ULUTAGA LEVU
Ka Mo Kila me Baleta na Mate ni Vakasama
“Au voleka sara ga ni ciba,” e kaya o Claudia, e se qai tukuni ga vua ni sa tauvi koya tiko na mate ni vakasama, ena veilecayaki (bipolar disorder) qai nuiqawaqawataka vakalevu na veika rarawa sa sotava oti (post-traumatic stress disorder). “E sega ni rawarawa na bula ni tauvi keda na mate ni vakasama.”
“E taura na gauna me keirau qai vakabauta ni sa yaco dina na ituvaki qo,” e kaya o Mark, na wati Claudia. “Ia au qai kila ni vinakati meu na tokoni watiqu vinaka.”
NA CAVA o na cakava ke kune vei iko na mate ni vakasama se dua drau veivolekati? E vinaka ni tiko na iwali ni leqa qo. Meda dikeva mada e vica na ka ena matata kina vei keda na mate ni vakasama. *
Ka me Kilai me Baleta na Mate ni Vakasama
“E milioni vakacaca e veiyasa i vuravura e tauvi ira na mate ni vakasama, e tara tale ga na nodra bula na volekati ira. Dua mai na veiyava na lewenivanua ena tauvi ira na mate ni vakasama. Dau vakavuna vakalevu na leqa qo na lomabibi. Na kena e ca duadua me tauva e dua e kilai me Schizophrenia kei na veilecayaki ni vakasama. . . . E levu e tarai ira na mate ni vakasama, ia e sega ni dau kilai levu, e vakawaleni, qai sega ni taleitaki vakalevu.”—e kaya na isoqosoqo na World Health Organization (WHO).
E vakaraitaka na isoqosoqo qori ni levu e tauvi ira na mate ni vakasama era sega ni vinakata na veiqaravi vakavuniwai, nira na vakalewai kina.
E rawa ni wali na nodra mate ni vakasama e levu. Ia e kaya na isoqosoqo na National Alliance on Mental Illness me baleti ira qori, ni yabaki sa oti era sega ni qaravi vakavuniwai e rauta ni 60 na pasede na uabula mai Merika, kei na rauta na 50 na pasede na itabagone e tiko na nodra yabaki ni bula mai na 8 ina 15.
Mate ni Vakasama
Cava na mate ni vakasama? Era kaya na vuku ni mate qo e vakaleqai kina na nona vakasama e dua, vaka kina nona sega ni lewa rawa na ivakarau ni lomana kei na nona ivalavala. Dau vakaleqa tale ga nona veimaliwai, kei na ka e namaki me cakava.
Ni dua e tauvi koya na mate ni vakasama e sega ni kena ibalebale ni vu mai na nona malumalumu se ka ca e cakava
E duidui na ivakatagedegede ni mate ni vakasama e kune vua e dua, ena vakatau vakalevu ena kena ituvaki. E rawa ni tauvi ira na tagane se yalewa, o ira e duidui nodra yabaki ni bula, itovo vakavanua, lotu se vuli, vaka kina nodra cakacaka saumi. Ni dua e tauvi koya na mate ni vakasama e sega ni kena ibalebale ni vu mai na nona malumalumu se ka ca e cakava. Ke ra qaravi vinaka vakavuniwai ena rawa ni wali na kedra mate, ena yaga qai vakainaki nodra bula.
Qaravi ni Mate ni Vakasama
O ira na vuniwai ni mate ni vakasama era sa walia e levu na leqa e basika kina. Nira kena vuniwai, ra nuitaki qai levu na tauvimate va qori era sa qarava oti, bibi me tarogi ga na ka era dikeva.
Ena qai yaga ga vei ira na tauvi ira tiko na mate ni vakasama na nodra veivuke na vuniwai ke ra muria na veiqaravi e ganiti ira. Ena vinakati mera doudou ni talaucaka na lomadra me baleta na kedra ituvaki. Okati tale ga ena veiqaravi qori na nodra dau veitalanoa kei ira na vuniwai era rawa ni vukei ira mera kila na kedra mate, ra walia na leqa e dau yacovi ira, ra qai vakadreta me muri tiko ga na veiqaravi e veiganiti. Na gauna era dau lai vakasalataki kina va qori, ena bibi tale ga mera veitokoni ra qai veiuqeti na lewenivuvale se o ira na itokani voleka.
Levu era walia na kedra mate nira kila vinaka na kedra ituvaki, ra qai muria sara vakavoleka na veiqaravi veiganiti era veidusimaki kina na vuniwai. “Ni bera ni tauvimate o watiqu,” e kaya o Mark, a tukuni taumada, “sega sara ga ni keirau kila se mate vakacava qo. Ia keirau sa qai vakamuria toka ga vakamalua na veiveisau e yaco, kei na veika me keirau na cakava me salavata kei na keirau ituvaki. Toso na gauna, e yaga sara vakalevu nodra veitokoni na vuniwai, na vuvale kei ira na itokani.”
Bibi me tarogi ga na ka era dikeva na vuniwai
E duavata kina o Claudia. E kaya: “Ni se qai tukuni ga mai na kequ mate, e vaka sara ga na itotogi ni curu i valeniveivesu. E yalani na ka keirau rawa ni cakava vakaveiwatini, ia au raica ni rawa ni wali na leqa e dau nanumi tu ni dredre. E vukei au vakalevu noqu tokoni ira na qaravi au tiko, noqu veimaliwai, au cakava tale ga vakamalua na ka.”
Bibi na Bula Vakayalo
Sega ni tukuni ena iVolatabu ni tiko kina na iwali ni tauvimate. Ia era vakila na vakacegu kei na kaukaua eso na vuvale e veiyasa i vuravura nira vulica na iVolatabu. Kena ivakaraitaki, e vakadeitaka na iVolatabu ni dau vakacegui ira na “ramusu na yalodra” kei ira na “dasila na lomadra” na Dauveibuli yalololoma.—Same 34:18.
E sega ni ivola vakavuniwai na iVolatabu, e kune ga kina na ivakasala yaga e rawa ni dusimaki keda meda walia na vusolo ni lomada kei na noda dau lomabibi. E tu tale ga kina na inuinui me baleta na gauna se bera mai, ni sa na sega tale na tauvimate kei na rarawa e vuravura. E yalataka na Vosa ni Kalou: “Ena qai rai na matadra na mataboko, ka rogo na daligadra na didivara. Ena qai ladelade na lokiloki me vaka na me kila, ka sere na yamedra na galu.”—Aisea 35:5, 6.
^ para. 5 Ni tukuni ena ulutaga qo na “mate ni vakasama” e vakaibalebaletaki tale ga ina veilecayaki ni itovo kei na lomabibi vakasivia.
^ para. 32 Sega ni vakatututaka na Yadra! me muri e dua na veiqaravi vakavuniwai. Mera qarauna ga na lotu vaKarisito me kua ni veisaqasaqa kei na ivakavuvuli vakaivolatabu na veiqaravi era muria.
^ para. 40 Raica tale ga na ulutaga “iWali ni Lomaocaoca,” ena ilavelave ni Yadra! ni Me 2014.
Rawa ni o Wilika Tale ga
NA VALE NI VAKATAWA
Na Leqa e Tarai Vuravura Taucoko
E rawa ni tauvi keda kece na mate ni vakasama, e sega ni vakatau ena noda yabaki se isususu. Raica na sala ena rawa ni yaga kina ena nomu vakasama na ivakasala ena iVolatabu.
YADRA!
Na Cava na Rai ni iVolatabu me Baleta na Lomabibi?
Vulica na vuna e vakararawataki keda kina na lomabibi kei na sala e rawa ni vukei keda kina na iVolatabu meda vosota.
