1, 2. (a) Ania ti pakarigatan dagiti kailian ni Elias? (b) Ania nga ibubusor ti nakaipasanguan ni Elias idiay Bantay Carmelo?

BUYBUYAEN ni Elias ti bunggoy bayat a sumangsang-atda iti Bantay Carmelo. Madlaw ti kinapanglaw ken panagbisin dagiti tattao uray agbannawag pay laeng. Dakkel ti epekto kadakuada ti tallo ket kagudua a tawen a tikag.

² Kaduada a sumangsang-at dagiti 450 a mammadto ni Baal, a natangsit ken makapungtot unay ken Elias, ti mammadto ni Jehova. Pinapatay ni Reyna Jezebel ti adu nga adipen ni Jehova, ngem situtured latta a binusor ni Elias ti panagdayaw ken Baal. Ngem agingga kaano a makapagtalinaed a natibker daytoy a propeta? Mabalin a pagarupen dagita a papadi a saan a kabaelan ida ti maymaysa a lalaki. (1 Ar. 18:4, 19, 20) Dimteng met ni Ari Acab a nakasakay iti naarian a karuahena. Awan met a pulos ti panangisakitna ken Elias.

3, 4. (a) Apay a maamak ni Elias idi agbannawagen? (b) Ania dagiti saludsod nga usigentayo?

³ Agmaymaysa iti dayta a tiempo ni propeta Elias. Bayat a kumitkita ni Elias, ammona a dandanin mapasamak ti kapatgan a panagsalisal ti naimbag ken dakes a di pay pulos napasamak idi. Ania ngata ti rikna ni Elias idi agbannawagen? Maamak ta maysa met a “tao nga addaan rikna a kas kadatayo.” (Basaem ti Santiago 5:17.) Ngem masiguradotayo daytoy: Gapu ta nalikmut kadagiti tattao nga awanan iti pammati, ti apostata nga arida, ken dagiti mammapatay a papadi, narikna la ketdi ni Elias nga awan gawayna.—1 Ar. 18:22.

⁴ Ngem apay a naipasango ti Israel iti kasta a kasasaad? Ken ania ti masursuroyo iti daytoy a salaysay? Usigentayo ti nabileg a pammati ni Elias ken no kasano a makatulong dayta kadatayo ita.

5, 6. (a) Ania a pannakidangadang ti nakaipasanguan ti Israel? (b) Kasano a napagpungtot ni Ari Acab ni Jehova?

⁵ Iti dandani intero a panagbiagna, nakita ni Elias no kasano a nabaybay-an ken naikuspil ti pudno a panagdayaw iti ilida. Makidangdangadang idi ti Israel iti napaut a panagsalisal ti pudno ken palso a relihion,  ti panagdayaw ken Jehova a Dios ken ti panagdayaw iti didiosen dagiti nasion iti aglawlawda. Idi kaaldawan ni Elias, dimtengen ti kangitingitan dayta a dangadang.

⁶ Ni Ari Acab pinagpungtotna ni Jehova ta innalana kas asawa ni Jezebel, ti anak a babai ti ari ti Sidon. Determinado ni Jezebel a mangisaknap iti panagdayaw ken Baal iti nasion ti Israel ken mangtalipupos iti panagdayaw ken Jehova. Dagus a simmurot ni Acab iti pagayatanna. Nangibangon iti templo ken altar para ken Baal ken indauluanna ti panagdayaw iti daytoy a dios dagiti pagano.—1 Ar. 16:30-33.

7. (a) Apay a makaparurod ti panagdayaw ken Baal? (b) Apay a masiguradotayo a saan nga agkontra ti linaon ti Biblia mainaig iti kaunday ti tikag idi kaaldawan ni Elias? (Iraman ti  kahon.)

⁷ Apay a makaparurod ti panagdayaw ken Baal? Ginargarina ngamin ti Israel a mangtallikud iti pudno a Dios. Makarimon met ken naranggas dayta. Ramanenna ti prostitusion dagiti lallaki ken babbai iti templo, aglablabes a seksual a panagragragsak, ken uray pay ti panangidaton kadagiti ubbing. Isu a ni Jehova imbaonna ni Elias a mapan ken Acab tapno ipakaammona ti mapasamak a tikag nga agpaut agingga nga iwaragawag ti mammadto ti Dios ti panagpatinggana. (1 Ar. 17:1) Sumagmamano a tawen ti napalabas sakbay a nagpakita ni Elias ken ni Acab ken imbagana nga ummongenna dagiti tattao ken dagiti mammadto ni Baal iti Bantay Carmelo. *

8. Ania ti masursurotayo ita iti salaysay maipapan iti panagdayaw ken Baal?

⁸ Ngem ania ti kaipapanan kadatayo dayta a dangadang? Mabalin a pagarupen ti dadduma nga awanen ti pakainaiganna kadatayo ti salaysay maipapan iti panagdayaw ken Baal, tangay awanen dagiti templo ken altar nga agpaay ken Baal. Ngem saan laeng a salaysay daytoy. (Roma 15:4) Ti sao a “Baal” kaipapananna “makinkukua” wenno “apo.” Imbaga ni Jehova iti ilina a rumbeng nga isu ti pilienda a “baal,” wenno asawa a makinkukua kadakuada. (Isa. 54:5) Dikay kadi umanamong a dagiti tattao agserserbida pay laeng iti nagduduma nga apo malaksid iti Dios a Mannakabalin-amin? Kinapudnona, agserserbi dagiti tattao iti maysa nga apo no usarenda ti biagda nga agpaay iti kuarta, karera, panaglinglingay, seksual a panagragragsak, wenno aniaman kadagiti adu a didiosen a mapagdaydayawan imbes a ni Jehova. (Mat. 6:24; basaem ti Roma 6:16.) No an-anagen, agraraira ita dagiti kangrunaan nga aspeto ti panagdayaw ken Baal. No  panunoten dayta a nagkauna a salisal iti nagbaetan ni Jehova ken ni Baal matulongannatayo a mangaramid iti nainsiriban a desision no asino ti pagserbiantayo.

9. (a) Apay a nagsayaat a lugar ti Bantay Carmelo a pakaibutaktakan iti ulbod a panagdayaw ken Baal? (Kitaem met ti footnote.) (b) Ania ti imbaga ni Elias kadagiti tattao?

⁹ Manipud tuktok ti Bantay Carmelo, matannawagan ti naapres a ginget ti Kison iti baba agingga iti asideg a Dakkel a Baybay (Baybay Mediteraneo) ken agingga kadagiti kabambantayan ti Lebanon iti adayo a makin-amianan a pungtona. * Ngem bayat a sumingising ti init iti daytoy  makapagagar nga aldaw, nakalkaldaang ti buya ti pagilian. Natikagen ti nadam-eg idi a daga nga inted ni Jehova kadagiti annak ni Abraham. Nakamagmagan ken nadadael gapu iti kinamaag a mismo ti ili ti Dios! Bayat a naguummong dagiti tattao, immasideg ni Elias kadakuada ken nagsaludsod: “Kasanonto kabayag nga agallaallatiwkayo iti dua a nagduma a kapanunotan? No ni Jehova ti pudno a Dios, sumurotkayo kenkuana; ngem no ni Baal, sumurotkayo kenkuana.”—1 Ar. 18:21.

10. Kasano nga ‘agallaallatiw iti dua a nagduma a kapanunotan’ dagiti kailian ni Elias, ken ania a kangrunaan a kinapudno ti nalipatanda?

¹⁰ Ania ti kayat a sawen ni Elias iti ebkas nga ‘agallaallatiw iti dua a nagduma a kapanunotan’? Saan a nabigbig dagiti tattao a masapul nga agpilida no agdayawda ken Jehova wenno agdayawda ken Baal. Impagarupda a mabalinda a dayawen ida a dua—a mabalin a maay-ayoda ni Baal babaen kadagiti makarimon a ritualda ket kaskasdi a mabalinda ti agkiddaw iti bendision ni Jehova a Dios. Nalabit patienda a paaduen ni Baal dagiti apit ken tarakenda, idinto ta ni “Jehova ti buybuyot” ispalenna ida iti gubat. (1 Sam. 17:45) Nalipatanda ti kangrunaan a kinapudno—a saan pay a mabigbig ti adu a tattao ita—a kayat ni Jehova ti naipamaysa a panagdayaw kenkuana. Kalikagumanna ken maikari iti naipamaysa a debosion. Saanna nga anamongan ken karimonna pay ketdi ti aniaman a panagdayaw a nalaokan iti dadduma a porma ti panagdayaw!—Basaem ti Exodo 20:5.

11. Panagkunam, kasano a makatulong kadatayo dagiti sasao ni Elias iti Bantay Carmelo a mangusig kadagiti prioridad ken panagdayawtayo?

¹¹ No kasta, dagiti Israelita ‘agallaallatiwda’ a kas iti tao a mangpadpadas a magna iti dua a dalan. Kasta ti ar-aramiden ti adu a tattao ita, nga ipalubosda nga adda dadduma a “didiosen” nga in-inut nga agbalin a paset ti biagda, isu a mayaleng-aleng ti panagdayawda iti Dios. Ti panangipangag iti naganat ken nalawag a kiddaw ni Elias nga isardengdan ti agallaallatiw tulongannatayo a mangusig manen kadagiti ipangpangrunatayo ken ti panagdayawtayo.

12, 13. (a) Ania a pannubok ti insingasing ni Elias? (b) Kasanotayo a maipakita nga addaantayo iti panagtalek a kas ken Elias?

¹² Simmaganad, insingasing ni Elias ti maysa a simple a pannubok. Dagiti papadi ni Baal mangaramidda iti altar ket agidatonda; kalpasanna, ikararagda iti diosda a puoranna ti datonda. Kasta met ti aramiden ni Elias. Kinunana a ti “Dios a sumungbat babaen iti apuy isu ti pudno a Dios.” Pagaammo unay ni Elias no asino ti pudno a Dios. Nakabilbileg ti pammatina ta pinaunana dagiti mammadto ni Baal nga agkararag iti diosda tapno puoranna ti datonda. Pinalubosanna ida a  mangpili iti idatonda a baka ken umuna nga agkararag ken Baal. *—1 Ar. 18:24, 25.

¹³ Saantayon nga agbibiag iti panawen dagiti milagro. Ngem di nagbalbaliw ni Jehova. Mabalin nga agtalektayo met kenkuana a kas ken Elias. Kas pagarigan, no di anamongan ti dadduma ti isursuro ti Biblia, ditay agbuteng a mangpauna kadakuada a mangyebkas iti kapanunotanda. Kas ken Elias, agpannuraytayo iti pudno a Dios a mangibanag iti dayta. Aramidentayo dayta, saan a gapu iti bukodtayo, no di ket iti naipaltiing a Saona, a nairanta a ‘mangilinteg iti bambanag.’—2 Tim. 3:16.

14. Kasano a rinabrabak ni Elias dagiti propeta ni Baal, ken apay?

¹⁴ Inkabilen dagiti mammadto ni Baal ti datonda ken rinugiandan ti agkararag iti diosda. “O Baal, sungbatannakami!” maulit-ulit nga impukkawda. Nagtultuloyda a nagpukkaw bayat ti panaglabas ti oras. “Ngem awan ti timek, ket awan asinoman a sumungsungbat,” kuna ti Biblia. Iti agmatuon, rinugianen ni Elias a rabrabaken ida, ket kinunana nga okupado unay ni Baal isu a dina masango a sungbatan ida, wenno adda iti pagiblengan, wenno mabalin a matmaturog ket masapul nga adda mangriing kenkuana. “Umawagkayo iti kapigsaan a timekyo,” indagadag ni Elias kadagidiay nga impostor. Pagaammona a dagitoy nga agdaydayaw ken Baal agpampammarangda ket kayatna a mabigbig ti ili ti Dios a mangal-allilawda laeng.—1 Ar. 18:26, 27.

15. Kasano nga ipakita ti napasamak kadagiti papadi ni Baal nga awan serserbina ti panagdayaw iti sabali a dios malaksid ken Jehova?

¹⁵ Iti kasta, dagiti papadi ni Baal ad-adda pay a nagpukkawda nga “immawag iti kapigsaan a timekda ken nangsugat iti bagbagida babaen kadagiti punial ken babaen kadagiti gayang maitunos iti kaugalianda, agingga a namagarubosda kadagita iti dara.” Ngem awan ti sungbat! “Awan ti timek, ket awan asinoman a sumungsungbat, ket awan ti panangipangag.” (1 Ar. 18:28, 29) Kinaagpaysuanna, awan ti Baal. Parparbo dayta nga inaramid ni Satanas tapno maallilaw dagiti tattao nga umadayo ken Jehova. Ngem iti kinapudnona, agbanag laeng iti pannakapaay ken pannakaibabain no saan a ni Jehova ti pagserbian.—Basaem ti Salmo 25:3; 115:4-8.

16. (a) Ania ti ipalagipna kadagiti umili ti panangtarimaan ni Elias iti altar ni Jehova iti Bantay Carmelo? (b) Kasano pay nga impakita ni Elias ti panagtalekna iti Diosna?

¹⁶ Idi mumalemen, batangen ni Elias ti agdaton. Tinarimaanna ti altar nga agpaay ken Jehova nga awan duadua a dinadael dagiti bumusbusor iti pudno a panagdayaw. Nagusar iti 12 a bato, a nalabit mangipalagip iti adu kadagiti 10 a tribu a nasion ti Israel a rumbeng a tungpalenda ti Linteg a naited iti 12 a tribu. Kalpasanna, imparabawna ti datonna ket binasana amin dayta iti danum, a mabalin a naggapu iti Baybay Mediteraneo nga adda iti asideg. Nagkali pay iti kanal iti aglikmut ti altar, a pinunnona met iti danum. Kasta unay ti panagtalek ni Elias iti Diosna ta impalubosna nga umuna nga agdaton dagiti mammadto ni Baal.—1 Ar. 18:30-35.

17. Kasano nga impakita ti kararag ni Elias no ania ti ipangpangrunana, ken kasanotayo a matulad ti panagkararagna?

¹⁷ Idi nakasaganan ti amin, nagkararag ni Elias. Nalawag ken makatignay ti kinasimple ti kararag ni Elias, a nangiparangarang no ania dagiti ipangpangrunana. Umuna iti amin, kayatna a maammuanda a ni Jehova, saan a ni Baal, ti “Dios iti Israel.” Maikadua, kayatna a maammuan ti amin nga isu ti adipen ni Jehova; amin a dayag ken dayaw rumbeng a maipaay iti Dios. Kamaudiananna, impakitana a maseknan pay laeng iti ilina, ta magagaran a makakita a ‘pinagsubli ni Jehova ti pusoda.’ (1 Ar. 18:36, 37) Nupay adu ti pakarigatanda gapu iti kinaawan pammatida, inay-ayat pay laeng ida ni Elias. No agkararagtayo iti Dios, maipakitatayo met kadi ti kasta a pannakaseknan iti nagan ti Dios, agraman ti kinapakumbaba ken panangngaasi iti sabsabali nga agkasapulan iti tulong?

18, 19. (a) Kasano a sinungbatan ni Jehova ti kararag ni Elias? (b) Ania ti imbilin ni Elias nga aramiden dagiti tattao, ken apay a saan a rumbeng a maipakitaan iti asi dagiti papadi ni Baal?

¹⁸ Sakbay a nagkararag ni Elias, nalabit pampanunoten ti bunggoy no saan met a sumungbat ni Jehova a kas ken Baal. Ngem kalpasan ti kararag, awanen ti panagduadua. Kuna ti salaysay: “Iti kasta nagtinnag ti apuy ni Jehova ket inibusna ti daton a mapuoran ken dagiti pedaso a kayo ken dagiti bato ken ti tapok, ket ti danum nga adda iti kanal dinilpatanna.” (1 Ar. 18:38) Anian a nakaskasdaaw a sungbat! Ket ania ti reaksion dagiti tattao?

¹⁹ “Ni Jehova ti pudno a Dios! Ni Jehova ti pudno a Dios!” kinuna ti amin nga umili. (1 Ar. 18:39) Naammuanda met laengen ti kinapudno. Ngem saanda a nangipakita iti pammati. Iti kinapudnona, saan  a panangipakita iti pammati ti panangbigbig a ni Jehova ti pudno a Dios idi nakitada ti apuy a naggapu sadi langit kas sungbat ti kararag. Isu a kiniddaw ni Elias kadakuada a tungpalenda ti Linteg ni Jehova a rumbeng nga inaramidda koma adu a tawen sakbayna. Kuna ti Linteg ti Dios a rumbeng a mapapatay dagiti palso a mammadto ken dagiti agdaydayaw iti didiosen. (Deut. 13:5-9) Dagitoy a papadi ni Baal ket napeklan a kabusor ni Jehova a Dios ken igaggagarada a busoren dagiti panggepna. Saanda a rumbeng a kaasian. Ta naipaayan kadi ti asi dagiti amin nga awan gawayna nga ubbing a napuoran a sibibiag kas daton ken Baal? (Basaem ti Proverbio 21:13; Jer. 19:5) Dagitoy a lallaki ket saanda a maikari iti asi! Isu nga imbilin ni Elias a mapapatayda, ket kasta ti napasamak.—1 Ar. 18:40.

20. Apay a saan a nainkalintegan ti pakadanagan dagiti moderno a kritiko maipapan iti panangpapatay ni Elias kadagiti papadi ni Baal?

²⁰ Mabalin a babalawen dagiti moderno a kritiko ti napasamak iti daytoy a pannubok idiay Bantay Carmelo. Agdanag ti dadduma amangan no usaren dagiti napasnek a relihioso daytoy tapno ikalinteganda dagiti naranggas nga ar-aramid ti relihion. Nakalkaldaang ta adu ita dagiti naranggas a panatiko iti relihion. Ngem saan a panatiko ni Elias. Nainkalintegan ti panangpapatay ni Elias maigapu ken Jehova. Maysa pay, ammo dagiti pudno a Kristiano a saanda a tuladen ti inaramid ni Elias a panangpapatay kadagiti nadangkes. Imbes ketdi, surotenda ti annuroten dagiti amin nga adalan ni Jesus nga ipakita dagiti sasao ni Kristo ken ni Pedro: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” (Mat. 26:52) Usarento ni Jehova ti Anakna a mangibanag iti nadiosan a kinahustisia iti masanguanan.

21. Apay a maitutop ti ulidan ni Elias para kadagiti pudno a Kristiano ita?

²¹ Masapul a maaddaan iti pammati dagiti pudno a Kristiano. (Juan 3:16) Maysa a pamay-an a maaramidtayo dayta ket tuladentayo dagiti matalek a lallaki a kas ken Elias. Naipamaysa ti panagdayawna ken Jehova ken pinaregtana ti dadduma a mangaramid iti kasta. Situtured nga imbutaktakna ti palso a panagdayaw nga us-usaren ni Satanas tapno mayadayo dagiti tattao ken Jehova. Saan a nagtalek iti abilidad ken pagayatanna no di ket nagtalek a ni Jehova ti mangilinteg kadagiti bambanag. Talaga nga intakderan ni Elias ti pudno a panagdayaw. Sapay koma ta tuladentayo ti pammati ni Elias!