Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

E a riki iokinibwaiaia tooro mai Aberika nako Amerika, bwa te waaki ni bitineti ae rangi ni karekemwane

Te Birinako Man te Tautoronaki—Ngkoa ao Ngkai

Te Birinako Man te Tautoronaki—Ngkoa ao Ngkai

E roko Nei Blessing * i Eurobe ma iangoan ae e na boni karekea ana mwakuri bwa te tia karaoira. Ma imwin tebwina ana bong n ororeaki ao ibukin naba maakakini karaoan te mwakuri n iowawa nakoia ana utu ake a tiku i abana, e a kairoroaki iai bwa e na riki bwa te aine ae kakabooaki ibukin te wene ni bure.

Taamneia tooro i Aikubita ngkoa

E kantaningaaki Blessing bwa e na karekea te mwaiti ni mwane ae 200 nakon 300 te mwane n Eurobe n teuana te tairiki, ibukini bwaran ana taarau iroun te aine are kammwakuraki irouna, ae 40,000 tabun te mwane n Eurobe. * E kabwarabwaraa ni kangai Blessing: “I aki toki n iangoa birinakou ma I maaku bwa a kaawa ni kuaiia au utu. Bon akea au anga.” Ana rongorongo neiei e bon riiriki naba nakoia aomata aika aua tabun te mirion ake a tautoronaki n te mwakuri ae kaboonakoaia aomata ibukin te wene ni bure.

E kaania 4,000 te ririki n nako ao e kaboonakoaki te roro n rikirake temanna ae arana Ioteba irouia tarina. N tokina ao e a tautoronaki teuaei n te mwenga teuana ae kaubwai i Aikubita. Ma e kaokoro aron Ioteba ma Blessing, bwa e aki bwainikirinaki teuaei iroun ana toka n te moantai. Ma ngke e rawa nakon te baere e tangiria buun ana toka, ao e a reke iai n te kangaanga bwa e a bukinaki bwa aongkoa e na karaoa te mwakuri n tautau. E boni kamatawarikaki iai ao e kabaeaki n te taurekereke.Karikani Bwaai 39:1-20; Taian Areru 105:17, 18.

Ioteba bon te toro ngaia n taai ake rimoa ao Blessing e bon tautoronaki n te ka-21 n tienture. Ma a kaai n rinanon te waaki ae e taabangaki kakaraoana mangkoa, ae te waaki n iokinibwai are a karikaki iai aomata bwa bwaai ni karekemwane, ao n akea tabeakinaia iai ma tii iangoan te mwane.

IBUKIN TE BUAKA AO E A RIKI BWA TE WAAKI NI BITINETI AE BUBURA TAUTORONAKIA AOMATA

E noraki bwa te buaka bon aia anga natannaomata ae te kabanea ni bebete ibukini karekeaia aia toro. E taekinaki Uean Aikubita ae Thutmose III bwa e kairiia rikaaki aomata aika taiani bure aika 90,000 imwin te buaka teuana i Kanaan. A kammwakuraki naakai irouia kaain Aikubita bwa taian toro n te mwakuri ae kenakin atibu aika kakawaki, katean tembora, ao karaoani kawain te ran.

I aan te Embwaea n Rom ao a a bon rereke naba tooro aika bati man taiani buaka, ao n tabetai e a kona ni manga boo te buaka ibukin uneakinaia tooro. E katautauaki bwa mwaitiia tooro n te moan tienture, e kaania iterani mwaitiia kaaini kaawan Rom. A bati aia toro kaain Aikubita ao kaain Rom ake a tautoronaki n te aro n iowawa. N te katoto, abwakin maiuia tooro ake n taabo ni keni koora i Rom tao bon tii 30 te ririki.

Ma i nanoni waakinakon te tai, ao e aki kekerikaaki te waaki ae tautoronakia aomata. Man te ka-16 n tienture nakon te ka-19 n tienture, ao e a riki iokinibwaiaia tooro mai Aberika nako Amerika, bwa te waaki ni bitineti ae rangi ni karekemwane n te aonnaba. E taekinaki n te ribooti teuana man te UNESCO bwa ‘e katautauaki bwa tao 25 nakon 30 te mirion mwaane, aine, ao ataei aika kairoroaki ni kairaki nako ao ni kaboonakoaki. E taekinaki bwa bubua ma bubua tenga mwaitiia tooro ake a mate n aia tai n rinanon te Atlantic. E ribootinna ni kangai temanna ae tautoronaki are reke maiuna: “Tangitangia aine ao ikenrawaia naake a a kaani mate, e a karika te tai arei bwa kaanga te tai ae moan te kakamaaku ao ni kangaanga aroni kabwarabwaraana.”

E kananokawaki bwa te tautoronaki bon tiaki tii te karawawata ae rangi ni korakora ae riki n taai ake rimoa. Ni kaineti ma ana ribooti te International labour Organization ao iai 21 tabun te mirion mwaane, aine, ao ataei aika boni mwakuri naba ngkai bwa kaaunga ao e uarereke booia ke bon akea. A tautoronaki aomata ni boong aikai n taabo ake a kenaki iai atibu aika kakawaki, taabo ni kunnikai, taabo ni karao buriki, taabo aika kakabooaki iai aomata ibukin te wene ni bure, ao ai bon taiani mwenga. E ngae ngke e aki eti i aan te tua te aeka ni waaki n tautoronia aomata aei, ma e a bon tabe n rikirake.

Mirion ma mirion aika boni kabaeaki naba i aan te tautoronaki

TE INAOMATA MAN TE TAUTORONAKI

Karaoan ae buakaka nakoia tooro, e a kairiia tooro aika bati bwa a na ukera inaomataia. N te moan tienture B.C.E ao te tia buaka ae Spartacus ma raona aika tooro aika 100,000 tabun mwaitiia, a kateirakea te kakaaitara n ekaanako Rom, ma a aki tokanikai. N te ka-18 n tienture ao a a teirake tooro ake n abamwakoron te Caribbean ae Hispaniolani kaaitaraia aia toka. Karaoan ae kakaiaki buakakana nakoia tooro ake a mwakuri n te tabo ni kaitioka, e a kateirakea te buaka bon i marenaia kaain te aba aei ae maanna 13 te ririki, are e a karekea iai inaomataia kaain Haiti n 1804.

Ma e bon riai n taekinaki otinakoia I-Iteraera mai Aikubita, bwa te inaomata man te tautoronaki ae te kabanea n nakoraoi, are e a tia n riki n taai ake rimoa. Tao tenua te mirion mwaitiia aomata ae nanona bwa te natannaomata ae bwanin, ake a kainaomataaki man te tautoronaki i Aikubita. A bon tau ni kainaomataaki. E kabwarabwaraaki n te Baibara maiuia naakai i Aikubita bwa a karawawataaki “ni mwakuri nako aika karawawata.” (Te Otinako 1:11-14) E kauekea naba te mwakuri ae tiringaia merimeri te Barao temanna, bwa e na kamemeerea iai rikirakeni mwaitiia I-Iteraera.Te Otinako 1:8-22.

E okoro kainaomataaia I-Iteraera mani karawawataaia ae ribuaka i Aikubita ibukina bwa bon te Atua ae ibuobuoki iai. E tuanga Mote ni kangai te Atua: “I atai raoi marakia ake a taonaki iai. N na ruo bwa N nang kamaiuia.” (Te Otinako 3:7, 8) A bubukamarua te Toa ae te Riao I-Iutaia ni karokoa ngkai, n taabo nako ni katoa ririki bwa kanuringan te bwai ae riki aei.Te Otinako 12:14.

TOKIN RAOI TE WAAKI AE TAUTORONAKIA AOMATA

E taekinaki ae kangai n te Baibara: ‘E aki ribuaka Iehova ae Atuara,’ ao ti bon tuangaki iai bwa e aki bibitaki. (2 Rongorongo 19:7; Maraki 3:6) E kanakomaia Iesu te Atua bwa e “na katanoataa te inaomata nakoia taenikai . . . , ao ni kainaomataia ake a karawawataaki.” (Ruka 4:18) E nanonaki iai bwa a na boni kainaomataaki tooro ni kabane? Tao e aki. E kanakomaiakaki Iesu bwa e na kainaomataia aomata aika tautoronaki n te bure ao n te mate. E taekinna imwina riki ni kangai: “E na kainaomataingkami te koaua.” (Ioane 8:32) A kainaomataaki naba aomata n aanga aika bati ni boong aikai ni koaua ake e angareirei iai Iesu.—Nora te bwaoki ae “ Te Birinako Man te Aeka n Tautoronaki Naba Teuana.”

E boni buoka Blessing ao Ioteba te Atua bwa a na inaomata man taian tautoronaki, n aanga aika kakaokoro. Ko kona n nora rongorongon Ioteba ni mwakoro 39 nakon 41 ni bokin te Baibara ae Karikani Bwaai. E rangi ni kakaongora naba aroni kainaomataani Blessing.

Imwini kanakoani Blessing man aban teuana Eurobe, ao e a nako Tibein. Ikanne are e a kaitiboo iai ma Ana Tia Kakoaua Iehova ao e a moana ana reirei n te Baibara ma ngaiia. E motinnanoia neiei bwa e na kanakoraoa maiuna. E a reke ana mwakuri ae kabwanina ana tai iai ao e a anaa nanon te aine are e mwakuri ngkoa irouna arei, bwa e na kauarerekea riki ana kabwakamwane nakoina ni katoa namwakaina ibukini kabwaraan ana taarau. N te bong teuana ao e a tarebooniaki Blessing iroun te aine arei. E a kani kainaomataa Blessing man ana taarau ao e a butiia neiei kabwaraan ana bure. Tera ae riki? E a tia naba te tia kammwakuri aei ni moana ana reirei n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova! E taku Blessing: “E boni kainaomatako te koaua n aanga aika kamimi.”

E namakina te nanokawaki Iehova ae te Atua ni karawawataaia tooro ake tibun Iteraera i Aikubita. E na bae n namakina naba anne ni kaineti ma taian ribuaka aika ai aron akanne ni boong aikai. Ni koauana, katokan te waaki ae tautoronakia aomata n aekana nako e na bon tangiraki iai te bitaki ae korakora nakon ana waaki te botannaomata. Ma e berita te Atua bwa e na karokoa te aeka ni bitaki anne ngke e kangai: “Ni kaineti ma ana berita, ti kariariaa karawa ae boou ao te aonnaba ae boou, ae e na mena iai te raoiroi.”2 Betero 3:13

^ bar. 2 E a tia ni bitaki te ara.

^ bar. 3 N te tai anne ao e iorooro kanoan te mwane n Eurobe ma te mwane n Amerika.