Le ƒe 2013 me la, tomenukulawo ke ɖe Kanaantɔwo ƒe tomexɔ gã aɖe si me wodzrana wain ɖo, si xɔ ƒe 3,700 la ŋu. Ze gã 40 ye le xɔa me, eye wain agbɔsɔsɔ si ate ŋu anɔ wo me ate ŋu ayi ɖe egbegbe waintukpa 3,000 me. Tomenukula si lé ŋku ɖe nu siwo tsi zeawo me ŋu de dzesii be Kanaantɔwo nye wainwɔla siwo ɖɔa ŋu ɖo le ewɔwɔ me. Egblɔ be: “Wozɔ ɖe wainwɔwɔ ƒe mɔfiame ɖeka aɖe koŋ dzi pɛpɛpɛ le zeawo dometɔ ɖe sia ɖe me.”

ÈNYAA? Biblia ƒo nu tso “wain nyuitɔ” wɔwɔ kple wo dzadzraɖo ɖe ze gãwo me ŋu le blema Israel.—Hawo Ƒe Ha 7:9; Yeremiya 13:12.

Nyadzɔdzɔgbalẽ si nye Guardian ka nya ta be le Egipte la, ɖevi siwo wodzi le ƒe 2012 me la, sɔ gbɔ 560,000 wu esiwo wodzi le ƒe 2010 me. Aƒetɔ Magued Osman, ame si wɔa dɔ le dɔwɔƒe si ƒoa nyatakakawo nu ƒu na Egipte dziɖuɖua gblɔ be: “Emae nye dzidziɖedzi gãtɔ kekeake le Egipte ƒe ŋutinya me.” Eŋutinunyalawo gblɔ be, ne dzidziɖedzi sia anɔ vavam alea la, tsi, elektrikŋusẽ kple nuɖuɖu ava ve vevie le dukɔa me.

ÈNYAA? Biblia gblɔ be, Mawu ƒe tameɖoɖoe nye be amegbetɔwo ‘nayɔ anyigba la dzi’ va se ɖe afi si sɔ, eye woakpɔ nuhiahiã siwo asu na wo.—1 Mose 1:28; Psalmo 72:16.

Woke ɖe gaku siwo wu 100 siwo dzi woŋlɔ “Ƒe Enelia” ɖo la ŋu le teƒe si te ɖe mɔdodo gã aɖe ŋu le Israel. Ƒe si woŋlɔ ɖe wo dzi ɖee fia be Yudatɔwo ƒe aglãdzedze ɖe Roma dziɖuɖua ŋu le eƒe ƒe enelia me. (69-70 Kristotɔwo Ŋɔli) Aglãdzedze siae wɔe be Romatɔwo va tsrɔ̃ Yerusalem. Aƒetɔ Pablo Betzer, ame si le tomenukulawo nu gblɔ be: “Edze ƒãa be ame aɖe si le afi sia vɔ̃ be nuwuwua le gogom, ɖewohĩ ekpɔ Roma-srafoawo wogbɔna. Eya ta etsɔ eƒe gawo ɣla kple susu be yeagava tsɔ wo emegbe.”

ÈNYAA? Le ƒe 33 K.Ŋ. me la, Yesu gblɔ ɖi be Romatɔwo ava ɖe to ɖe Yerusalem. Exlɔ̃ nu Kristotɔwo be woasi ayi towo dzi be woanɔ dedie.—Luka 21:20-24.