Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

Kandɩyɩ ña-tɩ yɔɔ nɛ pataapeɣzi-ŋ nɛ cɛtɩm tɔm

Kandɩyɩ ña-tɩ yɔɔ nɛ pataapeɣzi-ŋ nɛ cɛtɩm tɔm

 Sɔnɔ pɩwɛ kɛlɛʋ nɛ pɩkpaɖɩ se ɛyʋ ɛtɩlɩ tɔm ndɩ ndɩ, pɩkpɛndɩnɩ ndʋ tɩsɩɣnɩ-ɩ se ɛkandɩyɩ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ ɛwɛɛ alaafɩya camɩyɛ yɔ. Ɛlɛ ŋŋñɩnɩɣ se ŋtɩlɩ tɔm lɛ, pɩwɛɛ se ŋkpa ña-tɩ nɛ cɛtɩm tɔm ɛzɩ:

 Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: COVID-19 kʋdɔŋ alɩwaatʋ taa, ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se ONU yɔ, ɖɩ-takayaɣ taa mayʋ paɣ ɛyaa se pakpa pa-tɩ nɛ cɛtɩm tɔm ndʋ tɩwɛɛ nɛ tɩyɛlɩɣ paa le yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Tomnaɣ taa alaafɩya lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩɖʋzʋʋ ɛyaa kʋɖʋzʋʋ yɔ, nɛ cɛtɩm kɔ wɛɛ nɛ atɔyʋʋ kpem. Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋnɩɩ cɛtɩm tɔm sakɩyɛ raadiyoo taa yaa teelee yɔɔ. Ɛyaa wɛɛ nɛ posusuu tɔm kɩkpɛyɩtʋ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ. Paɖɩyɛ wɛɛ nɛ ɖɩtɔyʋʋ, nɛ ɛyaa fɛyɩnɩ lɩmaɣza kɩbana mba pa nɛ wɛ patɩkaa tomnaɣ tɔlɩm yaa sɔnzɩ yɔ pɔ-yɔɔ.”

 Toovenim taa lɛ, pɩtɩkɛ sɔnɔ cɛtɩm tɔm paɣzɩ yɛlʋʋ. Ɛlɛ Bibl kaayɔɔdaa se ɖa-alɩwaatʋ taa lɛ, “kañatʋ laɖaa nɛ cɛtɩyaa pakaɣ kpaʋ ɖoŋ tam kɩdɛkɛdɩm labʋ taa, pepeɣziɣ ɛyaa nɛ ɛyaa peɣziɣ-wɛ ɖɔɖɔ.” (2 Timootee 3:1, 13) Nɛ pɩtɩŋnɩ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ lɛ, pɩwɛ kɛlɛʋ se petiyini-ɖʋ cɛtɩm tɔm yaa ɖa-maɣmaɣ ɖitiyini-tʋ lɛɛ lɛɛ paa ɖɩtɩɖʋna yɔ. Piyeba nɛ messagewaa nɛ tɔm ndʋ payɩ patɩŋɩɣnɩ résaux sociaux waa yɔɔ nɛ petiyiɣni-ɖʋ pɔrtaabɩlɩwaa yaa taabɩlɛɛtɩwaa yɔɔ yɔ, tɩ-taa pɩzɩɣ nɛ pusuni cɛtɩm tɔm yaa toovenim tɔm ndʋ tɩ-taa pesidi cɛtɩm tɔm yɔ.

 Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋkandɩyɩ ña-tɩ yɔɔ nɛ pataapeɣzi-ŋ nɛ tɔm kɩkpɛyɩtʋ wɩlɩtʋ? Na Bibl paɣtʋ kila wena apɩzɩɣ nɛ asɩnɩ-ŋ yɔ.

  •   Taatisi ndʋ payɩ ŋnɩɣ yaa mbʋ payɩ ŋnaɣ yɔ pɩtɩŋa pɩ-yɔɔ

     Ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ: “Weyi ɛ-taa fɛyɩ nabʋlɛ yɔ, etisiɣ tɔm kpeekpe yɔɔ, ɛlɛ ɛyʋ lɔŋ tʋ cɔŋnɩ ɛ-ɖɔnɛ yɔɔ.”—Aduwa 14:15.

     Ye ɖɩtɩkpa ɖa-tɩ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pepeɣzi-ɖʋ kɛlɛʋ yem. Kɩɖaʋ nakʋyʋ lɛ fotonaa mba pama pɔ-cɔlɔ tɔm yaa videowaa cikpema mba pɛyɛlɩɣ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ nɛ kɔzɩ kɔzɩ réseaux sociaux waa yɔɔ yɔ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛyaa tiyiɣni wondu ndʋ se pakʋnɩ lalaa tanaʋ. Ɛlɛ ndʋ lalaa yɔɔdaa nɛ pakpaɣ-tʋ nɛ pama fotonaa mba pɔ-cɔlɔ yaa paɖʋ videowaa mba pa-taa yɔ, pɛlɛɣzɩɣ-tʋ yaa paayɔɔdʋʋ-tʋ ɖeyi ɖeyi. Halɩ ɛyaa pɩzɩɣ nɛ polu videowaa nɛ mbʋ pa-taa ɛyaa wɛɛ nɛ palakɩ yaa ndʋ pɛwɛɛ nɛ pɔyɔɔdʋʋ, wiɖiyi paba tɩla yaa patɩyɔɔdɩ-tʋ kpa nɛ pana.

     “Cɛtɩm tɔm ndʋ ñɩnɩyaa katɩɣ ɖoŋ ɖoŋ réseaux sociaux waa yɔɔ yɔ tɩ-taa sakɩyɛ kɛ fotonaa yaa videowaa mba ɛyaa sɩɣ se pakʋnɩ lalaa tanaʋ yɔ.”—Axios Media.

     Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Tɔm tʋnɛ papɩzɩɣ nɛ pataa-tʋ liu na yaa tɩkɛ tanaʋ tɔm yem na?’

  •   Tazɩ nɛ ŋna ɖenɖe tɔm ndʋ tɩlɩnaa nɛ mbʋ pɩ-tɔm tɩyɔɔdʋʋ yɔ

     Ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ: “Iwili pɩtɩŋa camɩyɛ.”—1 Tesalooniiki mba 5:21.

     Pʋcɔ nɛ ŋtisi tɔm natʋyʋ yɔɔ yaa ŋtiyini-tʋ lalaa paa tɩkɛ tɔm ndʋ tɩyɛlaa yaa pɔyɔɔdʋʋ-tʋ ɖoŋ ɖoŋ yɔ, tazɩ nɛ ŋna se tɩkɛ toovenim na. Ɛzɩma ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla mbʋ?

     Tazɩ nɛ ŋna se ɖenɖe yaa weyi ɛ-cɔlɔ tɩlɩnaa yɔ papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu na. Tɔm susuu agbaa yaa agbaa lɛɛna pɩzɩɣ nɛ ayɔɔdɩ tɔm natʋyʋ se pɩsa nɛ piɖeni-yɛ tadɩyɛ yaa politiki nʋmɔʋ taa. Tɔm ndʋ ŋnaɣ ɖoli yaa nɔɔyʋ cɔlɔ yɔ kpaɣ-tʋ nɛ ŋmaɣzɩnɩ ɖama. Nabʋyʋ taa ña-taabalaa pɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ messagewaa yaa mbʋ pasɩɣ réseaux sociaux waa yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ pɛyɛlɩnɩ cɛtɩm tɔm natʋyʋ ɛlɛ pa-maɣmaɣ paaɖiɣziɣna. Pʋyɔɔ lɛ taatisi tɔm kɩfatʋ natʋyʋ yɔɔ yem nɛ ŋtɩtazɩ se ŋna ɖenɖe tɩlɩnaa yɔ.

     Ñɩnɩ nɛ ŋna se tɔm ndʋ tɩkɛ kɩfatʋ nɛ tɩkɛ toovenim na. Ñɩnɩ nɛ ŋna ɛzɩmtaa pɔyɔɔdɩ tɔm ndʋ yɔ nɛ mbʋ pɩwɩlɩɣ keekee se tɩtɩkɛ pɔbɔtʋ tɔm yɔ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, kpa ña-tɩ ye patɩŋnɩ nʋmɔʋ kɛlɛʋ ñɩŋgʋ nakʋyʋ yɔɔ se palɩzɩ tɔm kaɖɛ ñɩndʋ natʋyʋ taa, yaa ye pama tɔm natʋyʋ se peyele nɛ ɛyaa wɛɛnɩ wɛtʋ natʋyʋ yɔ.

     “Ɛzɩma ɛyʋ tazɩɣ tɔm taa se ɛna se tɩkɛ toovenim yɔ, pɩ-tɔm cɛyɩ lɛɛlɛɛyɔ ɛzɩ nesi saŋʋʋ yɔ.”Sridhar Dharmapuri, ɛkɛ ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ ONU yɔ ɖɩ-ñʋʋdʋ weyi ɛcɔŋnɩ tɔɔnasɩ cɩɖɩ cɩɖɩ ɖeɖe yɔ.

     Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Mbʋ pɩwɛ tɔm tʋnɛ tɩ-taa yɔ piyeki nɛ mamaɣzɩɣ se tɩkɛ toovenim na? Yaa tɩyɔɔdʋʋ mbʋ pɩlabɩ keekee yɔ pɩ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ ɖeke tɔm na?’

  •  Yele nɛ mbʋ pɩlaba yɔ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋtazɩ tɔm taa ɛlɛ taaka ña-lɩmaɣza ndʋ ŋmaɣzɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ na

     Ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ: “Weyi ɛtaɣ ɛ-laŋɩyɛ liu yɔ, ɛkɛ kɩmɛlɛŋ.”—Aduwa 28:26.

     Ðoŋ ɖoŋ lɛ ɖɩtaɣ liu tɔm ndʋ ɖɩnɩɣ nɛ tɩñɩkɩɣ niye mbʋ pɩ-yɔɔ ɖɩsɔɔlaa se ɖitisi yɔ. Nɛ sakɩyɛ taa lɛ, agbaa wena aɖʋʋ tɔm intɛrnɛɛtɩ yɔɔ yɔ, tɔm ndʋ ŋsɔɔlaa ndʋ atiyiɣni-ŋ, nɛ mbʋ ŋŋtɛm ñɩnʋʋ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ nɛ pɩɖɛɛ yɔ mbʋ panaɣna tɔm ndʋ ŋkɩlɩ sɔɔlʋʋ yɔ. Ɛlɛ tɔm ndʋ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩnɩɩ yɔ, paa ɛzɩmtaa lɛ pɩtɩkɛ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩnɩɩ.

     “Ɛyaa wɛ lɛɣtʋ nɛ papɩzɩɣ nɛ pɔcɔlʋʋ tɔm camɩyɛ, ɛlɛ mbʋ ɖɩsɔɔlaa yɔ, mbʋ ɖɩtaɣ liu yɔ, mbʋ ɖiseɣ sɔɔndʋ yɔ nɛ mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ nɛ ɖɩlakɩ nabʋyʋ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ piyeki nɛ ɖitisiɣ tɔm natʋyʋ yɔɔ se tɩkɛ toovenim ye tɩñɩkɩɣ niye mbʋ ɖe-liu wɛɛ se ɖitisi yɔ pɩ-yɔɔ yɔ.”—Peter Ditto, ɛkɛ lɔŋsɩnɖʋ weyi ɛtazɩɣ ɛyaa lɩmaɣza taa yɔ.

     Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Mantaɣ tɔm tʋnɛ liu mbʋ pʋyɔɔ yɔ ndʋ me-liu kaawɛɛ se mentisi?’

  •   Yele lalaa tiyinuu cɛtɩm tɔm

     Ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ: “[Taayɛlɩnɩ] cɛtɩm tɔm.”—Ejipiti Lɩʋ 23:1.

     Tɔzɩ se tɔm ndʋ ŋtiyiɣni ɛyaa lalaa yɔ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩwɛɛnɩ ɖoŋ pa-maɣzɩm nɛ pa-lakasɩ yɔɔ. Paa ŋtiyini cɛtɩm tɔm nɛ ŋtaasɔɔlɩ se ŋtiyini-tʋ yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ kaɖɛ siŋŋ.

     “MBʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ nɛ pɩwɛɛ se ŋcalɩ labʋ pʋcɔ nɛ ŋtiyini lalaa tɔm natʋyʋ yɔ mbʋ yɔ: Pɔzɩ ña-tɩ se ‘man-taa tɛmnɩ tɔm tʋnɛ camɩyɛ nɛ manpɩzɩɣ mentiyini-tʋ lalaa na?’ Ye paa weyi ɛpɔzʋʋ ɛ-tɩ tɔm ndʋ yɔ, pɩkaɣ yebu nɛ cɛtɩm tɔm ɛɛtasɩɣ kɩlʋʋ yɛlʋʋ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ.”—Peter Adams, ɛkɛ ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se News Literacy Projec ɖɩ-ñʋʋdʋ naalɛ ñɩnʋ.

     Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Mentiyiɣni tɔm tʋnɛ mbʋ pʋyɔɔ manawa se tɩkɛ toovenim na?’