Ekkóch aramas ra mufesen me pwúlúwer kewe pwe ra ekiekin amúrinnéló nónnómun manawer. Nge ekkóch ra chúen mochen likiitú lón ar pwúpwúlú nge rese tongeni eriáni pwúlúwer kewe ar repwe nómwotiw. Nge, lap ngeni meinisin chón mufesen ra kúna pwe manawer mwirin a weires lap seni met ra fen ekieki. Iwe, ika oua kerán mufesen me pwúlúwom, eli kopwe kúna pwe iei ewe fansoun mi fókkun kkóló eriáfféún. Ina minne, epwe álilliséch ngonuk óm kopwe nengeni ekkóch ekkeei kapasen fén seni Paipel mi tongeni álisuk le likiitú fán ekkeei weires.

Weires mi weneiti osukosuken moni, túmúnún nau, me tipitipingaw ra fókkun tongeni nemenikicheló me ekkena memmeef eli resap tongeni mwittir móló. Emén tokter mi kerán máló itan Judith Wallerstein a kúna pwe inaamwo ika ekkóch ra fen mufesen me pwúlúwer ren fite ier, nge ra chúen meefi letipengaw ren pwúlúwer me ra meefi pwe ra péútiireló.  Me rer “manaw a ur ren pwúngúngaw, elichippúng me tipitipingaw.”

IKKEEI MET KA TONGENI FÉRI

• Kechiweiti minne a péút sonuk. Eli ka pwosiiti etiom we ka chúen tongei. Ikaamwo a kon áweires óm pwúpwúlú, nge ka chúen meefi lichippúng pún kese kúna ewe pwapwa ka ekieki pwe itá epwe wor lón pwúpwúlú. (Än Salomon Fos 5:18) Kosap meefi sáw an epwe wor óm “fansoun kechü.”​—Än Salomon Afalafal 3:1, 4.

• Túmúnuk seni óm aimukóló seni aramas. Pwúngún pwe a lamot óm kopwe áláeménúló lón ekkewe fansoun a kon ssenúk óm letipeta, nge ese éch an epwe kon langattam ena fansoun kopwe áláeménúló. (Än Salomon Fos 18:1) Lón ámi pwóróusfengen me chienom kewe, kopwe eáni ekkewe esin kapas mi apéchékkúl. Pún ika iteitan ka ngúnúngúnúngawa pwúlúwom we lóóm, ikaamwo a pwúng minne ka eáni ngúnúngún, chienom kewe resap kinamwe le nóm reom. Ika kopwe féri kefil mi lamot ekiseló mwirin ámi mufesen me pwúlúwom, kútta álillis seni emén mi ekiekéch me ka lúkúlúk wóón.

• Túmúnú péchékkúlen inisum. Ren chómmóng aramas, ewe riáfféú ra meefi atun ra mu seni pwúlúwer a áweiresi inisiir, áwewe chék a úriir feitá chcha, are metekin mékúr. Mwéngé ekkewe mwéngé mi apéchékkúl, taiso, me anafaéchú óm méúr.​—Efisos 5:29.

• Asúsonuk ekkewe mettóch mi eppiietá sefál óm song ngeni etiom we me lóóm, are ekkewe mettóch ese lamot ngonuk, nge isoni ekkewe taropwe mi aúchea. Ika sasingin ámi apwúpwúlú me metakkan ra atoto ngonuk weires, kopwe pwóórunaló me isoniir pwe fán iten néúmi kewe.

• Fiu ngeni ekiek ese pwúng. Iei alon Olga, a mu seni pwúlúwan we lupwen a kirikiringaw ngeni: “Ua kan ekkeisiniei, ‘Met mi wor ren neminnan nge esor rei?’” Iwe nge, mwirin och fansoun Olga a mirititi pwe epwe chék “apilükingau” ika epwe ákkeáni ena esin ekiek ese pwúng.​—Än Salomon Fos 18:14.

  Chómmóng ra kúna pwe ar makketiw met ra ekieki a álisiir an epwe saramoló ar ekiek me ra tongeni nemeni. Ika ka féri ena, iwe sótun eáni eú mineféén ekiek mi pwúng pwe siwilin ewe ekiek ese pwúng ka fiu ngeni. (Efisos 4:23) Nengeni ekkeei ruu áwewe:

  Minen lóóm: Tipisi án pwúlúwei we a kirikiringaw ngeniei.

  Minefé: Ese wor popun án pwúlúwei we epwe kirikiringaw ngeniei inaamwo ika a wor ai keei apwangapwang.

  Minen lóóm: A lusmwááliló ewe fansoun manawei a nóm ren enan mwán mi ngaw.

  Minefé: Upwe fen pwapwa ika usap lesékúriiti met mi fis me lóóm nge upwe fen ekieki manawei lón mwach.

• Tunaló kapas mi ámmetek. Chienom me aramasom kewe ra tongeni apasa mettóch mi ámmetekuk are fen mettóch mi mwáál pún ese weneiti manawom, ren ar erá: ‘Ese fen fichiituk neminnan’ are ‘Kot a oput mufesen.’ * A éch án Paipel ei kapasen fén: “Kosap rongorong ngeni meinisin mine aramas ra apasa.” (Än Salomon Afalafal 7:21) Iei alon Martina, a ruu ier ar mufesen me pwúlúwan we: “Lap seni ai upwe kon ekieki ekkewe kapas mi ámmetek, ua achocho le eáni án Kot ekiek. An ekiek a tekia seni ach.”​—Aisea 55:8, 9.

• Iótek ngeni Kot. A pesei chón fel ngeni ar repwe ‘likiti ngeni ar öürek meinisin,’ ákkáeúin ika ra nóm lón watteen riáfféú.​—1 Petrus 5:7.

Juliana, emén mi fen pwúpwúlú 11 ier, a erá: “Ua  tingormaú ngeni pwúlúwei we an epwe nómwotiw. Nge mwirin an sú seniei ua fókkun song ren me ewe fefin a nómoló ren.” Chómmóng chókkewe ra fen mu seni pwúlúwer ra chúen ningeringeritiir ren fite fite ier. Iwe nge, a chúen lamot repwe pwóróusfengen iteitan, ákkáeúin ika mi wor néúr.

IKKEEI MET KA TONGENI FÉRI

• Túmúnú pwe féfférum ngeni pwúlúwom me lóóm epwe chúen asúfél. Achocho ngeni pwe ámi pwóróusfengen epwe mwoch me epwe chék weneiti ekkewe pwóróus mi lamot. Chómmóng ra kúna pwe ika ra féri ena a álisatá ar kinamwe.​—Rom 12:18.

• Túmúnú pwe kete eáni kapas mi ámmetek. Ákkáeúin ika ka meefi pwe a ámmetek met pwúlúwom we a erenuk, kopwe ekieki án Paipel ei kapasen fén: “Eman mi mang le fos a wor an silelap.” (Än Salomon Fos 17:27) Ika kese tongeni amúrinnéló ewe pwóróusfengen, eli ka tongeni ereni: “Upwe mwo ekieki met ka apasa, iwe sipwap fósfengen mwirin.”

• Achocho le áimuoló óm angang seni án pwúlúwom we, kapachelong ekkewe taropwe mi weneiti mettóchun moni, kapwúng are pekin pioing.

Iei met Maria a chechchemeni mi fis mwirin chék ar mufesen me pwúlúwan we: “Nei we kúkkún nengngin a nikekechiw me a pwal poputásefál le sisi lepwin atun an méúr. Me nei we nengngin watte a sótun le túkúmaaló enletin meefian, nge ua kúna pwe a pwal siwil.” A elichippúng pwe eli kopwe meefi pwe ese wor óm fansoun are péchékkúl le álisi noum kewe lón ena atun a fókkun lamot ngeniir óm álillis.

IKKEEI MET KA TONGENI FÉRI

• Pesei noum kewe ar repwe erenuk meefier, inaamwo ika usun itá ar fós a “pöchökül.”​—Hiop 6:2, 3.

• Chechchemeni wisom me wisen noum. Pwúngún pwe eli ka fókkun osupwangen án emén epwe oururu letipom, me noum we a mochen álisuk, nge ese pwúng óm kopwe kútta álillis seni emén kúkkún pwe epwe ataweei án ekkewe watte osukosuk. A pwal tongeni áweiresi. (1 Korint 13:11) Túmúnú pwe noum we esap i ewe kopwe ereni alóllóólun masouen letipom are mut ngeni an epwe wisen chón affér lefilemi me pwúlúwom we.

• Túmúnú kkótéchún manawen noum. Epwe éch ika oupwe nónnóm lón chék pwal imwemi we me esap siwil kókkótun manawemi. Nge a fen kon lamot pwe ámi angang ngeni Kot esap siwil, kapachelong ámi féri álleaan Paipel me ámi famili fel.​—Tuteronomi 6:6-9.

Mi tufich óm kopwe eáni ewe manaw mi wor lamotan mwirin óm mu seni pwúlúwom. Melissa, ewe a fen pwúpwúlú 16 ier, a erá: “Lupwen ua mu seni pwúlúwei we, ua meefi pwe ‘esap iei ewe sókkun manaw ua ekieki pwe itá upwe eáni.’” Nge iei, inaamwo ika ina met a fis ngeni, nge a meefi menemenéch. A erá: “Lupwen ua likitaló ai ekiekin siwili minne a fis lóóm, ua kinamweeló.”