Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

Caanaʋ taa takayaɣ ŋga kawazɩɣ sɔnɔ yɔ

Caanaʋ taa takayaɣ ŋga kawazɩɣ sɔnɔ yɔ

ANASAAYƖ LƐƔTƲ

BIBL TƖKƐ ANASAAYƖ LƐƔTƲ TAKAYAƔ, PAA MBƲ YƆ, TƆM NDƲ KƖYƆƆDƲƲ ANASAAYƖ LƐƔTƲ YƆƆ YƆ TƖKƐ TOOVENIM, NƐ ƐYAA SAKƖYƐ TAATƖLƖ-TƲ ALƖWAATƲ NDƲ PAMA BIBL YƆ. ÐƖTAZƖ KƖÐAŊ NƖƖYƖ TAA.

Kedeŋa nɛ kɔ-yɔɔ wondu pɛwɛnɩ ɖɩbazɩyɛ na?

Caanaʋ taa anasaayɩ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa cosi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ kpayɩ se aayɩ. Ɛlɛ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa mba pɛwɛ sɔnɔ yɔ, pa-taa sakɩyɛ tisiɣ se kedeŋa wɛnɩ ɖɩbazɩyɛ. Bibl ñaatɛm tɔm ndʋ yɔɔdʋʋ ɖooo lɔŋ.​—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 1:1.

Ɛzɩma tɩyɛ tɛtʋ wɛɛ?

Caanaʋ taa ɛyaa sakɩyɛ maɣzaɣ se tɛtʋ wɛ tɛlɛŋa tɩyɛ. Pɩnzɩ mɩnʋʋ kagbanzɩ ñɩŋgʋ P.P.Y. taa lɛ, Grɛɛkɩ anasaayɩ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa nabɛyɛ paɣzɩ wɩlʋʋ se tɛtʋ wɛ kulukulu. Ŋgʋ Bibl ñaatɛm tɔm ndʋ yɔɔdʋʋ pɩnzɩ mɩnʋʋ lutozo ñɩŋgʋ P.P.Y. taa. Bibl mayʋ Izaayii kaayɔɔdɩ “tɛtʋ kolowa” yaa tɛtʋ kulukulu tɔm.​—Izaayii 40:22.

Ɛsɔdaa ŋgʋ ɖɩnaɣnɩ ɖɛ-ɛsa yɔ, kɩkaɣ mʋʋ wiɖiyi?

Grɛɛkɩ anasaayɩ lɛɣtʋ ñɩnɩyʋ Aristote, weyi ɛɛcaɣ wezuu pɩnzɩ mɩnʋʋ naanza ñɩŋgʋ P.P.Y. taa yɔ, ɛɛwɩlaa se tɛtʋ nɛ mbʋ pɩwɛ tɩ-yɔɔ yɔ, pi-ɖeke pɩpɩzɩɣnɩ pɩwɛɛkɩ yaa pɩmʋʋ nɛ ɛsɔdaa lɛ, kʋkʋ ñɛwɛɣ mbʋ tam. Ɛyaa sakɩyɛ kaatisi wɩlɩtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ. Ɛlɛ pɩnzɩ mɩnʋʋ 19 ñɩŋgʋ taa lɛ, anasaayɩ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa wɩlaa se, paa wonuu ŋgʋ lɛ, paa kɩtɩɩwɛ ɛsɔdaa yaa tataa kɔyɔ, alɩwaatʋ wɛɣ nɛ tɩɖɛɣ lɛ, kilesiɣ ki-ɖoŋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, kɩpɩzɩɣ nɛ kɩmʋʋ yaa kɩwɛɛkɩ. Lord Kelvin weyi ɛkɛ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa mba pa-taa lɛlʋ yɔ, ɛtɔm se Bibl yɔɔdaa se ɛsɔdaa nɛ tɛtʋ “pahʋʋ nɛ papʋkɩ toko tɩyɛ.” (Keɣa 101:26, 27) Kelvin kaawɛnɩ tisuu se, ɛzɩ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ, Ɛsɔ yekina se wondu ndʋ ɛlɩzaa yɔ tɩwɛɛ tam.​—Eklesɩyastɩ 1:4.

Ɛbɛ ɖɔkɩ wɩsɩ cɔʋ tɩɩnzɩ yaa planète waa ɛzɩ tɛtʋ yɔ?

Aristote yɔɔdaa se planète waa tamnɩ ɖama kulukulu nɛ paa ŋgʋ lɛ, kɩwɛ ki-ɖeɖe nɛ kiiciɣdiɣ. Ɛlɛ pɩnzɩ mɩnʋʋ 18 ñɩŋgʋ taa lɛ, anasaayɩ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa paɣzɩ nɩʋ pɩ-taa se, tɩɩnzɩ nɛ planète waa patɩtamnɩ nabʋyʋ. Ŋgʋ Yɔɔb takayaɣ ŋga paama ɖooo pɩnzɩ mɩnʋʋ 15 ñɩŋgʋ P.P.Y. taa yɔ, kaatɛm yɔɔdʋʋ se Lɩzɩyʋ tisusi “tɛtʋ pʋyʋ nɔɔyʋ yɔɔ.”​—Yɔɔb 26:7.

KƲDƆMƖŊ WAƲ

BIBL TƖKƐ KƲDƆMƖŊ WAƲ TAKAYAƔ, PAA MBƲ YƆ TƆM NDƲ KƖWƖLƖƔ KƲDƆMƖŊ NƲMƆƲ TAA YƆ, TƖKƐ TOOVENIM NƐ ƐYAA TAATƖLƖ-TƲ ALƖWAATƲ NDƲ PAMA BIBL YƆ

Kʋdɔndɩnaa kɛzʋʋ kɩjaʋ.

Moyizi paɣtʋ kaatɔm se pɛkɛzɩ canasɩ kɩjaʋ nɛ sɩtaaɖɛzɩ sɩ-kʋdɔŋ samaɣ. Hɛkʋ taa pɩnzɩ (kpaɣnɩ pɩnzɩ mɩnʋʋ 5 ñɩŋgʋ nɛ puwolo pɩnzɩ mɩnʋʋ 15 ñɩŋgʋ) taa kʋdɔŋ sɔsɔʋ nakʋyʋ kaaɖɛ ɛyaa sakɩyɛ. Peeɖe ɖɔkɔtɔnaa nɩ pɩ-taa se pɩcɛyaa se pɛkɛzɩ kʋdɔndɩnaa kɩjaʋ ɛzɩ Bibl kaayɔɔdʋʋ yɔ.​—Levitiki ñʋʋ 13 nɛ 14.

Lɩm sɔʋ sɩɖʋ tukunuu wayɩ.

Pʋcɔ nɛ pɩnzɩ mɩnʋʋ 19 ñɩŋgʋ talɩɣ lɛ, ɖɔkɔtɔnaa tukaɣni sɩɖaa nɛ paasaŋɩɣ pe-nesi pʋcɔ nɛ potukuuni kʋdɔndɩnaa. Lakasɩ nzɩ sɩkɔnɩ ɛyaa sakɩyɛ sɩm. Ŋgʋ Moyizi paɣtʋ ñaatɔm se ye nɔɔyʋ etukuni sɩɖʋ yɔ, ɛtɩtasɩ wɛʋ kele kele nɛ pʋpɔzʋʋ se ɛsɔ lɩm. Paɣtʋ ndʋ tɩɩwɛnɩ wazaɣ siŋŋ alaafɩya wɛnʋʋ nʋmɔʋ taa.​—Kɩgalʋʋ 19:11, 19.

Awayɩ mɛsʋʋ.

Paa pɩnaɣ ŋga lɛ, kahʋyaɣ kʋʋ piya miiliyɔɔwaa sakɩyɛ. Wɛtʋ ndʋ tɩlɩnɩ ɛzɩma ɛyaa lakɩ kʋzɔɔtʋ nɛ palɩɣ awayɩ paa le yɔ pɩ-cɔlɔ. Moyizi paɣtʋ ñaatɔm se ye nɔɔyʋ ɛcaɣ lɩʋ awayɩ yɔ, pʋpɔzʋʋ se eposi ɛ-tɩ nɛ ɖɩsɩ, ehuyi pɔʋ nɛ ɛtɛŋ lɛ, ehuuzi pɩ-yɔɔ tɛtʋ.​—Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 23:14.

Alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se pɛpɛlɩ pɩɣa yɔ.

Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔdaa se ye palʋlɩ abalɩbɩɣa yɔ, pʋpɔzʋʋ se pɛpɛlɩ-kɛ kɩyakʋ lutozo ñɩŋgʋ wiye. (Levitiki 12:3) Pɩɣa ŋga katɩlabɩtɩ kpɩtaʋ kʋɖʋmʋʋ yɔ, ye kamʋ heŋ yɔ, ka-calɩm mbʋ pikpeŋ yɔ, pɩɩpɩzɩɣ pikii se pɩsa nɛ kataalesi calɩm sakɩyɛ. Bibl alɩwaatʋ taa lɛ, kɔ wena ɖɔkɔtɔnaa lakɩnɩ tʋmɩyɛ sɔnɔ se calɩm ekii yɔ, ataawɛɛ, nɛ pʋyɔɔ lɛ, pɩɩmʋnɩ mbʋ se paɖaŋ kpɩtaʋ kʋɖʋmʋʋ pʋcɔ nɛ pɛpɛlɩ pɩɣa.

Nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ lɩmaɣza nɛ tomnaɣ taa alaafɩya pɛ-hɛkʋ taa yɔ.

Ðɔkɔtɔnaa ñɩnaa nɛ pana se ye ɛyʋ ɛwɛnɩ lɩmaɣza kɩbana, ye ɛwɛ taa leleŋ taa, ɛwɛnɩ lidaʋ kɩbaŋʋ, ɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ nɛ ekpeɣ lalaa faaa kɔyɔ, piyeki nɛ ɛwɛɛnɩ tomnaɣ taa alaafɩya. Bibl ñaatɛm yɔɔdʋʋ se: “Laŋɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa nɛ leleŋ yɔ, ɖɩlakɩ nɛ weyi ɛsɔsaa yɔ ɛnɛɣdɩɣ, pʋdʋ weyi ɛcaɣ pʋtɔdɩyɛ yɔ, ɛ-naʋ tiŋ toma taa yɔɔɔ.”​—Aduwa 17:22.