Kana nge kele ti mwana ya toko, kukonda kuwakana lenda tula mayele na nge ya kusansa bana na kumekama kansi yo ke lomba ntima-nda. Maria, mama ya toko yina kele ti bamvula 14 na Brésil ke tuba nde: “Ntangu mwana na mono ya nkento ke lemfukaka ve na kiyeka na mono, yo ke pesaka mono makasi. Diambu yango vandaka kupesa beto makasi mingi na mpila nde beto vandaka kuswana.” Carmela, na Italie, kutanaka ti diambu ya mutindu mosi. Yandi ke tuba nde: “Mbala mingi kuswana vandaka ngolo ti mwana na mono ya bakala, yo vandaka kusuka ntangu yandi vandaka kudikangila shambre.”

Sambu na nki batoko mingi ke vandaka ti kikalulu ya kuswana? Keti yo kele kifu ya banduku na bo? Mbala ya nkaka. Biblia ke tuba nde banduku lenda vanda ti bupusi ya ngolo, yo vanda na mambu ya mbote to ya mbi. (Bingana 13:20; 1 Bakorinto 15:33) Kansi, bansaka mingi ya kulutisa ntangu yina batoko ke sepelaka na yo bubu yai ke siamisaka kukolama mpi kukonda luzitu.

Diaka, kele ti mambu ya nkaka ya kutadila​—mambu yina kele mpasi mingi ve na kuyidika kana nge me bakisa mutindu yo lenda vanda ti bupusi na mwana na nge ya toko. Beto tadila mwa bambandu.

Ntumwa Polo sonikaka nde: “Ntangu mono vandaka mwana, mono vandaka kutuba bonso mwana, kubanza bonso mwana, kuyindula bonso mwana; kansi, ntangu yai ya mono me kuma mbuta, mono me bikaka  bikalulu ya kimwana.” (1 Bakorinto 13:11) Mutindu bangogo ya Polo ke monisa yo, mabanza ya bana me swaswana ti ya bambuta. Na nki mutindu?

Bana ke vandaka ti kikalulu ya kuyindula na kuwakana ti mambu yina bo ke mona na meso. Kansi, mbala mingi bambuta ke bakisaka mambu yina ke monanaka ve na meso mpi kuyindula na mudindu kana bo ke zola kubakisa diambu mosi buna to kubaka badesizio. Mu mbandu, kana dikambu mosi kubasika, ntembe kele ve nde bambuta ta tadila mambu yina kele na nima ya dikambu yango mpi bo ta yindula mutindu mambu ya bo ta sala ta vanda ti bupusi na bankaka. Yo lenda vanda nde bo me yikanaka na kuyindula mutindu yina. Kansi batoko ke longukaka na kusala yo.

Biblia ke siamisa baleke na kuyedisa makuki na bo ya kuyindula. (Bingana 1:4) Ya kieleka, Biblia ke siamisaka Bakristu yonso na kusadila ‘makuki na bo ya kuyindula.’ (Baroma 12:1, 2; Baebreo 5:14) Kansi, bantangu ya nkaka, makuki ya kuyindula ya mwana na nge ya toko lenda pusa yandi na kuswanisa nge, ata na mambu yina ke monana mfunu ve. * To yandi lenda songa nge dibanza mosi yina ke monisa pwelele kukonda luswasukusu. (Bingana 14:12) Na diambu ya mutindu yai, nki mutindu nge lenda yindula ti yandi kukonda kuswana?

Kansi keba: Ntangu nge ke yindula ti mwana na nge ya toko, kumona ve nde nge mpamba ke tuba mambu ya mbote. Ata mambu ya nge ke tuba ke monika bonso nde yandi ke wa yo ve, ziku mwana na nge ya toko ta baka mambote na masolo na beno kuluta mutindu nge ke yindula—to yandi ta ndima dibanza na nge. Kuyituka ve kana na nima bilumbu fioti, mwana na nge ya toko me ndima dibanza na nge​—mpi kusadila yo.

“Bantangu ya nkaka, mono ti mwana na mono ya bakala vandaka kuswana sambu na mambu ya fioti​—mu mbandu, mutindu yandi vandaka kubebisa mbongo to kusosila mpangi na yandi ya nkento. Kansi mbala mingi, yo vandaka kumonana bonso nde yandi vandaka na mpusa nde mu yula dibanza na yandi, mono bakisa yandi mpi kutuba nde, ‘hein, yo vandaka mutindu yina’ to ‘yina mutindu nge ke yindula.’ Kana mono yindula diaka, mono ke mona nde kana mono tubaka kima mosi ya mutindu yai, ntembe kele ve nde beto zolaka kumanisa kuswana.”​—Kenji, Japan.

Mutindu ya mfunu ya kusansa toko kele kusadisa yandi sambu na kilumbu yina yandi ta katuka na nzo, yandi kwenda kuzinga bonso mbuta ya mayele. (Kuyantika 2:24) Kitini ya kisalu yai ke lombaka kuyedisa kimuntu na yandi​—bikalulu, balukwikilu mpi mambu ya mbote yina ke monisa mutindu yandi kele. Ntangu yandi ke kutana ti bupusi ya kusala mambu ya mbi, toko yina ke bakisaka mbote kimuntu na yandi ta yindula malanda yina ta basika. Yandi ta kudiyula nde: ‘Mono kele muntu ya nki mutindu? Inki minsiku mono ke sadilaka? Muntu yina kele ti bikalulu ya mbote ta sala nki na diambu yai?’​—2 Piere 3:11.

Biblia ke songa beto mambu ya me tala Yozefi, toko ya bakala yina vandaka kubakisa mbote kimuntu na yandi. Mu mbandu, ntangu nkento ya Potifare songaka yandi na kuvukisa nitu ti yandi, Yozefi vutulaka nde: “Inki mutindu mono lenda sala diambu yai ya mbi ya nene mpi kusala kibeni disumu na ntwala ya Nzambi?” (Kuyantika 39:9, NW) Ata Nzambi vandaka me pesa ntete ve bantu ya Izraele nsiku yina vandaka kubuyisa bizumba, Yozefi bakisaka dibanza ya Nzambi na diambu yai. Kuluta diaka, bangogo “inki mutindu mono lenda” ke monisa nde yandi kumisaka dibanza ya Nzambi bonso ya yandi​—kitini ya kimuntu na yandi kibeni.​—Baefezo 5:1.

Mwana na nge ya toko ke sala mpi kisalu ya kuyedisa kimuntu na yandi. Diambu yai kele mbote sambu na bangindu na yandi, yo ta sadisa yandi na kununga bupusi ya banduku na yandi mpi kutelamina bo. (Bingana 1:10-15) Kansi, kubakisa mbote kimuntu na yandi lenda pusa yandi na kutelamina nge. Kana yo me salama mpidina, nki nge lenda sala?

Kuyedisa kimuntu na yandi​—mpi bangindu na yo—​kele mfunu kaka ve kansi yo ke nataka mpi mambote. Nkutu, Biblia ke tuba nde Bakristu fwete vanda ve bonso bana ya fioti yina “kitembo ke nikisa mpi yina konso mupepe ya malongi ke nata ndambu na ndambu.” (Baefezo 4:14) Yo yina, ndima mpi siamisa mwana na nge ya toko na kuyedisa kimuntu na yandi kumosi ti bangindu ya ngolo.

“Ntangu mono songaka bana na mono ya bankento nde mono kele ti luzolo ya kuwidikila bo, bo zitisaka dibanza na mono ata yo swaswanaka ti mabanza na bo. Mono ke tulaka dikebi na kupusa bo ve na ngolo na kundima dibanza na mono, kansi mono ke yambulaka bo na kutunga bangindu na bo, bo mosi.”​—Ivana, République Tchèque.

Bonso baleke, batoko ya nkaka ke vandaka ti kikalulu ya kuvutukila mambu mbala na mbala sambu na kulembisa bibuti na bo. Kana diambu ya mutindu yai ke salama mbala na mbala na dibuta na nge, vanda mayele. Ata kupesa nzila lenda lembika nge bantangu ya nkaka kansi yo ke longaka mwana na nge ya toko nde, kuswana kele mutindu ya kununga mambu ya yandi ke zola. Inki kele lusadisu? Landa ndongisila yai ya Yezu: “Bika nde ngogo na beno ‘ee’ kutendula kaka ee, ‘ve’ na beno, ve.” (Matayo 5:37) Ziku batoko ta swanisa nge ve ntangu bo ke zaba nde nge ke kangamaka ngolo na bangindu na nge.

Kaka na ntangu yina, monisa bukati-kati. Mu mbandu, bika mwana na nge ya toko kutendula kikuma yina yandi ke yindula nde bo fwete soba ntangu yina bo me tudila yandi na kuvutuka na nzo. Na diambu yai, kangama ngolo na lukanu na nge kansi landa kaka ndongisila yai ya Biblia: “Bika nde kikalulu na beno ya kuvanda ve makambu ngolo kuzabana.”​—Bafilipi 4:5.

Ya kieleka, ata kibuti mosi ve kele ya kukuka. Biblia ke tuba nde: “Beto yonso ke bulaka dibaku mbala mingi.” (Yakobo 3:2) Kana nge ke bakisa nde nge mpi kele na kisina ya kuswana, lomba ndolula na mwana na nge ya toko. Kundima kifu ta pesa mwana na nge ya toko nzila ya kulanda mbandu na nge ya kudikulumusa.

“Na nima ya kuswana, ntangu mawi na mono ke lembamaka, mono ke lombaka mwana na mono ya bakala ndolula sambu na mambu yina me basika na kintulumukina. Diambu yai lembikaka yandi mpi salaka nde yandi wila mono kukonda mpasi.”​—Kenji, Japon.