1, 2. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Biblu yin nunina dagbedagbe de sọn Jiwheyẹwhe dè te?

BE HIẸ sọgan flin whenue a mọ nunina dagbedagbe de yí sọn họntọn vivẹ de si gbọngodo ya? E yọnbasi dọ, e ma yindọ nunina ehe whàn we kẹdẹ wẹ gba ṣigba e sọ hẹn homẹhun we tlala. Na nunina lọ nọ dohia we dọ nunamẹtọ lọ yọ́n pinpẹn họntọnjiji hẹ we tọn. Matin ayihaawe, hiẹ nọ do pinpẹn-nutọn hia na nunina he họntọn towe yí homẹdagbe do na we.

² Biblu yin nunina de sọn Jiwheyẹwhe dè, ehe mí sọgan dopẹ́ na tlala. Owe vonọtaun ehe de onú lẹ hia mí ehe mí ma sọgan mọ to fidevo depope. Di apajlẹ, e dọhona mí gando didá olọn he gọ́ na sunwhlẹvu lẹ, aigba, podọ sunnu po yọnnu tintan lọ po tọn go. Biblu bẹ nunọwhinnusẹ́n he go mí sọgan dejido susu hẹn he na gọalọna mí nado doakọnna nuhahun po tukla gbẹ̀mẹ tọn lẹ po. E basi zẹẹmẹ lehe Jiwheyẹwhe na hẹn ojlo etọn di bo nasọ hẹn ninọmẹ dagbe lẹ wá aigba ji gbọn tọn. Lehe Biblu yin nunina dagbedagbe de do sọ!

3. Etẹwẹ awuwiwlena Biblu dohia mí dogbọn Jehovah dali, podọ naegbọn ehe do yin homẹmiọnnamẹnu?

³ Biblu sọ yin nunina homẹmiọnnamẹ tọn de, na e do  nude hia gando Nunamẹtọ lọ go, yèdọ Jehovah Jiwheyẹwhe. Awuwiwlena owe mọnkọtọn na mí yin kunnudenu de dọ e jlo dọ mí ni jẹakọ hẹ emi ganji. Matin ayihaawe, Biblu sọgan gọalọna we nado dọnsẹpọ Jehovah.

4. Nawẹ lehe Biblu gbayipe sọ yinuwado ji we gbọn?

⁴ Eyin hiẹ tindo vọkan Biblu tọn de, yọnẹn dọ e ma yin hiẹ kẹdẹ wẹ tindo e gba. Biblu blebu kavi apadewhe etọn ko yin zinzinjẹgbonu to nuhe hú ogbè 2 300 mẹ. Enẹwutu hugan gbẹtọ 90 to kanweko ji sọha mẹhe tin to aigba ji lẹ tọn wẹ sọgan tindo e. To madozẹnzẹn mẹ, hugan Biblu livi dopo wẹ nọ yin mimá to osẹ dopodopo mẹ! Vọkan liva susu Biblu blebu kavi apadewhe etọn tọn wẹ ko yin zinzinjẹgbonu. E họnwun dọ owe devo depope ma tin he taidi Biblu.

5. Aliho tẹ mẹ wẹ Biblu yin “gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ” te?

⁵ Humọ, Biblu yin “gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ.” (2 Timoti 3:16) To aliho tẹ mẹ? Biblu lọsu na gblọndo dọmọ: “Gbẹtọ lẹ dọho sọn Jiwheyẹwhe dè dile yè dọ̀n yé yì do gbọn [gbigbọ wiwe] dali.” (2 Pita 1:21) Di apajlẹ: Babadaho de sọgan yí ovi etọn zan nado wlan wekanhlanmẹ de. Linlẹn po anademẹ Babadaho lọ tọn lẹ po wẹ tin to wekanhlanmẹ lọ  mẹ. Enẹwutu, wekanhlanmẹ etọn wẹ, e ma yin ovi lọ tọn gba. To aliho dopolọ mẹ, owẹ̀n Jiwheyẹwhe tọn wẹ tin to Biblu mẹ, e ma yin sunnu he wlan ẹn lọ lẹ tọn gba. Enẹwutu, matin ayihaawe “ohó Jiwheyẹwhe tọn” wẹ Biblu blebu yin.”—1 Tẹsalonikanu lẹ 2:13.

6, 7. Naegbọn kanṣiṣa he tin to nudọnamẹ he tin to adà Biblu tọn voovo lẹ mẹ do jẹna ayidego taun?

⁶ Biblu yin kinkàn to ojlẹ he hugan owhe 1 600 gblamẹ. Biblu kantọ lẹ nọgbẹ̀ to ojlẹ voovo lẹ mẹ bosọ tọ́nsọn awà voovo ji. Mẹdelẹ yin glesi, whèhutọ, po lẹngbọhọtọ lẹ po. Mẹdevo lẹ yin yẹwhegán, whẹdatọ, po ahọlu lẹ po. Wẹndagbe kantọ Luku yin doto de. Mahopọnna dọ kinkantọ lẹ tọ́nsọn awà voovo ji, Biblu ma sọta ede sọn bẹjẹeji kakajẹ vivọnu. *

⁷ Owe tintan Biblu tọn dọ lehe nuhahun gbẹtọvi tọn bẹjẹeji gbọn na mí. Owe he gbọngodo dohia dọ aigba blebu na lẹzun paladisi kavi jipa whanpẹnọ de. Biblu blebu bẹ whenuho owhe fọtọ́n susu tọn hẹn podọ adà etọn dopodopo nọ gọalọna mí jẹ obá de mẹ nado yọ́n ojlo Jiwheyẹwhe tọn po lehe e na mọ hẹndi gbọn po. Kanṣiṣa he tin to owe voovo Biblu tọn lẹ mẹ paṣamẹ taun, ṣigba nuhe mí dona donukun sọn owe de he wá sọn Jiwheyẹwhe dè si niyẹn.

8. Na apajlẹ lẹ he dohia dọ Biblu sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho.

⁸ Biblu sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho. E tlẹ bẹ nudọnamẹ he ma ko yin yinyọnẹn to ojlẹ etọn mẹ lẹ hẹn. Di apajlẹ, owe Levitiku tọn bẹ osẹ́n lẹ hẹn na Islaeli hohowhenu tọn do olá ninọ na mẹhe to azọ̀n bẹplamẹ jẹ lẹ ji podọ do ninọmẹ wiwejininọ tọn ji, to whenuena akọta he lẹdo yé pé lẹ ma yọ́n nudepope gando whẹho mọnkọtọn lẹ go. To ojlẹ de mẹ whenuena linlẹn agọ̀ susu tin gando awusọhia aigba tọn  go, Biblu dlẹnalọdo e dọ e to loboto. (Isaia 40:22) Biblu dọ ẹ to aliho he sọgbe mẹ dọ aigba yin ‘piplá do agbágbá ji.’ (Job 26:7) Nugbo wẹ dọ, Biblu ma yin nuplọnmẹwe lẹnunnuyọnẹn tọn de gba. Ṣigba, whedepopenu he e dọho dogbọn whẹho lẹnunnuyọnẹn tọn dali, nuhe e dọ nọ sọgbe pẹpẹ. Be e ma yin nuhe mí dona donukun sọn owe de he wá sọn Jiwheyẹwhe dè si niyẹn ya?

9. (a) Kunnudenu tẹlẹ wẹ dohia dọ Biblu sọgbe bo sọgan yin jide-dego to whenuho-liho? (b) Etẹwẹ nugbodidọ mẹhe kàn ẹn lẹ tọn dohia dogbọn Biblu dali?

⁹ To whenuho-liho, Biblu sọ sọgbe bo yin nuhe go yè sọgan dejido. Kandai nujijọ tọn etọn lẹ nọ to tlọlọ. E ma yin yinkọ kẹdẹ wẹ e bẹhẹn gba ṣigba kúnkan mẹdopodopo tọn lẹ ga. * To vogbingbọnmẹ na whenuho-kantọ aihọn mẹ tọn lẹ, he ma nọ saba donù aijijẹ akọta yetọn titi lẹ tọn go, Biblu kantọ lẹ nọ dọ nugbo, bo tlẹ nọ basi kandai awugbopo yelọsu titi tọn lẹ po akọta yetọn tọn lẹ po. Di dohia, to owe Osọha lẹ tọn mẹ to Biblu mẹ, wekantọ lọ Mose yigbe nuṣiwa sinsinyẹn he wutu Jiwheyẹwhe wọhẹ ẹ tlala tọn. (Osọha lẹ 20:2-12) Nugbodidọ mọnkọtọn ma nọ saba yin mimọ to kandai whenuho-kantọ devo lẹ tọn mẹ ṣigba e yin mimọ to Biblu mẹ na e yin owe de he sọn Jiwheyẹwhe dè wutu.

10. Naegbọn e ma yin nupaṣamẹ dọ Biblu yin owe he yọn-na-yizan de?

¹⁰ Na Biblu yin gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ wutu, e yin “alenọ . . . na mẹpinplọn, na wọhẹmẹ, na anademẹ.” (2 Timoti 3:16) Mọwẹ, Biblu yin owe he yọn-na-yizan taun de. E do ninọmẹ gbẹtọvi tọn hia hezeheze. Ehe ma yin nupaṣamẹ de gba, na Dowatọ Biblu tọn, Jehovah Jiwheyẹwhe, wẹ yin Mẹdatọ lọ! E yọ́n linlẹn po numọtolanmẹ mítọn lẹ po hú mílọsu. Humọ, Jehovah yọ́n nuhe mí tindo nuhudo etọn nado sọgan tindo ayajẹ. Ewọ sọ yọ́n gbẹzan he mí dona dapana.

11, 12. (a) Hosọ tẹlẹ ji wẹ Jesu dọhodo to Yẹwhehodidọ Osó ji tọn etọn mẹ? (b) Whẹho titengbe devo tẹlẹ ji wẹ Biblu dọhodo, podọ naegbọn ayinamẹ etọn ma nọ dohó?

 ¹¹ Lẹnnupọndo hodidọ Jesu tọn he nọ yin yiylọdọ Yẹwhehodidọ Osó ji tọn lọ ji, heyin kinkàndai to Matiu weta 5 jẹ 7 mẹ. To mẹpinplọn ayidego tọn ehe mẹ, Jesu dọhodo hosọ voovo lẹ ji, he bẹ lehe mí sọgan mọ ayajẹ nugbo gbọn, lehe mí sọgan didẹ̀ gbemanọpọ lẹ gbọn, lehe mí na hodẹ̀ gbọn,  gọna lehe mí sọgan nọ jlẹkaji to ojlo agbasanu lẹ tọn mẹ gbọn hẹn. Hogbe Jesu tọn lẹ gbẹsọ tindo huhlọn bosọ yọn-na-yizan to egbehe dile yé te do to whenue e dọ yé.

¹² Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn delẹ dọhodo gbẹzan whẹndo tọn, walọ he dona yin didohia to azọ́nwiwa kọ̀n, po haṣinṣan hẹ mẹdevo lẹ po ji. Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ yọn-na-yizan na mẹlẹpo, podọ ayinamẹ etọn nọ yin alemọyinu to whepoponu. Nuyọnẹn he tin to Biblu mẹ yin bibladopọ to ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ dọmọ: “Yẹn wẹ OKLUNỌ Jiwheyẹwhe towe, he plọn we na ale.”—Isaia 48:17.

13. Zẹẹmẹ gigọ́ tẹwẹ Jehovah gbọdo yẹwhegán Isaia nado kandai gando Babilọni go?

¹³ Biblu bẹ dọdai susu hẹn, ehe susu to yé mẹ ko mọ hẹndi. Lẹnnupọndo apajlẹ de ji. Gbọn yẹwhegán Isaia he nọgbẹ̀ to owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. gblamẹ, Jehovah dọ dọdai dọ tòdaho Babilọni tọn na yin vivasudo. (Isaia 13:19; 14:22, 23) Zẹẹmẹ gigọ́ yin bibasi nado do lehe yè na gbawhàn tòdaho lọ tọn do hia. Awhànpa mẹgbeyantọ lẹ na hẹn tọ̀sisa Babilọni tọn hú bo na biọ tòdaho lọ mẹ mayin aliglọnna. E ma nọte do finẹ. Dọdai Isaia tọn tlẹ sọ ylọ oyín ahọlu he na gbawhàn Babilọni tọn—yèdọ Kilusi.—Isaia 44:27–45:2.

14, 15. Nawẹ zẹẹmẹ gigọ́ dọdai Isaia tọn delẹ he gando Babilọni go yin hinhẹndi gbọn?

¹⁴ To nudi owhe 200 godo—to ozán azán 5 jẹ 6 octobre, 539 J.W.M. tọn mẹ—awhànpa de dosla sẹpọ Babilọni. Mẹnu wẹ yin awhàngán etọn? Ahọlu Pẹlsia tọn he nọ yin Kilusi wẹ. Todin ojlẹ ko sọ na dọdai jiawu de nido yin hinhẹndi. Ṣigba, be awhànpa Kilusi tọn lọ na yangbé Babilọni tọn mayin aliglọnna kavi matin awhànfunfun, dile dọdai etọn yin didọ do ya?

¹⁵ Babilọninu lẹ to hùnwhẹ de basi to ozán enẹ mẹ bo dejido adó huhlọnnọ blibata tòdaho yetọn tọn go. To ojlẹ dopolọ mẹ, Kilusi kàn ayiha bo diọkọna osin tọ̀sisa he nọ sà gbọn  tòdaho lọ mẹ tọn. To ojlẹ vude godo, osin tọ̀sisa lọ tọn depò tlala bọ awhànfuntọ etọn lẹ sọgan jugbọn e mẹ bo jẹ adó tòdaho lọ tọn kọ̀n. Ṣigba, nawẹ awhànpa Kilusi tọn na penugo bo dasá adó Babilọni tọn lẹ gbọn? Na whẹwhinwhẹ́n delẹ wutu, họngbo tòdaho lọ tọn yin jijodo nùvo to mayọnẹn mẹ!

16. (a) Etẹwẹ Isaia dọ dọ e na jọ do Babilọni go to godo mẹ? (b) Obá tẹ mẹ wẹ dọdai Isaia tọn gando vọjijẹ Babilọni tọn go yin hinhẹndi jẹ?

¹⁶ Dọdai yin didọ gando Babilọni go dọmọ: “E ma to na yin otò gbedegbede ba, mọ yè masọ to na nọ̀ e mẹ ba sọn whẹndo de jẹ whẹndo de mẹ: mọ Alabia-nu lẹ ma to na gbá gòhọ to finẹ ba, mọ lẹngbọhọtọ lẹ ma to na dó apó yetọn to finẹ ba.” (Isaia 13:20) E ma yin aijijẹ tòdaho lọ tọn kẹdẹ go wẹ dọdai lọ donù gba. Ṣigba e sọ dohia dọ Babilọni na yin hinhẹn jẹvọ́ kakadoi. Hiẹ sọgan mọ kunnudenu he dohia dọ ohó helẹ mọ hẹndi. Lẹdo he gbọ̀gbé Babilọni hohowhenu tọn—he tin to nudi kilomẹtlu 80 do hùwaji Bagdad tọn to Iraq—yin kunnudenu dọ nuhe Jehovah dọ gbọn Isaia dali ko yin hinhẹndi: “Yẹn na yí akiza dindọ̀n tọn do zà ẹ.”—Isaia 14:22, 23. *

17. Nawẹ hẹndi dọdai Biblu tọn lẹ tọn nọ hẹn yise lodo gbọn?

 ¹⁷ Nulinlẹnpọndo lehe Biblu yin owe de he bẹ dọdai dejidego lẹ hẹn do ji nọ hẹn yise mítọn lodo, kavi e ma yin mọwẹ ya? Hú popolẹpo, eyin Jehovah Jiwheyẹwhe ko hẹn opagbe etọn he wayi lẹ di, mí dona tindo nujikudo mlẹnmlẹn dọ ewọ nasọ hẹn opagbe etọn gando paladisi aigba ji tọn go di ga. (Osọha lẹ 23:19) Na nugbo tọn, mí tindo “todido . . . ogbẹ̀ madopodo [tọn], he Jiwheyẹwhe, he ma nọ dolalo, ko dopagbe etọn whẹpo aihọn do ṣẹ̀.”—Titu 1:2. *

18. Hodidọ ayidego tọn tẹwẹ apọsteli Paulu dọ gando “ohó Jiwheyẹwhe tọn” go?

¹⁸ Sọn nuhe mí ko dọhodeji to weta ehe mẹ lẹ mẹ, e họnwun dọ Biblu yin owe vonọtaun de. Ṣogan, nuhọakuẹ-yinyin  etọn ma nọte do gbekọndopọ etọn, gbesisọ to lẹnunnuyọnẹn po whenuho po liho etọn, nuyọnẹn yọn-na-yizan etọn, po dọdai dejidego etọn po ji gba. Apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Ohó Jiwheyẹwhe tọn tin to ogbẹ̀, e dohuhlọn, bo dá hú ohí nùawenọ, e nọ sọ́ omẹ, yèdọ nado klan ayiha po gbigbọ po do voovo, agómẹ hupetẹn tọn po ojó ohú mẹ tọn po, ewọ sọ wẹ linlẹn ayiha tọn po ojlo ayiha tọn po yọnẹntọ.”—Heblu lẹ 4:12.

19, 20. (a) Nawẹ Biblu sọgan gọalọna we nado gbeje dewe pọ́n gbọn? (b) Nawẹ hiẹ sọgan do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na nunina vonọtaun Jiwheyẹwhe tọn, heyin Biblu gbọn?

¹⁹ “Ohó” kavi owẹ̀n Jiwheyẹwhe tọn hihia to Biblu mẹ sọgan diọ gbẹzan mítọn. E sọgan gọalọna mí nado gbeje míde pọ́n kitokito hú gbede pọ́n tọn. Mí sọgan dọ dọ mí yiwanna Jiwheyẹwhe, ṣigba aliho he mẹ mí nọ yinuwa te hlan nuhe Ohó gbọdo etọn, Biblu, nọ plọnmẹ na de nuhe tin to linlẹn mítọn mẹ taun hia, etlẹ yin ninọmẹ ahun mẹ tọn mítọn lẹ.

²⁰ Biblu yin owe de he sọn Jiwheyẹwhe dè nugbonugbo. Owe he dona yin hihia, yin pinplọn, bo yin bowlena de wẹ e yin. Do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn towe na nunina sọn Jiwheyẹwhe dè ehe hia gbọn zinzindonukọn nado to hihia ẹ po sọwhiwhe po dali. Dile hiẹ to mọwà, a na tindo nukunnumọjẹnumẹ sisosiso nuhe yin lẹndai Jiwheyẹwhe tọn na gbẹtọvi lẹ tọn. Nuhe lẹndai enẹ yin podọ lehe e na yin hinhẹndi gbọn na yin hodọdeji to weta he bọdego mẹ.