MUNA mvu mia 1520, kina kia Lumingu muna mene, o nkangu wa mbanz’a Meaux, ina lukufi ye Paris, ke wakwikila ko dina bawá muna nzo a nzambi. Bawá muna nkumbu antete e ntangilu ya nkand’a Matai, Maku, Luka ye Yoane muna Kifalansa, nding’au ya kingutukila.

Asekodi a nkanda miami, Jacques Lefèvre d’Étaples (Latin, Jacobus Faber Stapulensis), basonekena nkundi au mosi vo: “Olenda sivika mu mona e mpila ina Nzambi ketuntilanga mpasi wantu muna yaka fulu batambulwila e Diambu diandi.”

Muna mvu miamina, Dibundu dia Katolika ye akwa ndongota muna mbanz’a Paris ke bazolanga tanga Nkand’a Nzambi wasekolwa mu nding’a leboka ko. Kansi, nki kiafila Lefèvre mu sekola Nkand’a Nzambi muna Kifalansa? Aweyi kalendela sadisila mpasi wantu babakula e Diambu dia Nzambi?

Vitila Lefèvre kakituka nsekodi a Nkand’a Nzambi, wakivana e mvimba mu vutulwisa e ngindu za sina muna nkanda mia ndongota ye malongi ma mpelo. Vava kasalanga e salu kiaki, wamona vo e ngindu zina muna sono yankulu ke zau ko zasonama muna nkanda miami miazala yo vilwa. Vava kavavululanga e nsas’a ya kieleka ya sono ya nkulu, wayantika longoka ye sungididi kiawonso o Nkand’a Nzambi wa Dibundu dia Katolika muna nding’a Latin Vulgata.

Wau kalongokanga e Sono, wabakula vo “o longoka e ludi kia Nzambi ngeye mosi . . . kiese kiayingi ditwasanga.” Kuna kwalanda, Lefèvre wayambula longoka e ndongota za wantu, wasadila e ngolo ye ngangu zandi muna sekola Nkand’a Nzambi.

Muna mvu wa 1509, Lefèvre wavaikisa nkand’a Nkunga * muna kunku tanu muna nding’a Kilatini, kumosi mpe ye nsobani zina kavanga muna nding’a Latin Vulgata. Nswaswani ye nkanda mia mpelo miasonekwanga muna ntangwa yayina, Lefèvre wakivana e mvimba mu bakula “e ngindu za sina” muna tini ya Nkand’a Nzambi. E mpila ina kasasilanga e Sono yatangininwa mpe kwa akwa ngangu balongokanga o Nkand’a Nzambi.—Tala e babu, “ Aweyi Martinho Lutero Kabakila Nluta Muna Nsekola ya Lefèvre?”

Wau vo Lefèvre muna Dibundu dia Katolika kawutukila, wakwikilanga vo e nsobani zilenda vangama muna dibundu kele vo e Sono itomene longwa kwa mpasi wantu. Kansi, aweyi o nkangu wadi vuila e nluta mia tanga Nkand’a Nzambi wau vo muna nding’a Kilatini kaka wasonamena?

Wau vo Lefèvre watoma zolanga e Diambu dia Nzambi, wabaka e nzengo vo ndonga bafwete wo tanga. Muna lunganisa e kani diandi, muna  ngonde a Yuni ya mvu wa 1523, Lefèvre wavaikisa muna nding’a Kifalansa nkand’a Matai, Maku, Luka ye Yoane, wanieteka mio mu kunku yole. Wau vo e kunku yau yole ke yafwanga ntalu ayingi ko, ke diakala mpasi ko kwa asukami mu sumba o Nkand’a Nzambi.

O nkangu watoma yangalala. Akala ye akento bakala ye kiese kia tanga mvovo mia Yesu muna nding’au ya kingutukila. Entete, Lefèvre wanieteka 1.200 za nkanda. Ngonde zakete kaka zavioka, o wantu basumba e nkanda miami miawonso.

Muna mvovo miandi mia lusunzulu, Lefèvre wasasila vo wasekola nkand’a Matai, Maku, Luka ye Yoane muna Kifalansa kimana “mpasi wantu” muna dibundu, “bazaya e ludi kiau kimosi ye awana batanganga o Nkand’a Nzambi muna Kilatini.” Kansi, ekuma Lefèvre kakadila yo luzolo lwa sadisa wantu batoma zaya malongi ma Nkand’a Nzambi?

Lefèvre wazaya wo vo malongi ma wantu ye ndongota zakoteswa muna Dibundu dia Katolika. (Maku 7:7; Kolosai 2:8) Muna diadi, wabaka e nzengo vo Nsangu Zambote zifwete “samunwa mu nza yawonso, kimana o nkangu walembi vengomonwa kwa malongi ma luvunu ma wantu.”

Lefèvre wasenzeka mpe o vilwa wa awana ke bazolanga ko vo Nkand’a Nzambi wasekolwa mu  Kifalansa. Lefèvre wabayuvula vo: “Aweyi nulongela nkangu balemvokela nkanikinu miawonso mia Yesu Kristu, avo ke nuzolele ko vo wantu batanga e Diambu dia Nzambi muna nding’au ya kingutukila?”—Roma 10:14.

Diankenda vo, akwa ndongota kuna Universidade de Paris bavava ningamesa e salu kia Lefèvre. Muna ngonde ya Agositu ya mvu wa 1523, bavova vo e nsekola ya Lefèvre ina se “vonza kwa Dibundu dia Katolika.” Kele vo Ntinu a França, Francis I, ka koti mu diambu diadi ko, Lefèvre nga watumbwa yo yikilwa vo mvengomoni.

Lefèvre ka yambula ko vo e kitantu ye mpaka zanyoyesa yo yambula sekola Nkand’a Nzambi. Muna mvu wa 1524, vava kafokola sekola e Sono ya Kiyibere (Luwawanu Lwampa), Lefèvre wavaikisa diaka nkand’a Nkunga mu Kifalansa kimana minkwikizi basambila Nzambi “yo vumi ye nsi a ntima wawonso.”

Akwa ndongoka kuna zunga kia Sorbonne bayantika fimpa e nsekola ya Lefèvre ye sungididi kiawonso. I bosi babaka nzengo vo ifwete yokwa vana meso ma nkangu. Batumba mpe sono yankaka “yayikamanga umpengomoki wa Martin Luther.” Vava akwa ndongota babokelesa Lefèvre keza kivovela, Lefèvre ka yenda ko, watina kuna vata dia Strasbourg. I kûna kakwamanena sekola Nkand’a Nzambi kuna kinsweki. Kana una vo wantu ayingi bavova vo Lefèvre kena yo unkabu ko, oyandi wazaya wo vo olembi kuyisunzula i mpila yambote ya vanina e mvutu kwa wantu bavezanga “tusalu” yovo ludi kina muna Nkand’a Nzambi.—Matai 7:6.

Vava Lefèvre kalungisa mvu mosi tuka katinina kuna vata dia Strasbourg, Ntinu Francis I, wansola kayantila longa mambu ma Nzambi kwa mwan’andi ayakala, Charles, wakala ye mvu 4. E lau diadi diansadisa mu kala ye ntangwa yafwana muna fokola e salu kiandi kia sekola Nkand’a Nzambi. Muna mvu wa 1530, Lefèvre wasekola Nkand’a Nzambi wamvimba ye kanietekena wo muna França ko, wayenda kuna América muna mbanz’a Antwerp, muna lutumu lwa Ntinu Charles 5. *

Muna zingu kiandi, Lefèvre wakala ye vuvu vo e dibundu dia Katolika diyambula malongi ma wantu yo vutukila o zayi wa kieleka una muna Nkand’a Nzambi. Watoma wo zaya vo “konso Nkristu una yo nswa wa tanga yo longoka Nkand’a Nzambi yandi kibeni.” I dianu kafuntukila mu sekola Nkand’a Nzambi kimana o nkangu bakala wau. Kana una vo e dibundu dia Katolika ke diasoba malongi mau ko, o Nkand’a Nzambi wasekolwa kwa Lefèvre wasadisa o nkangu bazaya e Diambu dia Nzambi.