Tòwhan enẹ hẹnnugble to Espagne na owhe atọ̀n nkọ bo hẹn awufiẹsa wá na mẹsusu to agbasa-liho podọ to numọtolanmẹ-liho. Baba ṣie lọsu yin dopo to mẹhe jiya mọnkọ lẹ mẹ. E yise dọ Jiwheyẹwhe tin, amọ́ e vẹna ẹn taun whenue e mọdọ yẹwhenọ Katoliki tọn lẹ yin tọ́ntlọ́ngbọ́n to awhàn lọ mẹ. Enẹwutu, e gbẹ́ dọ yẹn po nọvi ṣie sunnu po ma na yí baptẹm to sinsẹ̀n Katoliki tọn mẹ.

 To 1950, Kunnudetọ Jehovah tọn awe delẹ húhú ohọ̀n mítọn. Baba ṣie sè ohó yetọn bosọ yigbe nado nọ plọn Biblu to sẹmẹsẹmẹ. Owhe 14 poun wẹ n’do to whenẹnu, podọ bọlu-hihò wẹ n’yiwanna hugan. Baba ṣie jlo dọ n’ma jẹ owe he Kunnudetọ lẹ nọ na ẹn hia ji, amọ́ e ma jlo mi. To whèmẹ gbèdopo, n’lẹkọ sọn bọlu hò gbé bo kanse iya ṣie dọ, “Mama Biblu plọnmẹtọ enẹlẹ sọ wá wẹ ya” Iya ṣie dọ, “Ẹn-ẹn, yé to fie mí nọ dùnú te po baba towe po.” N’họ̀n tọ́n bo biọ tòhomẹ!

 Baba ṣie ma gbọjọ, dile etlẹ yindọ n’ma do ojlo na Biblu pinplọn, podọ enẹ yinuwado ji e taun. Na nugbo tọn, e yiwanna nugbo he plọn e te sọmọ bọ to 1953, e yí baptẹm bo lẹzun Kunnudetọ Jehovah tọn. Ehe zọ́n bọ yẹnsu jẹ ojlo tindo ji bosọ jẹ kanbiọ susu kanse baba ṣie ji. N’tlẹ biọ dọ yè ni na yẹnlọsu Biblu. Baba ṣie bayi tito na Kunnudetọ jọja de he nọ yin Máximo Murcia nido plọn Biblu hẹ mi. To owhe awe godo, whenue n’do 19 n’yí baptẹm to Tọ̀sisa Jarama tọn mẹ to whèzẹtẹn Madrid tọn bo lẹzun Kunnudetọ Jehovah tọn.

 To owhe 1950 tọn lẹ gblamẹ, avùnnukundiọsọmẹnu de wẹ e nọ yin nado dekunnu bosọ bayi opli lẹ. Francisco Franco wẹ to gandu to Espagne, bo jlo dọ mẹlẹpo ni bayi sinsẹ̀n Katoliki tọn. Enẹ zọ́n bọ ponọ lẹ nọ saba dotukla Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Mí nọ pli do owhé he to olá delẹ gbè bo nọ to aṣeji taun, na eyin kọmẹnu lẹ doayi e go yé gán jẹwhẹ na ponọ lẹ. Mí sọ nọ yí zinzin do dekunnu sọn họndekọn jẹ họndekọn dile e yọnbayi do, bo nọ de ohọ̀ awe kavi atọ̀n he mẹ mí na wazọ́n te bosọ nọ yawu yì lẹdo devo mẹ. E ma yin mẹlẹpo wẹ yiwanna owẹ̀n mítọn, amọ́ mẹsusu wẹ dotoai.

 N’flindọ n’dukosọna yẹwhenọ Katoliki tọn de to ohọ̀n de kọ̀n. Whenue n’dọ nue hẹn mí wá na ẹn, e kanse mi dọ: “Mẹnu wẹ na we aṣẹ nado wà azọ́n ehe? A yọnẹn dọ n’gán jẹwhẹ towe na ponọ lẹ ya?” N’dọna ẹn dọ mí ko nọ donukun dọ nú mọnkọ gán jọ. N’tlẹ dọna ẹn dọ “kẹntọ Jesu Klisti tọn lẹ tẹnpọn nado wle. Be e ma sọgbe dọ nudopolọ ni há hodotọ etọn lẹ lọsu ya?” Nue n’dọ ma jẹ etọn ji paali, enẹwutu yẹwhenọ lọ gblehomẹ bo biọ họmẹ nado ylọ ponọ lẹ to alokan ji. Amọ́, n’yawu họ̀n sọn owhé lọ gbè.

 Mahopọnna numimọ ylankan mọnkọ lẹ, wẹnlatọ kanweko linlán he to Espagne lẹ mọ mẹsusu he tindo ojlo to owẹ̀n he lá yé te mẹ. To février 1956, whenue n’gbẹ́ yin owhe 19 mẹvi, n’yin pipà taidi gbehosọnalitọ titengbe. a Suhugan míwu gbehosọnalitọ lẹ tọn wẹ yin jọja bo masọ do numimọ, amọ́ mí dopẹ́ dọ mẹdehlan delẹ plọnazọ́n mí bosọ na tuli mí. Yẹn po gbehosọnalitọ jọja devo po yin azọ́ndena nado sẹ̀n to tòdaho Alicante tọn mẹ, fie azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ ma ko bẹjẹeji te. To osun kleun de gblamẹ, mí jẹ anadena plọnmẹ Biblu susu lẹ ji bosọ do owe kanweko susu lẹ gbonu.

 Mẹlẹ doayi azọ́n he wà mí te go. Osun kleun de janwẹ mí zan to Alicante bọ ponọ lẹ wle mí bosọ bẹ Biblu mítọn lẹ sọn mí si. Yé sú mí do gànmẹ na azán 33, enẹgodo yé plan mí yì Madrid, podọ finẹ wẹ yé jo mí te. Gànpamẹninọ enẹ ma yin nude yijlẹdo nuhe to nukọn ja lẹ go.

 Whenue n’do owhe 21, yè ylọ mi nado biọ awhàn mẹ. Yè biọ dọ n’ma wá opá awhànfuntọ lẹ tọn de mẹ to Nador—tòdaho de he ji Espagne to gandu do to agewaji Maroc tọn to ojlẹ lọ mẹ. Whenue n’jẹ awhàngán lọ nukọn, n’yí sisi do bayi zẹẹmẹ teninọ ṣie tọn na ẹn. N’ma na wà awhànzọ́n mọ n’ma na do awhànwù. Awhànfuntọ de plan mi yì gànhọ Rostrogordo tọn mẹ to Melilla nado nọtepọn whenue yè na dọ owhẹ ṣie.

 Jẹnukọnna whẹdidọ ṣie, awhàngán Espagne tọn he to Maroc dọ dọ, awhànfuntọ lẹ na hò mi kaka bọ n’na diọlinlẹn. Enẹ zọ́n bọ yé zùn mi bosọ hò mi na nukunwhiwhe 20, yé sọ linú mi kaka bọ n’wá to kúdaa-gbẹ̀daa to kọmẹ. Ogán awhànfuntọ lẹ tọn he to finẹ lọ jẹ afọtùn ota na mi ji po afọpa awhànfuntọ tọn etọn po, podọ ohùn wẹ jẹ tintọ́n sọn go e ji whẹpo e do jo mi do. Enẹgodo, yé plan mi yì azọ́nwatẹn etọn, bọ e dawhá do ji e bo dọ: “Ma lẹndọ n’ko fónú hẹ we blo mọọ. Yọnẹn dọ azán lẹpo ji wẹ mí na nọ hò we te!” Enẹgodo, e degbe dọ yè ni sú mi do gànhọ doglọ tọn de mẹ. Gànhọ lọ mẹ fá bosọ dozinvlu, podọ e taidi dọ todido de masọ tin na mi ba wẹ nkọ.

 N’flin whenue n’mlọn kọmẹ to gànhọ lọ mẹ po ohùn po to ota go. N’ma do nude zẹ́ avọ̀-ṣinṣinyọ́n he ma tli de go, podọ ajaka lẹ nọ to wezunhọ̀n gbọn gànhọ lọ mẹ. Odẹ̀ janwẹ n’gbọ bo nọ to hihò dọ Jehovah ni na mi huhlọn nado doakọnnanu. Whlasusu wẹ n’hodẹ̀ to gànhọ doglọ tọn he dozinvlu bosọ fá enẹ mẹ. b

 To wunkẹngbe, yé sọ vọ́ hò mi, amọ́ awhàngán devo wẹ hò mi to ojlẹ ehe mẹ. Awhàngán lọ hẹn ẹn diun dọ yè hò mi ganji. Nado dọ hójọhó, n’tlẹ jẹ kinkanse dee ji, eyin n’na penugo nado doakọnnanu. Whenue n’to gànhọ lọ mẹ to zánmẹ, n’vẹ̀ Jehovah dọ ni gọalọna mi.

 To azán atọ̀ntọ gbè, yè sọ vọ́ plan mi yì azọ́nwatẹn awhàngán lọ tọn. N’to budi taun dọ yé nasọ hò mi. N’hodẹ̀ hlan Jehovah, dile n’to zọnlinzin jei azọ́nwatẹn lọ. Don Esteban c he yin wekantọ whẹdatẹn awhànfuntọ lẹ tọn wẹ to tenọpọn mi. E wá nado dọho gando tito whẹdidọ ṣie tọn go.

 Whenue Don Esteban mọ nue n’do blá apà he to ota na mi, e kàn nue jọ sè. N’whleawu nado dọho, na n’to budi dọ yé nasọ hò mi, amọ́ n’dọ nugbo na ẹn. Whenue Don Esteban sè nue jọ, e dọ: “N’ma gán glọnalina we nado yì whẹnukọn. Amọ́, yọnẹn dọ mẹde ma nasọ hò we ba.”

 Dile e do opà etọn do, mẹde masọ doalọ go e kaka n’do tọ́n sọn gànmẹ. N’ma yọ́n nue zọ́n taun bọ whẹdatọ lọ do de nado dọho hẹ mi to azán enẹ ji. Amọ́, nue họnwun na mi wẹ yindọ Jehovah sè odẹ̀ ṣie zẹ̀ nue n’donukun go. N’mọ lehe Jehovah whlẹn mi do whenue gbẹ̀mẹ dozín do mi, podọ e ma dike yè ni dohomẹkẹn mi zẹ̀ nue n’gán doakọnna go. (1 Kọlintinu lẹ 10:13) Humọ, n’dejido Jehovah go to gigọ́ mẹ whenue n’to whẹnukọn.

 Yè dawhẹna mi nado sẹ̀ngàn na owhe 19, podọ yè wá yí owhe atọ̀n dogọ, na yé dọ n’vẹtoli wutu. To whenue n’ko zan osun 15 to Maroc godo, yè ze mi yì gànhọ Ocaña tọn mẹ, ehe ma dẹn do Madrid nado sẹ̀ngàn he pò to finẹ. Dona Jehovah tọn wẹ Ocaña he yé sẹtẹn na mi yì yin na mi. E taidi paladisi de, eyin n’yí i jlẹdo Rostrogordo go. Akanma dagbe de po avọ̀ he yè nọ tẹ́ do e ji lẹ po tin to gànhọ lọ mẹ. To ojlẹ de godo, yè de mi nado nọ penukundo akuẹzinzan gànpa lọ tọn lẹ go. Amọ́, ojlẹ dindẹn he n’zan to gànpamẹ zọ́n bọ n’nọ mọ dee to ṣokẹdẹ. Nuhe vẹawuna mi hugan wẹ sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn he n’ma gán mọ bo dogbẹ́ hẹ lẹ.

 Mẹjitọ ṣie lẹ nọ wá dla mi pọ́n sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, amọ́ n’gbẹ́ do hudo tulinamẹ tọn. Mẹjitọ ṣie lẹ dọna mi dọ mẹmẹsunnu he pò lẹ lọsu gbẹ́ nado biọ awhàn mẹ. Enẹwutu, n’hodẹ̀ hlan Jehovah dọ, eyin e tlẹ yin mẹmẹsunnu dopo tata yé ni plan wá gànpa he mẹ n’te. Whladopo dogọ Jehovah na gblọndo odẹ̀ ṣie tọn zẹ̀ nue n’donukun go. E ma dẹn de bọ mẹmẹsunnu nugbonọ atọ̀n delẹ, enẹ wẹ Alberto Contijoch, Francisco Díaz, po Antonio Sánchez po wá gọ́ na mi to gànpa Ocaña tọn mẹ. Whenue n’ko nọ dee ṣo na owhe ẹnẹ godo, n’wá do mẹmẹsunnu he n’sọgan dogbẹ́ hẹ lẹ todin. Mí omẹ ẹnẹ lẹ nọ plọnnu dopọ bosọ nọ dọyẹwheho na gàntọ hatọ mítọn lẹ.

 To godo mẹ, yè jo mi sọn gànmẹ to 1964. Owhe 22 he n’dona sẹ̀ngàn na, yin didepo wá owhe ṣidopo daa poun. To azán he gbè n’tọ́n sọn gànmẹ, n’yì duvivi opli tọn hẹ mẹmẹsunnu lẹ. Dile etlẹ yindọ akuẹ pẹvide he to asi e wẹ n’do do mọto yì Madrid, n’jẹ opli do mẹwhenu. Dona daho de wẹ eyin nado kọnawudopọ hẹ mẹmẹsunnu lẹ whladopo dogọ! E ma yin pọninọ hẹ mẹmẹsunnu lẹ kẹdẹ wẹ to ahunmẹduna mi. N’jlo na gọ̀ gbehosọnalitọ bẹ hadopo. Mahopọnna tukla ponọ lẹ tọn, gbẹtọ lẹ to ojlo tindo na wẹndagbe lọ, podọ azọ́n sù he mí dona wà.

 To ojlẹ enẹ mẹ, n’dukosọna mẹmẹyọnnu jọja de he yin gbehosọnalitọ titengbe, yinkọ etọn wẹ Mercedes. Mẹmẹyọnnu whiwhẹnọ de wẹ Mercedes yin bosọ nọ to jejeji nado dekunnuna mẹdepope he e mọ. E sọ jọmẹ bo nọ tlúalọ, podọ jẹhẹnu etọn enẹlẹ wẹ dọ̀n mi. Onú etọn jẹ ṣie ji bọ ewọ lọsu yiwanna mi, podọ mí wlealọ to owhe dopo godo. Dona daho de wẹ Mercedes yin na mi.

 Osun delẹ to alọwle mítọn godo, mí yin azọ́ndena nado sẹ̀n di nugopọntọ tòmẹyitọ. Mí nọ dla agun voovo lẹ pọ́n to sẹmẹsẹmẹ bo nọ bayi opli po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po bosọ nọ dọyẹwheho hẹ yé. Agun yọyọ lẹ to yinyin didoai to Espagne, podọ mẹmẹsunnu lẹ do hudo tulinamẹ tọn. N’sọ do lẹblanulọkẹyi lọ nado nọ wazọ́n to azán delẹ ji hẹ azọ́nwatẹn nuglọ tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn na ojlẹ kleun de to Barcelone.

 To 1967, ninọmẹ mítọn diọ bọ mí masọ nọ sẹ̀n Jehovah to nuglọ ba, na gándutọ lẹ de osẹ́n de tọn he na dotẹnmẹ tòvi Espagne tọn lẹpo nado bayi sinsẹ̀n he jlo yé. Podọ to 1970, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin alọkẹyi to osẹ́n-liho. Todin, mí gán pli dopọ bo do Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ bosọ do alahọ.

 To 1971, yẹn po Mercedes po yin oylọ-bayina nado wá sẹ̀n to alahọ yọyọ he to Barcelone mẹ. Amọ́ to owhe dopo godo, Mercedes mọhò bo ji viyọnnu whanpẹnọ de, bọ mí do Abigail na ẹn. E dohia dọ mí dona jo sinsẹ̀nzọn Bẹtẹli tọn do bo kẹalọyi azọ́ndenamẹ devo, enẹ wẹ nado plọn viyọnnu mítọn whẹ́n.

 Whenue Abigail biọ aflanmẹ, alahọ kanse mí eyin mí gán gọ̀ azọ́n nugopọntọ tòmẹyitọ tọn bẹ. Mí hodẹ̀ gando whẹho lọ go bosọ kanhose mẹmẹsunnu numimọnọ lẹ. Mẹho agun tọn de dọ dọ: “Jesús, eyin yè do hudo towe to azọ́n tomẹyiyi tọn mẹ, be a dona yigbe.” Enẹwutu, mí sọ bẹ gbẹzan dagbe devo zinzan jẹeji. Jẹnukọn whẹ́, mí dla agun he ma dẹn do owhé mítọn gbè lẹ pọ́n, na mí nido penukundo Abigail go. Dile ojlẹ to yìyì, Abigail whẹ́n, ehe zọ́n bọ mí penugo nado gbloadana azọ́n he wà mí te to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn vonọtaun mẹ.

 Yẹn po Mercedes po sẹ̀n to azọ́n tomẹyiyi tọn mẹ na owhe 23. N’yiwanna lẹblanulọkẹyi ehe taun, na e nọ na mi dotẹnmẹ nado yí numimọ he n’tindo lẹ do na tuli jọja lẹ. To whedelẹnu, eyin n’to sinsẹ̀n taidi nuplọnmẹtọ na mẹho lẹ po lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn lẹ po, Bẹtẹli Madrid tọn wẹ mí nọ nọ̀. Kilomẹtlu atọ̀n nkọ wẹ Bẹtẹli lọ do dẹn do Tọ̀sisa Jarama tọn he mẹ n’yí baptẹm te, to 1955. N’ma lẹn gbede dọ n’na lẹkọwa lẹdo ehe mẹ to owhe susu lẹ godo nado gọalọna jọja sunnu po yọnnu lẹ po nado penukundo azọngban pinpẹn lẹ go to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ.

 Bẹsọn 2013, mí gọ̀ jẹ sinsẹ̀n ji taidi gbehosọnalitọ titengbe lẹ. Nado dọ hójọhó, e ma bọawu nado diọada sọn azọ́n tomẹyiyi tọn mẹ bo wá jẹ sinsẹ̀n ji taidi gbehosọnalitọ titengbe, amọ́ nue sọgbe dọ mí ni wà niyẹn. To agọe, n’jẹazọ̀n whlasusu podọ yè sọ wázọn mẹzizẹ tọn he gẹdẹ lẹ na ahun ṣie. To ojlẹ ehelẹ mẹ, n’deji dọ Jehovah na gọalọna mi, podọ e ma jo mi do gbede. Asi ṣie Mercedes ko yí nugbonọ-yinyin do nọgodona mi na owhe 56 plipli bosọ yin alọgọtọ dagbe de na mi to azọndenamẹ yẹwhehọluduta tọn ṣie lẹpo mẹ.

 N’nọ saba flin ojlẹ he n’duvivi etọn lẹ whenue n’to sinsẹ̀n taidi nuplọnmẹtọ. N’gbẹ́ nọ flin lehe ayajẹ nọ sọawuhia to nukunta wehọmẹvi lọ lẹ tọn do. Jejejininọ yetọn nọ zọ́n bọ n’nọ flin whenue n’yin jọja bo yí zohunhun do bẹ sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn jẹeji. Nugbo wẹ dọ n’doakọnna ninọmẹ sinsinyẹn lẹ, amọ́ n’do numimọ dagbedagbe susu lẹ. Whlepọn sinsinyẹn he n’pehẹ lẹ plọn mi onú titengbe delẹ, podọ nuhe n’plọn hugan wẹ ma nado nọ ganjẹ huhlọn dee titi tọn go gbede. Whlepọn lọ lẹ zọ́n bọ n’mọ aliho vonọtaun he mẹ Jehovah na mi huhlọn te lẹ, etlẹ yin whenue gbẹ̀mẹ dozín do mi.—Filipinu lẹ 4:13.