1, 2. Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko mesĩte kwĩthĩa ata ikundinĩ mbingĩ?

ĨVINDA yĩmwe mũsyaĩĩsya ũmwe wa mũthyũlũlũko nĩwathokeie kĩkundi kĩna. E kũu nĩwoombanie na nzama ya atumĩa. Akilyĩ kũmina ũmbano ũsu nĩwamaketeeie na eew’a amenda nĩkwĩthĩwa maĩ kĩthito, o na kũtw’ĩka amwe maĩ ĩika na ĩthe. Ĩndĩ ve ũndũ weew’aa ũimũthĩny’a. Nĩkyo kĩtumi wamakũlilye atĩĩ: “Ana-a-asa, nĩ ĩtambya yĩva mwosete nĩ kana mũtetheesye ana-a-asa ala angĩ wĩthĩe nĩmatonya kũkwatĩĩa maũndũ maingangĩ kĩkundinĩ?” Atumĩa asu no malilikene vyũ kana ĩla mũsyaĩĩsya ũsu wĩla kũmathokea nĩwamekĩie vinya mambe kũtata mũno kũmanyĩsya ana-a-asa ala angĩ mawĩa. Nĩvo mũtumĩa ũmwe waisye atĩĩ: “Mwa ndeũkũvitha, tũi ũndũ twĩkĩte wĩ vala ũĩ.” Atumĩa ala angĩ onthe nĩmeetĩkĩlanile nake.

² Ethĩwa wĩ mũtumĩa, ũndũ ta ũsu waaĩkĩka mũmbene na mũsyaĩĩsya? Nĩvatonyeka. Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ nĩmesĩte kwĩthĩa kana atumĩa ma ikundi nĩmaĩle kũtata mũnango mamanyĩsye ana-a-asa ala angĩ kĩkundinĩ ũndũ  matonya kũsũvĩa ĩĩthya, methĩwe nĩ ma mũika kana nĩ akũũ. Ĩndĩ kwĩka ũu ti laisi. Nĩkĩ ti laisi?

3. (a) Maandĩko monanĩtye ata vata wa kũmanyĩsya ala angĩ, na nĩkĩ ithyonthe twaĩle kwendeew’a nĩ ũndũ ũsu? (Sisya maelesyo ma kwongeleela.) (b) Nĩkĩ atumĩa amwe matonya kwĩw’a ve vinya kũmanyĩsya ana-a-asa ala angĩ?

³ Nũndũ wĩ mũtumĩa, vate nzika nĩwĩsĩ kana nĩ ũndũ wa vata mũno kũmanyĩsya ala angĩ. * Na nĩwĩsĩ kana nĩveendeka ana-a-asa aingĩ matonya kũtetheesya ikundi ila syĩ vo iendeee kwĩkala syĩ na vinya, na ũyĩthĩa ikundi ingĩ nĩsyakwata mwanya wa kwambĩĩw’a. (Soma Isaia 60:22.) O na ĩngĩ nĩwĩsĩ kana Ndeto ya Ngai nĩkwĩkĩĩte vinya ‘ũmanyĩsye angĩ.’ (Soma 2 Timotheo 2:2.) Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, nũtonya kwona ũndũ ũsu wĩ vinya o tondũ atumĩa ala mawetwa vau ĩũlũ moonaa. Nĩkĩ? Nũndũ nũtonya kwĩthĩwa wonaa ũte na ĩvinda ya kũmanyĩsya ala angĩ kĩkundinĩ ĩtina wa kũtinda ũtethetye mawĩa ala wĩw’aa maikũandũa ta kwĩanĩsya mavata ma andũ maku, mawĩa ala ũnengetwe kĩkundinĩ, wĩa wa kĩ-mwĩĩ ũla ũthũkũmaa, na mawĩa angĩ me vata. Nũndũ ũu nĩw’o vailyĩ, ekai tũsũanĩe nĩ va waĩle kũvangĩla wĩa wa kũmanyĩsya ala angĩ.

4. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kĩtumaa atumĩa makũĩĩsya wĩa wa kũmanyĩsya angĩ?

⁴ Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma atumĩa amwe maemwa nĩ kũmantha ĩvinda ya kũmanyĩsya ana-a-asa ala angĩ? No kwĩthĩwa amwe masũanĩaa atĩĩ: ‘Kũmanyĩsya ala angĩ no kwa vata, ĩndĩ ti lasima kũtethw’e na mĩtũkĩ ta maũndũ ala angĩ ma kĩkundi matesa kweteela. O na ngakũĩĩsya wĩa wa kũmamanyĩsya, kĩkundi kĩyĩema kũendeea.’ O na kau nĩ w’o kana ve mawĩa maingĩ maĩlĩte kũtethw’a mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka, kũkũĩĩsya wĩa wa kũmanyĩsya ala angĩ nĩkũtonya kũtuma kĩkundi kĩtaendeea nesa.

5, 6. Ngelekany’o ya ũla ndeleva ũlekeleelye ingyini ya ngalĩ yake yĩtũmanyĩsya kyaũ? Ngelekany’o ĩsu ĩtonya kũtũmĩwa ata maũndũnĩ makonetye kũmanyĩsya ana-a-asa kĩkundinĩ?

⁵ Kwasũanĩa ĩũlũ wa ngelekany’o ĩno: Ndeleva nũtonya kwĩthĩwa esĩ kana no nginya ekale aivĩndũa oilo ũla wĩ nthĩnĩ wa ingyini ya ngalĩ yake nĩ kana ndĩkese kũkw’a. Ĩndĩ o na esĩ oou, nũtonya kwona kũvĩndũa oilo tate ũndũ wa kwĩkwa na mĩtũkĩ ta kwĩkĩa ngalĩ mauta. Na nengĩ ũu nĩ w’o nũndũ akaema kũmĩkĩa mauta ndĩthi. Nũtonya kwasya, ‘O na naaĩwa nĩ mwanya wa kũsenzya oilo, ingyini ndĩema kũthũkũma, o na ethĩwa no kwa kavinda.’ Ĩndĩ thĩna wa kwĩka ũu nĩ wĩva? Ndeleva ũsu aendeea kũkũĩĩsya kũsenzya oilo ĩvindanĩ yĩla yaĩle, mũthenya ũkavika ĩ ngalĩ ĩũngame na ũyĩthĩa ndĩthi. Na ĩkesa kũũngama, atũmĩa ĩvinda yingĩ na mbesa mbingĩ kũmĩtũnga lelũnĩ. Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁶ Ve maũndũ maingĩ ma vata atumĩa maĩle kwĩka na mĩtũkĩ nũndũ makaema kũmeka kĩkundi nĩkĩtonya kũũmĩa mũno. Kwoou o tondũ ndeleva ũla twaweta waĩle kũĩkĩĩthya kana nĩweekĩa ngalĩ mauta kĩla ĩvinda, atumĩa namo maĩle kwĩkaa “maũndũ ala maseo [kana, ma vata] mbee.” (Avi. 1:10) Ĩndĩ atumĩa amwe methĩawa makwatanĩtw’e mũno nĩ maũndũ ma vata vyũ ũkethĩa nĩ ta malekeleelya wĩa wa kũmanyĩsya ana-a-asa ala angĩ. Ũu wĩthĩwa no ũndũ ũmwe na kũkũĩĩsya kũsenzya oilo ũla wĩ nthĩnĩ wa ingyini. Atumĩa makaendeea kũkũĩĩsya wĩa wa kũmanyĩsya ala angĩ, vesa kũvika vandũ ũkethĩa kĩkundi kĩi na ana-a-asa meanĩtye na matonya kũkĩsũvĩa.

7. Twaĩle kwona ata atumĩa ala mamanthaa ĩvinda ya kũmanyĩsya ana-a-asa?

⁷ Kwoou, twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho mũno tũikese kũsũanĩa kana kũmanyĩsya  angĩ ti ũndũ waĩle kwĩkwa na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Atumĩa ala moneaa maũndũ vaasa na matũmĩaa ĩvinda yoo kũmanyĩsya ana-a-asa ala matesĩ maũndũ maingĩ, methĩawa me asũvĩi oĩ ma kĩkundi na me ũathimo mũnene. (Soma 1 Vetelo 4:10.) Kĩkundi kĩtethekaa ata meeka ũu?

8. (a) Nĩ maũndũ meva matumaa atumĩa methĩwa na wendi wa kũmanyĩsya ana-a-asa kĩkundinĩ? (b) Nĩ wĩa wĩva atumĩa ala maendaa kũla kwĩ na vata mũnene wa atavany’a maĩle kũtethya na mĩtũkĩ? (Sisya ĩsandũkũ “ Wĩa Waĩle Kũtethw’a Mĩtũkĩ.”)

⁸ O na atumĩa ala me na ũmanyi mwingĩ maĩle kwĩthĩwa me na wĩnyivyo na maimanya kana o ũndũ maendeee kũkũa, now’o makethĩawa matatonya kũtethya mawĩa amwe matethasya. (Nth. 11:2) O na ĩngĩ, nĩmaĩle kũmanya kana kĩtaee nĩkyũkaa nũndũ wa “ĩvinda na ĩvuso [kana, ũndũ ũtataĩĩwe],” na nũndũ wa ũu no mese kũemwa nĩ kũtethya mawĩa ala maaĩwe kĩkundinĩ. (Mũta. 9:11, 12; Yak. 4:13, 14) Kwoou nũndũ atumĩa ala mene vaasa nĩmethĩawa me na wendi wa kwona malondu ma Yeova maendeee nesa, nĩmamanthaa ĩvinda yĩla yaĩle mamanyĩsye ana-a-asa ma mũika kĩla memanyĩĩtye ĩvinda yĩla methĩĩtwe maimũthũkũma Yeova me aĩkĩĩku.—Soma Savuli 71:17, 18.

9. Nĩ maũndũ meva mokĩte ala meũtwony’a vata wa kũmanyĩsya ala angĩ?

⁹ Nĩ kyaũ kĩngĩ kĩtumaa atumĩa ala mamanyĩasya ana-a-asa ala angĩ methĩwa me ũathimo kĩkundinĩ? Nĩmatumaa kĩkundi kĩthĩwa kĩ kĩlũmu. Kwa nzĩa yĩva? Ĩla atumĩa matata mũno mamanyĩsye ala angĩ, kĩkundi nĩkĩmeasya ana-a-asa aingĩ ala makethĩawa meyũmbanĩtye kũkĩtetheesya kĩkale kĩ kĩlũmu na kĩ na ngwatanĩo ĩvindanĩ yĩĩ, o na ĩla kũkaumĩla mathĩna maingĩ ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. (Esek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Kwoou atumĩa endwa, nĩtũũmũkũlya mũtw’ĩkĩthye kũmanyĩsya ala angĩ ũmwe wa wĩa wenyu kwambĩĩa ũmũnthĩ na kũendeea mũteũtĩĩa.

10. Mũtumĩa atonya kwĩka ata nĩ kana akwate ĩvinda ya kũmanyĩsya ala angĩ?

¹⁰ Nĩtũeleawa kana nũndũ mũtũmĩaa ĩvinda yingĩ mũitethya mawĩa ma vata kĩkundinĩ, nĩmũtonya kwĩthĩwa mũtiawa mwĩ avinyu ki. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo no mũole ĩvinda yĩu mũtũmĩaa kwĩka maũndũ asu nĩ kana mũkwate mwanya wa kũmanyĩsya angĩ. (Mũta. 3:1) Kwĩka ũu ti kwananga ĩvinda, na nĩkũtonya kũtetheesya kĩkundi mũno ĩvinda yĩla yũkĩte.

11. (a) Nĩkĩ ũtao ũla ũnanenganiwe nĩ atumĩa kuma nthĩ syĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa kũmanyĩsya angĩ ne wa ũsengy’o? (b) Kwosana na ĩandĩko ya Nthimo 15:22, nĩkĩ tũtonya kũtetheka mũno twasũanĩa vamwe ũtao ũla atumĩa angĩ mananenganie?

¹¹ O mĩtũkĩ ve atumĩa amwe ala methĩĩtwe maimanyĩsya ana-a-asa ala angĩ nesa manakũlilw’e nzĩa ĩla matũmĩaa nĩ kana mamatetheesye methĩwe me ma kwĩkwatw’a kĩkundinĩ. * O na kau maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o, ũndũ wa ũsengy’o nĩ kana ũtao ũla mananenganie nũvw’anene. Ũu wĩonany’a kyaũ? Wĩonany’a kana ethĩwa nzĩa ya kũmanyĩsya nĩyosanĩte na Mbivilia, nĩtonya kũtũmĩwa ‘kũndũ kw’onthe nthĩnĩ wa kĩla ĩkanisa,’ o tondũ kwailyĩ ĩvindanĩ ya mũtũmwa Vaulo. (1 Ako. 4:17) Kwoou nthĩnĩ wa ĩsomo yĩĩ na yĩla yĩatĩĩe, nĩtũũneenea maũndũ amwe manawetiwe nĩ atumĩa asu. (Nth. 15:22) Nĩ kana ũvoo ũũ ũeleeke nesa, nthĩnĩ wa masomo asu elĩ ala meũmanyĩsya twĩmeta “alimũ” namo ala meũmanyĩw’a twĩmeta “amanyĩw’a.”

12. Mwalimũ aĩle kwĩka ata, na nĩkĩ waĩle kwĩka ũu?

¹² Mwalimũ aĩle kwamba kũtetheesya  mũmanyĩw’a ew’e e mwĩanĩe. O tondũ mũĩmi waĩle kwamba kũsimba mũũnda na ayũwaa mavali atanamba kũvanda, now’o mwalimũ waĩle kwamba kwĩkĩa mũmanyĩw’a vinya kwa kũmũtetheesya ew’e e mwĩanĩe ngoonĩ. Kwoou alimũ matonya ata kũtetheesya amanyĩw’a mew’e me eanĩe? Nĩ kwa kũtũmĩa nzĩa ta ĩla yatũmĩiwe nĩ mwathani ũmwe wa tene. Atũmĩie nzĩa yĩva?

13-15. (a) Mwathani Samueli anengiwe wĩa wĩva? (b) Samueli athũkũmie wĩa wake ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 3.) (c) Nĩkĩ ũmũnthĩ atumĩa maĩle kwenda mũno ngewa ĩsu ya Samueli?

¹³ Mũthenya ũmwe mbee wa myaka 3,000 mĩvĩtu, Yeova nĩwaneenie na mwathani ũmwe mũkũũ weetawa Samueli, na amwĩa atĩĩ: “Ũnĩ ta ĩvinda yĩĩ ngatũma mũndũ kwaku kuma nthĩ ya Mbenyamini, na wĩmwĩtĩkĩsya mauta ethĩwe mũnene wĩ mbee ũsumbĩnĩ andũnĩ makwa Isilaeli.” (1 Sam. 9:15, 16) Samueli nĩwamanyie kana wĩa wake wa kũtongoesya mbaĩ ya Isilaeli wakilyĩ kũthela, na kana Yeova amwĩaa etĩkĩsye mũndũ ũngĩ mauta ose wĩa ũsu. No nginya ethĩwe eesililye atĩĩ, ‘Ndonya kũmũmbany’a ata kwondũ wa wĩa ũsu?’ Nĩwaĩsanie na mũtwe na amanya ũndũ ũkwĩka.

¹⁴ Ĩla Samueli woonie Saulo mũthenya ũla waatĩĩe, Yeova amwĩie ũũ: “Sisya, mũndũ ũla nĩnakũtavisye!” Nĩvo ĩndĩ Samueli weekie ũndũ wavangĩte. Nĩwamũthokisye Saulo maĩsanĩe lĩu. Atwaie Saulo na mũthũkũmi wake vala ve ivĩla ila nzeo vyũ na amanenga kĩlungu kĩla kĩseo vyũ kya nyama, na ĩndĩ Samueli asya: “Kie mbee waku na ũkĩya; nĩkwĩthĩwa kũvika ĩvinda yĩla [yĩĩtw’ĩtwe] nĩkiiwe nũndũ waku.” Mamina ũu, Samueli na Saulo nĩmaumaalile na mathi nginya kwa Samueli o maeete ngewa. Nũndũ maĩ manatuma ndũũ ĩtina wa kũĩsanĩa na kũea ngewa, Samueli nĩwendie kũtũmĩa nesa katũlũ kau kaĩ kanambĩĩa katĩ woo. Nĩkyo kĩtumi wamũthokisye mambate nyũmbanĩ ĩũlũ. Me vau “nyũmbanĩ ĩũlũ” makũnĩtwe nĩ kala kaseve ka mawĩoo, Samueli nĩwaendeeie ‘kũneena na Saulo’ nginya ĩla saa sya kũkoma syavikie. Ũnĩ ũũngĩ, Samueli nĩwetĩkĩsye Saulo mauta, amũmumunya, na amũtavya maũndũ angĩ ala waaĩle kwĩka. Na ĩndĩ ataanĩsya na Saulo, e na mũĩkĩĩo kana nĩwamũmbany’a nesa kwondũ wa mawĩa ala mamweteele.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Vate nzika, kwĩtĩkĩsya mũndũ mauta nĩ kana atw’ĩke mũnene wa mbaĩ ti ũndũ ũmwe na kũmanyĩsya mwana-a-asa nĩ kana atw’ĩke mũtumĩa kana mũtetheesya wa kĩkundi. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, nzĩa ĩsu Samueli watũmĩie no ĩmanyĩsye atumĩa maũndũ ma vata. Ekai tũneenee maũndũ elĩ matonya kwĩmanyĩsya.

16. (a) Samueli eewie ata ĩla Aisilaeli meetisye mũsumbĩ? (b) Samueli eew’aa ata ngoonĩ ĩla wamwĩtĩkĩĩasya Saulo mauta?

¹⁶ Manyĩsya na ngenda, na ndũkethĩwe na kĩima. Ĩla Samueli weewie kana Aisilaeli nĩmekwenda mũsumbĩ, nĩwakwie ngoo na oona andũ make ta meĩka kũmũlea. (1 Sam. 8:4-8) Ekalile atekwenda kwĩka kĩla andũ mendaa nginya Yeova esa kũmwĩa katatũ amethukĩĩsye. (1 Sam. 8:7, 9, 22) O na vailyĩ ũu, Samueli ndaaĩtĩkĩla kũmwĩw’ĩa woo kana kũmũthatĩa ũla wesaa kwosa wĩa wake. Na ĩla Yeova wamwĩie etĩkĩsye Saulo mauta, ndaalea, na ndaaĩka ta ũkũingĩĩw’a, ĩndĩ eekie ũu na ngoo ĩmwe.

17. Ũmũnthĩ atumĩa maatĩĩaa ngelekany’o ya Samueli ata? Nĩkĩ meeka ũu mew’aa me eanĩe?

¹⁷ Ũmũnthĩ kwĩ atumĩa aingĩ me na ũmanyi mwingĩ ala methĩawa mailyĩ ta Samueli ĩla meũmanyĩsya ala angĩ. (1 Vet. 5:2) Atumĩa ta asu maiemawa nĩ kũmanyĩsya ala angĩ maikĩa maikamatiĩe ianda imwe me nasyo kĩkundinĩ. Alimũ me tei na me na wendi wa kũtetheesya ala angĩ mayonaa ala meũmamanyĩsya ta mekũsindana namo, ĩndĩ mamonaa ta “atethya” ma wĩa vamwe namo, na ta mĩthĩnzĩo yĩ vata kĩkundinĩ. (2 Ako. 1:24; Aevl. 13:16) Alimũ mate kĩima mew’aa  me eanĩe vyũ moona ũndũ amanyĩw’a moo meũtũmĩa ũtonyi woo matetheesye kĩkundi.—Meko 20:35.

18, 19. Mũtumĩa aĩle kwamba kwĩka ata atanesa kwambĩĩa kũmanyĩsya mũmanyĩw’a, na nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata eke ũu?

¹⁸ Ndũkethĩwe wĩ mwalimũ tũ, tuma ndũũ namo. Mũthenya ũla Samueli wakomanie na Saulo ethĩwa eekie o kũkusũũkya sũva wa mauta, akamwĩtĩkĩsya mauta na mĩtũkĩ, na akamwĩa akwate nzĩa athi. Takethĩwa Samueli nĩweekie ũu, ethĩwa atumie Saulo enũka e mũsumbĩ mũnyuve nesa vyũ, ĩndĩ ũteyũmbanĩsye o na vanini kũtongoesya andũ. Vandũ va ũu, Samueli nĩwoosie ĩvinda ombany’e Saulo o kavola kwa kavola. Ambie kũmũthokya maĩsanĩe, masyoka mathi makootangĩte maaũ, maea ngewa mbingĩ, na ĩndĩ mesa kũkoma mathũmũa vyũ. Ĩtina wa maũndũ asu onthe now’o Samueli woonie ĩvinda yeanĩa ya kwĩtĩkĩsya Saulo mauta.

¹⁹ O ta ũu, mwalimũ atanesa kwambĩĩa kũmanyĩsya mũmanyĩw’a aĩle kwamba kwosa ĩvinda amũtetheesye ew’e e mwĩanĩe ĩla wĩ nake, na aituma ndũũ nake. Ĩndĩ nũndũ nthĩ na syĩthĩo iivw’ananaa, maũndũ ala mũtumĩa wĩ vandũ vana ũtonya kwĩka nĩ kana atetheesye mũmanyĩw’a ew’e e mwĩanĩe na maituma ndũũ, nĩmatonya kwĩthĩwa me kĩvathũkany’o na ala matonya kwĩkwa nĩ mũtumĩa wĩ kũndũ kũngĩ. Ĩndĩ o na wĩthĩwe wĩkalaa va na wĩthĩawa ũkwatene ata, ĩla wamantha ĩvinda ũtũmĩe na mũmanyĩw’a, wĩthĩawa no ta ũũmwĩa atĩĩ, “Nĩ vata naku.” (Soma Alomi 12:10.) O na kau no kwĩthĩwa alimũ matetavya amanyĩw’a ndeto isu na kanyw’a, ĩla amanyĩw’a onthe ala me na wendi wa kũmanyĩw’a moona alimũ maimantha ĩvinda kwondũ woo, maileaa kũmanya kana nĩmonekaa me ma vata vyũ, o na ethĩwa nĩ ma nthĩ yĩva.

20, 21. (a) Mwalimũ mũseo nĩ wĩva? (b) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kyaũ?

²⁰ Atumĩa lilikanai ũndũ ũũ: Mwalimũ mũseo ti ũla wendete wĩa wa kũmanyĩsya tũ, ĩndĩ nĩ ũla wendete wĩa wa kũmanyĩsya vamwe na mũndũ ũla ũkũmũmanyĩsya. (Sianĩsya na Yoana 5:20.) Nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata vyũ? Nũndũ mũmanyĩw’a amanya kana nũmwendete, nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kwĩmanyĩsya. Kwoou inyw’ĩ atumĩa endwa, ĩla mũũmanyĩsya ana-a-asa ala angĩ mũikethĩwe alimũ tũ, ĩndĩ tumai ndũũ namo.—Nth. 17:17; Yoa. 15:15.

²¹ Mũtumĩa amina kũmbany’a mũmanyĩw’a, nĩw’o waĩle kwambĩĩa kũmũmanyĩsya. Atonya kũtũmĩa nzĩa syĩva? Ũndũ ũsu nũneeneetwe ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.