LINAHA NI BATU

Ku Potela Naha ya Indonesia

NAHA ya Indonesia ki ya lioli ze fitelela 17,000. Batu ba kwateñi ba zibahala ka ku ba hahulu ni silikani, pilu-telele, likute ni moya wa ku amuhela baenyi.

Mwa naha ya Indonesia ku ciwa hahulu laisi ni lico ze ñwi hamohocwalo ni litolwana. Mwa libaka ze ñwi, mabasi a celanga lico fa miseme, mi ba kopanyanga lico ze ñwi mwa laisi ka mazoho. Buñata bwa batu ba ba pila kwa Indonesia ba lumela kuli lico ha li ciwa ka nzila ye li munati.

Batu ba kwa Indonesia ba lata hahulu lipina, ku bina, ni lika za ku beta ni ku swanisa. Ba itusisa hahulu siliziso se ba biza Anklong kwa ku liza lipina; siliziso se, si na ni mipila ya mataka a sishukulumbwe ye beilwe mwa fulemu. Mipila yeo, ya cuniwanga kuli si kone ku lila hande ha ba si shukusha. Kuli ba kone ku bapala pina ye ñwi, balizi ba sikai ba swanela ku swalisana, mañi ni mañi inzaa shukusha anklong ya hae ka nako ye swanela.

Ku fitela mwa lilimo za ma 1400, bulapeli bo ne bu tumile hahulu mwa naha ya Indonesia ne li bulapeli bwa Sihindu kihona ku latelela bwa Sibuddha. Kono mwa lilimo za ma 1500, lizo za batu ba mwa Indonesia za latelela hahulu bulapeli bwa Simozilemu. Batu ba kwa Europe  ba ne ba zamaya ba bata lika za ku lunganga mwa lico ba punya mwa naha ye mwa lilimo za ma 1500, mi ba tisa bulapeli bo bu twi ki bwa Sikreste.

Lipaki za Jehova ba ba zibahala mwa lifasi kaufela ka musebezi wa bona wa ku luta batu Bibele, ba bile teñi mwa naha ya Indonesia ku kala silimo sa 1931. Ka nako ya cwale, Lipaki za Jehova mwa naha ye, ba fitelela 22,000 mi ba eza buikatazo bwa ku kutaza ku bo susu. Cwanoñu fa, batu ba ba fitelela 500 ne ba fumanehile kwa mukopano o ipitezi wa bo susu, o ne u ezizwe ki Lipaki za Jehova wa ku hupula lifu la Jesu Kreste.

Magazini ya Mu Zuhe! i hatiswa mwa lipuo ze 98, ku kopanyeleza puo ya Indonesian (ye bizwa hape kuli Bahasa Indonesia)

[Limapa ze fa likepe 12]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

INDONESIA

JAKARTA

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Pombwe ye bizwa orangutan ye fumaneha hahulu mwa mishitu ya kwa Sumatra ni Borneo, ki yona folofolo ye tuna hahulu kwa lifolofolo ze pila kwa likota. Pombwe ye hulile ya muuna kwa lipombwe ze, i kona ku eza bukiti bo bu eza likilo ze 90.7 mi mazoho a yona a mabeli a kona ku eza limita ze 2.4 ha bapulwa

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Orangutans: © Kjersti Jørgensen/ YAY Micro/age fotostock

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Muselo o bizwa Durian u na ni mulo o muñata mi batu ba bañata ba ikolanga muselo wo ku si na taba ni kuli u na ni munko

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Mushimani ya liza kanamutolilo ka ka itusiswa mwa Indonesia ke ba biza suling, ili ka ka ezizwe fa lutaka lwa sishukulumbwe

[Mbokisi fa likepe 13]

MU TATUBE ZIBO YA MINA

Ki lifi kwa lika ze bulezwi kwatasi ze fumaneha mwa naha ya Indonesia?

(a) mifuta ye eza 20,000 ya limela

(b) mifuta ye miñata hahulu ya lifolofolo mwa lifasi kaufela

(c) palisa ye tuna hahulu mwa lifasi kaufela

(d) palisa ye telele hahulu mwa lifasi kaufela

Kalabo: Lika ze nee zeo kaufela. Palisa ye tuna hahulu mwa lifasi i eza lisentimita ze 91 mwa bukima, mi palisa ye telele ka ku fitisisa mwa lifasi kaufela i eza limita ze taalu.

[Mbokisi fa likepe 13]

LITABA KA BUKUSWANI

Palo ya Bayahi ba Naha: 237,600,000

Muleneñi: Jakarta

Muinelo wa Sibaka: Kwa cisa

Lika ze ba Lekisa kwa linaha ze ñwi: Mafula, bulimbwe, oli, mashala

Lipuo ze bulelwa: Bahasa Indonesia, hamohocwalo ni lipuo ze ñwi ze ñata-ñata

Bulapeli: Bulapeli bo butuna ki bwa Simozilemu (88 pesenti ya batu kona ko ba lapela)