto ra e toad, kevbe emwi nibun ọvbehe, ne emwa ni ru iran khọ vbe ẹghẹ ne iran na gha rre agbọn mieke na bẹghe iran.”

  • Qingming Festival (Ch’ing Ming) kevbe Hungry Ghost Festival. Te a do ugie eva na ya rhie ọghọ ne avbe enikaro. Ebe na tiẹre Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals keghi kha wẹẹ, “a ghaa do ugie ọghe Ch’ing Ming, emwa ghi gha giẹn evbare, ayọn kevbe ebe nọ yevbe igho. Te iran do ena hia ne ohanmwẹ ghẹ mieke na gbe emwa ni wu, ne ovbamwẹ ghẹ gbe iran kevbe ne emwa ni wulo vbe gha mwẹ igho ne iran khian ya gaga egbe.” Ebe na yevbe kha wẹe, “vbe ẹghẹ na ya do ugie na tiẹre Hungry Ghost Month, katekate vbe asọn ne uki ko urho, emwa ni do ugie na yayi wẹẹ, asọn na ẹre asikẹgbe nọ rre ẹkpo emwa ni wulo nẹ kevbe ni rre agbọn ya wegbe sẹ asọn nikẹre vbe ukpo nii. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne iran ru emwi nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn emwa ni wulo nẹ kevbe ne iran rhie ọghọ ne avbe enikaro.”

  • Chuseok. The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics, keghi kha wẹẹ “a ghaa do ugie na, emwa ghi ya evbare kevbe ayọn ru izọese gie orhiọn ọghe emwa ni wulo nẹ.” Izọese ne iran ru na rhiẹre ma wẹẹ, “iran yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, orhiọn rẹn ghi ye gha rrọọ.”

  Avbe idugie ni dekaẹn orhiọn dan na gu muobọ. E Baibol khare wẹẹ: “Wa ghẹ ya ivbi uwa zọ ese vbe erhẹn ọghe aka uwa, wa ghẹ vbe gie emwa uwa zẹ ọbo edunna ra ne iran gha fi iha ra ne iran gha fi emwa unu ra ẹbo. Ghẹ vbe gie iran ya gha gualọ otọ emwi vbe obọ emwa ni wulo nẹ. E Nọyaẹnmwa Osanobua rua i hoẹmwẹ emwa ni ru emwi ekhue na.” (Diuteronomi 18:10-12) Avbe Osẹe Jehova ma hoo ne iran gha mwẹ obọ vbe emwi ke emwi nọ ghi dekaẹn orhiọn dan na gu muobọ—uhiẹn ya sẹ egbe orhọnmwẹ na tie, na tiẹre astrology. Ọna ẹre ọ zẹe ne ima i na ru idugie ọghe Hallowẹẹn ra avbe idugie ọvbehe na khian sunu yi na:

  • Sinhala kevbe Tamil New Year. “Erre avbavbotọ eso na lele vbe a ghaa do ugie na ọre wẹẹ, a ghi ru emwi eso vbe ẹghẹ ne emwa ni tie orhọnmwẹ wẹẹ na ya ru ẹre, rhunmwuda, iran yayi wẹẹ ọmwa gha ru emwi nii vbe ẹghẹ na khare, ọkpa gha gbe ifuẹn nẹ.”—Encyclopedia of Sri Lanka.

  • Songkran. Otọ Asia ẹre a na do ugie na. Urhuẹvbo e Sanskrit ẹre a na miẹn eni na tie ugie na, emwi na yae kha ọre ‘okhian’ ra ‘afiwerriẹ’. Emwa ni do ugie na yayi wẹẹ, ọna keghi re ugie nọ de fi ẹghẹ ne ovẹn ya lae abọ ne ititi orhọnmwẹ na tiẹre Aries ye. Aries na keghi re ọkpa vbe usun ama na ya rẹn avbe orhọnmwẹ na mwamwa ye ibozo ọkpa vbe orere iso na tiẹre Zodiac.—Food, Feasts, and Faith—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions.

  Avbe idugie ni dekaẹn odẹ na ya gha ga Osanobua vbe ototọ Uhi e Mosis, Uhi na keghi sẹ ufomwẹ vbe Jesu ghi ye arrọọ ọghẹe ru izọese. E Baibol khare wẹẹ: “Jesu mu ẹmwẹ nene Uhi sẹ ufomwẹ nẹ.” (Rom 10:4) Ivbiotu e Kristi ye miẹn ere vbe ilele ọghe Uhi e Mosis. Vbọrhirhighayehẹ, iran i do ugie ne Ivbi Izrẹl ghaa do vbe ẹghẹ nii, katekate idugie ni dekaẹn urremwẹ ọghe Mẹzaia, rhunmwuda, Ivbiotu e Kristi yayi wẹẹ, e Mẹzaia rre nẹ. E Baibol khare wẹẹ, “Emwi na hia, aghọnghọn emwi nọ gha re rre ẹre iran khin, e Kristi ọre nene na kha vbe ẹmwata.” (Kọlose 2:17) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, emwi na gu gha ru avbe idugie na mwẹ amusẹ nẹ kevbe wẹẹ, emwi eso na ghi ru vbe a ghaa do ugie na gbodan ghe ilele ọghe Baibol, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie eso na khian sunu yi na:

  • Hanukkah. Te a do ugie na ya ye ẹre rre ighẹ ẹdẹ na werriegbe ya Ọgua Osa ọghe Ivbi e Ju nọ rre Jerusalẹm fiohan. Ọrheyerriọ, e Baibol khare wẹẹ, Kristi keghi do khian Ogie Ohẹn “ọghe ọgua ukpọn [ra, Ọgua Osa] nọ kpọlọ sẹ kevbe ne ọ vbe gba na sẹ, ẹi re emwa nagbọn ẹre ọ ru ẹre, ọni nọ wẹẹ, ẹi re ọkpa vbe uwu emwi ni rre agbọn ne a yi na.” (Hibru 9:11) Ivbiotu e Kristi yayi wẹẹ, Ọgua Osa ọghe orhiọn na keghi do rhihe Ọgua Osa nọ ghaa rre Jerusalẹm.

  • Rosh Hashanah. Ọna ọre ikpẹdẹ nokaro vbe ukpo zẹvbe ne Ivbi e Ju ya kae. A ghaa do ugie na vbe ẹghẹ nẹdẹ, a gha ru izọese ughughan gie Osanobua. (Nọmbas 29:1-6) Vbọrhirhighayehẹ, Jesu Kristi nọ re Mẹzaia keghi ru ẹre “ne a do obọ ese ne a zọ kevbe izọhẹ yi,” iran ma ghi gha mwẹ esa ne iran ye vbe odaro Osanobua.—Daniẹl 9:26, 27.

• Idugie na gha ya emwa ni rre ugamwẹ ughughan gha ru emwi kugbe ra?

  Ilele nọ rre Baibol: “De emwi ne nọ yayi kevbe nọ ma yayi na re ọkpa yi? Vbe Ọgua Osa kevbe amazẹ ọghe iran ni ga ẹbọ khian ya gua obọ egbe hẹ yi?”—2 Kọrinti 6:15-17.

  Ẹmwata nọ wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova wa hia ne iran gu ogieva iran gha rrọọ vbe ọfunmwegbe, iran vbe rẹn wẹẹ dọmwadẹ ọghẹe mwẹ asẹ nọ khian ya gha mwẹ iyayi nọ rhirhi khọnrẹn. Sokpan, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie ne emwa ni rre ugamwẹ ughughan na ru emwi kugbe. Odẹ eso ne emwa ni rre ugamwẹ ughughan ya ru emwi kugbe ẹre a khian sunu yi na.

  Avbe ugie na do ya rhie ọghọ ne emwa iyayi ni runagban ra ugie nọ rhie igiọdu ne emwa ni rre ugamwẹ ughughan ne iran gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ọkpa. Vbe ẹghẹ nẹdẹ, Osanobua ghi su emwa rẹn la ẹvbo ọgbọn ne emwa na gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ughughan, ọ keghi tama iran wẹẹ: “Wa ghẹ gu iran ra ẹbọ ọghe iran mwẹ obọ vbe emwi ke emwi. . . . Adeghẹ uwa ga ẹbọ ọghe iran, evba ọre ọfuan ọghe uwa la dee.” (Ẹksodọs 23:32, 33) Nọnaghiyerriọ, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie eso na khian sunu yi na.

  • Loy Krathong. Ivbi e Thai ẹre ọ do ugie na, “a ghaa do ugie na, emwa ghi ya ebe ọghe emwiokọ ya ru ọkpan, iran ghi viọ e kando kevbe eturari ye uwu ẹre, iyeke ọni, iran ghi mu e nene ọkpan fi uwu amẹ. Iran yayi wẹẹ, a gha ghi mu avbe ọkpan na fi uwu ẹzẹ nẹ, ọ ghi do mu emwi dan hia nọ gha te rhuan iran kpa. Te a do ugie na ya ye ẹre rre ighẹ ama ọkpa ọghe atatowẹ nọhuanrẹn ọghe Buddha.”—Encyclopedia of Buddhism.

  • National Repentance Day. Ẹmwẹ ne ukọ arriọba ọkpa nọ rre Papua New Guinea tae, keghi ladian vbe ebe iyẹn ọkpa na tiẹre The National, ọ keghi kha wẹẹ “emwa ni mwẹ obọ vbe idugie na keghi kue ye emwi nibun ne Ivbiotu e Kristi yayi. Irẹn keghi tae wẹẹ, “deghẹ a na gha do ugie na tiẹre National Repentance Day, ọ ghi ru iyobọ ne emwa ni rre ẹvbo nii ya gha rhie owẹ lele ilele ọghe Ivbiotu e Kristi.”

  • Vesak. “Ẹdẹ na do ugie na ọre ẹdẹ nọ ghi huan sẹ vbe uwu ẹdẹ hia nọhuanrẹn ọghe Ivbi e Buddhist. Te a do ugie na, na mieke na ye ẹghẹ na ya biẹ Buddha rre, ẹghẹ nọ ya sẹ ukpo nọ ghi yo sẹ vbe odẹ ọghe orhiọn ne a na sẹtin rẹn emwi hia kevbe ẹghẹ nọ ya wu ra ẹghẹ nọ ya la ehe na tiẹre Nirvana.”—Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary.

  Avbe idugie ni hẹnhẹn egbe yan erre avbavbotọ ughughan ne Baibol ma kpasẹ yi. Jesu tama avbe ọkaolotu ugamwẹ ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii wẹẹ: “Wa zẹ uhi Osanobua kọ ne uwa miẹn ehe na mu ọghe uwa sẹ.” Ẹmwẹ ne Jesu tae vbekpa iran rhiẹre ma wẹẹ, te iran wa ga Osanobua kua kẹkan rhunmwuda, “iran mu ẹmwẹ uhi emwa kẹkan vbe na miẹn wẹẹ Uhi Osanobua nọ.” (Matiu 15:6, 9) Rhunmwuda ẹmwẹ adia na, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie na khian ya unu kaẹn na.

  • Epiphany (Three Kings’ Day, Timkat, ra Los Reyes Magos). Emwa keghi do ugie na ya ye ẹre rre, ẹghẹ ne emwa ni tie orhọnmwẹ ya mu otuẹ gie Jesu ra ẹghẹ ne Jesu ya dinmwiamẹ. Ugie eso rrọọ ne avbe ikeferi ghaa do na tiẹre Spring Festival. “Idugie na na tiẹre Epiphany keghi ya idugie ọghe avbe ikeferi na, ya khian idugie ọghe Ivbiotu e Kristi, emwa ghaa do ugie na, iran ghi gha rhie uyi gie avbe ẹbọ ọghe ẹzẹ nọ lẹẹ.” (The Christmas Encyclopedia) Te idugie na tiẹre Timkat vbe yevbe na ghe idugie na tiẹre Epiphany, “uwu erre avbavbotọ ọghe emwa nagbọn ẹre ọ ke ladian.”—Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World.

  • Feast of the Assumption of the Virgin Mary. Emwa keghi do ugie na rhunmwuda iyayi ne iran mwẹ wẹẹ, egbe ikpakpa ẹre Meri nọ re iye Jesu ya gha rrie ẹrinmwi. Ebe na tiẹre Religion and Society—Encyclopedia of Fundamentalism keghi kha wẹẹ, “Iyayi na keghi re emwi ne Ivbiotu e Kristi nokaro ma zẹdẹ rẹn vbekpa re, ako rhọkpa i vbe rre Baibol nọ guan kaan rẹn.”

  • Feast of the Immaculate Conception. “Emwa nibun yayi wẹẹ, ke ẹghẹ ne Meri ya suẹn gha waan vbe uwu ako ọmọ ọghe iyẹe, ọ ma gha mwẹ orukhọ rhọkpa, sokpan imamwaemwi vbenian i rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn hiehie, imamwaemwi esọsi ẹre nọ.”—New Catholic Encyclopedia.

  • Lent. Ebe na tiẹre New Catholic Encyclopedia khare wẹẹ, ẹghẹ na ya roro iro fi uyinmwẹ werriẹ kevbe ẹghẹ ne a ya mu awẹ na, keghi re na mu gbọọ vbe “orre nogienẹ,” ẹghẹ na kha na, ọ gberra ukpo 200 nẹ na ghi ya gbẹn e Baibol fo. Encyclopedia nii ghi guan kaẹn ẹdẹ nokaro na suẹn Lent, ọ na wẹẹ ọ gha sẹ ẹdẹ na tiẹre Ash Wednesday, avbe ohẹn ghi ya emuẹn vin ama ugbugbe ye uharo ọghe ivbi esọsi iran, ama na keghi ye iran ẹre rre wẹẹ, ọ khẹke ne iran fiwerriẹ. Ukpo 1091, ẹre ivbi e Catholic suẹn gha lele ilele na.”

  • Meskel (ra, Maskal). Ethiopia ẹre a na do ugie na. Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World khare wẹẹ, te a do ugie na ya ye ẹre rre ighẹ “ẹdẹ na miẹn ugbugbe ne gele gele, ọni ọre (ugbugbe na kaẹn Jesu yi). Emwa ghaa do ugie na, iran ghi koko erhẹn, iran ghi vbe gha gbe lẹga ẹre.” Vbọrhirhighayehẹ, Avbe Osẹe Jehova i loo ugbugbe vbe ugamwẹ ọghe iran.

• Te idugie na rhie urhomwẹ gie ọmwa nagbọn, otu ọkpa kpataki ra ama ọghe agbẹnvbo ra?

  Ilele nọ rre Baibol: “E Nọyaẹnmwa khare wẹẹ, ‘Mẹ gha bu abe gbe ọmwa ne ọ fi iyeke gbe mwẹ, ọ na ya mu ẹtin yan ọmwa, yan ẹtin ọmwa ne ọ vbe wu.’”—Jerimaia 17:5.

  Ẹmwata nọ wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova hoẹmwẹ emwa nagbọn hia kevbe wẹẹ iran vbe na erhunmwu ne iran, sokpan, iran i mwẹ obọ vbe avbe idugie na khian sunu yi na:

  Avbe idugie na ya rhie ọghọ ne emwa ni khaevbisẹ ra emwa ọvbehe na họn usi ẹre rre. E Baibol khare wẹẹ, “Ghẹ mu ẹtin yan ọmwa ne ọ sẹtin wu” (Aizaia 2:22) Ilele nọ rre Baibol na, ẹre ọ si ẹre ne Avbe Osẹe Jehova i na mwẹ obọ vbe idugie eso, vbe na ghe idugie ọghe ẹdẹ ubiẹmwẹ ọghe ọba ra oloi.

  Avbe ugie na do ya tuẹ afiala ọghe agbẹnvbo. Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe ugie na tiẹre Flag Day. Vbọzẹe? Rhunmwuda, e Baibol khare wẹẹ: “Wa gha lẹ ne ẹbọ.” (1 Jọn 5:21) Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun ma ghee ẹre wẹẹ, ẹbọ ẹre afiala vbe khin—ọni ọre emwi ne emwa ga. Sokpan, ọtokha ọkpa na tiẹre Carlton J. H. Hayes keghi kha wẹẹ: “Afiala keghi re emwi ne emwa ga vbe otọ ẹvbo nibun.”

  Avbe ugie na do ya rhie uyi gie emwa ni huanrẹn. De emwi ne Pita ru vbe ẹghẹ ne okpia ọkpa nọ mwẹ imuohan ọghe Osanobua ya ya uhunmwu rhanmwẹ otọ nẹẹn? E Baibol khare wẹẹ: “Pita keghi wẹẹ ne ọ kpaegbe, ọ wẹẹ: ‘Kpaegbe ighẹ ọmwa kẹkan mẹ tobọ mwẹ vbe khin.’” (Iwinna 10:25, 26) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, Pita ra avbe ukọ nikẹre ma kue ne emwa gha rhie uyi ra urhomwẹ ne iran, Avbe Osẹe Jehova i vbe mwẹ obọ vbe ugie na do ya rhie uyi gie emwa na ghee zẹ vbe emwa ni huanrẹn na tiẹre saint. Usun avbe idugie na ẹre ima khian guan kaẹn na:

  • All Saints’ Day. “Ọna keghi re ugie na do ya rhie uyi gie emwa ni huanrẹn hia na tiẹre saints . . . A ma mobọ rẹn vbene ugie na ya suẹn.”—New Catholic Encyclopedia.

  • Fiesta of Our Lady of Guadalupe. Te a do ugie na ya rhie uyi ne “okhuo nọhuanrẹn nọ gbogba ga Mexico,” emwa nibun yayi wẹẹ irẹn ọre Meri nọ biẹ e Jesu. Emwa nibun vbe yayi wẹẹ, vbe ukpo 1531, okhuo na keghi rhiegbe ma orhiọnkpa nọ re ovbiogue ne emwa ma ka yọ vbe odẹ ọghe ọyunnuan.—The Greenwood Encyclopedia of Latino Literature.

  • Name Day. Ebe na tiẹre Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals keghi kha wẹẹ “ugie na tiẹre Name Day keghi re ugie na do vbe ẹdẹ na he ọmọ eni. Ugie na keghi re na ya rhie uyi ne ọmwa nọhuanrẹn na tiẹre saint, ne irẹn vbe ọmọ nii gba khuẹniẹn eni ọkpa. Iran sẹtin do ugie na vbe ẹdẹ ne ọmọ nii dinmwiamẹ ra ẹdẹ na yẹrẹro zẹvbe ọkpa vbe usun emwa ni rre esọsi ra ugamwẹ nii,” ebe na yevbe kha wẹẹ, te idugie na wa rhilo ginna ilele ọghe ugamwẹ.”

  Ugie na do ya rhie uyi ne otu ni sinmwi oseghe ẹvbo. E Baibol khare wẹẹ, “Ọ kere ne a mu ẹtin yan Nọyaẹnmwa, sẹ ne a mu ẹtin yan avbe ọkaolotu ne emwa nagbọn kẹkan.” (Psalm 118:8, 9) Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie na tiẹre Youth Day ra Women’s Day, rhunmwuda iran yayi wẹẹ, Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa nọ rre agbọn na, ẹi re emwa nagbọn. Ọna ẹre ọ vbe si ẹre ne Avbe Osẹe Jehova i na mwẹ obọ vbe ugie na tiẹre Emancipation Day, ọni ọre ẹdẹ ne arriọba tae wẹẹ, iran i khian ghi gha ya emwa ru ọviẹn ra egbe idugie ọvbehe vberriọ. Avbe Osẹe Jehova keghi mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru ẹre ne emwa hia gha re ọkpa kevbe na ghẹ gha ye aro gbe ivbi ẹvbo ọvbehe re.—Rom 2:11; 8:21.

• Idugie na ya emwa roro ẹre wẹẹ, agbẹnvbo ọkpa ra emwa ni zẹ urhuẹvbo ọkpa maan sẹ nikẹre ra?

  Ilele nọ rre Baibol: “Aro ọkpa ọre Osanobua ya ghe emwa hia, ọmwaikọmwa ne ọ mu ohan rẹn, ọ na vbe gha yin ẹse, te irẹn gha rhan obọ miẹn rẹn, ovbi ẹvbo nọ rhirhi gha khin.”—Iwinna 10:34, 35.

  Agharhemiẹn wẹẹ Avbe Osẹe Jehova nibun hoẹmwẹ ẹvbo ne iran ke rre, iran i mwẹ obọ vbe avbe ugie na do nọ rhiẹre ma wẹẹ, agbẹnvbo ọkpa ra emwa ni ze urhuẹvbo ọkpa maan sẹ nikẹre. Odẹ eso ne emwa ya ru ọna ẹre a khian guan kaẹn na.

  Avbe ugie na do ya rhie ọghọ ne ivbiyokuo ni rre ẹvbo. E Jesu ma rhie igiọdu ne emwa ne iran gha khọn okuo, sokpan irẹn keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Gha hoẹmwẹ nọ khuiwu ruẹ, gha na erhunmwu ne iran ni zẹ uwẹ owẹ.” (Matiu 5:44) Ọna ẹre ọ zẹ ne Avbe Osẹe Jehova i na mwẹ obọ vbe ugie na do ya rhie ọghọ ne ivbiyokuo, vbe na ghe idugie eso na khian guan kaẹn na:

  • Anzac Day. Emwi na ya Anzac kha ọre ivbiyokuo ọghe Australia kevbe New Zealand ni winna iwinna ne kpataki, ọni ọre “Australian and New Zealand Army Corps.” Deba ọni, kherhe kherhe, ẹre ẹdẹ na tiẹre Anzac Day ghi do ya khian ẹdẹ na do ugie ayere ọghe emwa ni wulo vbe okuo—Historical Dictionary of Australia.

  • Veterans Day (Remembrance Day, Remembrance Sunday, ra Memorial Day). Te a do avbe ugie na ya rhie ọghọ ne ivbiyokuo ni runagban kevbe ivbiyokuo ni wulo vbe ẹghẹ ne iran na gha khọn okuo ne agbẹnvbo ọghe iran.”—Encyclopædia Britannica.

  Avbe ugie na do ya ye ẹre rre ighẹ ẹdẹ ne agbẹnvbo ọkpa miẹn afanvbimu vbe obọ agbẹnvbo ọvbehe. Vbe Jesu ghi guan kaẹn erhuanegbe ẹre, ọ na wẹẹ: “Vbene imẹ i re ọghe agbọn na, erriọ zẹẹ iran i vbe re ọghe agbọn na.” (Jọn 17:16) Vbe nọ dekaẹn okha ọghe agbẹnvbo, Avbe Osẹe Jehova wa hoo ne iran rẹn vbekpa re. Ọrheyerhiọ, iran i mwẹ obọ vbe avbe idugie na khian sunu yi na:

  • Australia Day. Ebe na tiẹre Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life keghi kha wẹẹ, “ugie na keghi re ayere ọghe ẹdẹ ne ivbiyokuo e Britain tọn afiala ọghe iran mu vbe ukpo 1788, ọna rhiema wẹẹ ọkpa vbe usun agbẹnvbo ne iran kha yan ẹre Australia ghi khin.”

  • Guy Fawkes Day. “Ugie na keghi re ayere ọghe ẹdẹ ne Guy Fawkes kevbe ivbi e Catholic eso ru emwamwa ne iran ya gbe King James I rua kevbe emwa eso ni ghaa rre arriọba ọghe England vbe ukpo 1605, sokpan emwamwa ọghe iran ma mwẹ uhunmwu.”—A Dictionary of English Folklore.

  • Independence Day. Ọna keghi re ẹdẹ ne agbẹnvbo nibun zẹ kọ ne iran ya gha ye ẹre rre, ẹdẹ ne agbẹnvbo ọghe iran miẹn afanvbimu vbe obọ agbẹnvbo ọvbehe.”—Merriam-Webster’s Unabridged Dictionary.

• Emwa mwẹ obọ vbe uyinmwẹ ọrriae ra uyinmwẹ esakan vbe iran ghaa do ugie na ra?

  Ilele nọ rre Baibol: “Wa loo ẹghẹ ne ọ taẹn sẹ nẹ, ne uwa ya gha ru vbene avbe enimayayi ru. Ẹdẹ agbọn uwa kegha re ne a loo ye uyinmwẹ iruẹn ufifimwẹ, ayọn ne a da gbe egbe, ohọhọ, ẹbu idayọn, kevbe iruẹbọ ne ọ hu ọmwa ẹko.”—1 Pita 4:3.

  Ilele nọ rre Baibol na, ẹre ọ si ẹre ne Avbe Osẹe Jehova i na mwẹ obọ vbe idugie ne a na da ayọn gbegbe, kevbe iku ne a na yin uyinmwẹ nọ ma khianrẹn. Avbe Osẹe Jehova vbe si egbe koko, iran ghi vbe gu avbe ọse iran sọyẹnmwẹ egbe, iran ghaa sọyẹnmwẹ egbe, iran sẹtin da ayọn nọ fian, sokpan iran i dae gbegbe. Iran keghi hia ne iran lele ibude nọ rre Baibol nọ khare wẹẹ: “Te u re nọ re, ra te u re nọ da, gha ru ehia ne uyi Osanobua.”—1 Kọrinti 10:31.

  Nọnaghiyerhiọ, Avbe Osẹe Jehova i mwẹ obọ vbe idugie ọghe wa do ghee, ne ẹbibi na zẹ, ne ebo tiẹre Carnival ra avbe idugie ọvbehe ne a na yin uyinmwẹ ne Baibol gbodan yi. Ọkpa vbe usun avbe idugie na ọre idugie ne Ivbi e Ju do na tiẹre Purim. Agharhemiẹn wẹẹ, ugie ọghe Purim na keghi re ayere ọghe ẹghẹ na ya miẹn Ivbi e Ju fan vbe orre nogie isẹn ọ te sẹ ẹghẹ ọghe e Kristi, ebe na tiẹre Essential Judaism keghi kha wẹẹ, “vbe ẹghẹ na ghi ye na, te emwa nibun ghi ghee idugie ọghe Purim na zẹvbe idugie na tiẹre Mardi Gras ra Carnival ọghe Ivbi e Ju. A ghaa do ugie na ugbẹnso, ikpia ghi mu egbe vbe na ghe ikhuo, emwa ghi gha gbe olighi, emwa ghi gha da ayọn gbegbe, eso ghi vbe gha gbe owogho.”

Ẹn. E Baibol wẹẹ ne emwa hoẹmwẹ emwa hia ne iran gba rre uwu ẹgbẹe, ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran i rre ugamwẹ ọkpa. (1 Pita 3:1, 2, 7) Ẹmwata nọ wẹẹ, deghẹ ọkpa vbe Avbe Osẹe Jehova ma ghi gha gu ẹgbẹe ọre mwẹ obọ vbe idugie eso, ohu sẹtin do gha mu ẹgbẹe ọre ra etiọnrẹn, uhiẹn iran ghi do gha roro ẹre wẹẹ, te ọ ghi fi iyeke gbe iran, ọna ẹre ọ zẹe ne Avbe Osẹe Jehova na ru emwi eso ne iran ya rhiẹre ma wẹẹ iran hoẹmwẹ ẹgbẹe ọghe iran kevbe etẹn iran. Iran ghi fẹko rhan otọ evbọzẹe ne iran i na mwẹ obọ vbe idugie eso, iran ghi vbe gualọ ẹghẹ ọvbehe ya mu otuẹ gi ẹgbẹe ọghe iran.

Ẹn o. Iran yayi wẹẹ dọmwadẹ ọghẹe mwẹ asẹ nọ khian ya zẹ ne egbe ẹre. (Jọsua 24:15) Avbe Osẹe Jehova keghi “daa ne emwa hia,” ọ gha khọnrẹn ne iyayi ọghe iran lughaẹn ne ọghe Avbe Osẹe Jehova.—1 Pita 2:17.