ANG KATALAGMAN: Madamo nga lider sang pulitika kag relihion ang may mga plano nga supak sa mensahe sang Biblia. Pirme nila gingamit ang ila awtoridad para balabagan ang mga tawo sa pagpanag-iya, pagbalhag, ukon pag-translate sang Biblia. Ari ang duha ka halimbawa:

• Mga 167 B.C.E.: Gusto sang hari sang Seleucid nga si Antiochus Epiphanes nga sundon sang mga Judiyo ang relihion sang mga Griego, gani nagsugo sia nga sunugon ang tanan nga kopya sang Hebreong Kasulatan. ‘Gingisi kag ginsunog sang iya mga opisyal ang tanan nga linukot sang Kasuguan nga makita nila,’ suno sa manunulat sang kasaysayan nga si Heinrich Graetz, “kag ginpatay nila ang mga nagapangita sing kabakod kag paumpaw paagi sa pagbasa sini.”

• Mga 500-1500 C.E.: Ang iban nga lider sang Katoliko naakig sang ginwali sang ila mga miembro ang ginatudlo sang Biblia kag indi ang doktrina sang Katoliko. Gani, ang bisan sin-o nga may libro sang Biblia magluwas sa Latin nga Salmo, ginakabig nga erehes. Ginpatuman ini sang isa ka konsilyo paagi sa pagsugo sa ila mga tawo nga “pangitaon sing maayo, maid-id, kag masunson ang mga erehes . . . paagi sa pag-usisa sa tanan nga balay kag palanaguan sa idalom duta nga mahimo ginaistaran sang mga ginasuspetsahan nga may Biblia. . . . Ang balay diin may madakpan nga erehes dapat sunugon.”

Kon ang mga kaaway sang Biblia nagmadinalag-on sa pagdula sini, ang mensahe sini madula man.

KON PAANO NAKALAB-OT SA ATON ANG BIBLIA: Ginsentro ni Hari Antiochus ang iya kampanya sa Israel, pero ang mga Judiyo naghimo sing komunidad sa iban nga mga lugar. Ginabulubanta pa gani sang mga iskolar nga sang unang siglo C.E., sobra 60 porsiento sang mga Judiyo ang wala nagaistar sa Israel. Sa ila mga sinagoga, ang mga Judiyo may mga kopya sang Kasulatan. Ini gihapon nga Kasulatan ang gingamit sang masunod nga mga henerasyon, pati sang mga Cristiano.—Binuhatan 15:21.

Sang mga 500-1500 C.E., gin-atubang sang mga nagahigugma sa Biblia ang paghingabot kag padayon nila nga gin-translate kag ginkopya ang Kasulatan. Antes pa naimbento ang movable-type nga imprintahan sang tungatunga sang ika-15 nga siglo, mahimo may ara na indi kompleto nga Biblia sa mga 33 ka lenguahe. Pagkatapos sini, nangin madasig kaayo ang pag-translate kag pagbalhag sang Biblia.

ANG RESULTA: Bisan pa ginpamatukan sang gamhanan nga mga hari kag sang mga klerigo, ang Biblia amo gihapon ang libro nga may pinakamadamo nga sirkulasyon kag translation sa kasaysayan. Nag-impluwensia ini sa kasuguan kag lenguahe sang pila ka pungsod, kag sa kabuhi sang minilyon ka tawo.