LINAHA NI BATU

Ku Potela Naha ya Panama

MWENDI batu ba bañata ba ziba naha ya Panama kabakala liabwa la yona le li swalisanisa liwate la Atlantic ni liwate la Pacific. Kono bakeñisa kuli naha ye, i kopanya libaka za North America ni South America, naha ya Panama hape i swalisanisa batu. I na ni batu ba mifuta-futa ni lizo ze shutana-shutana. Buñata bwa bayahi ba naha ye, ba simuluha kwa batu ba ne ba nyalani ni batu ba ne ba zwa kwa Europe.

Ka silimo sa 1501, batu ba ne ba zwa kwa Spain ha ba esha mwa Panama, ne ba fumani batu ba mishobo ye shutana-shutana ba ne ba pila mwa naha ye, mi ye miñwi ya mishobo yeo i sa li teñi ni kacenu le. O muñwi wa mishobo yeo ki si-Guna (se ne si biziwanga sapili kuli si-Kuna). Buñata bwa ma-Guna ba pila mwa lioli za San Blas Archipelago ili mwa libaka  za bana ba naha ye tota, ni kwa libaka ze kwa liwate la Pacific bukaufi ni museto wa naha ya Panama ni naha ya Colombia. Mwa libaka ze, ba pila ka ku zuma, ku yamba ka ku itusisa mikolo, mi ba itimelanga lico.

Kwa ma-Guna, muuna ha nyala, u yanga ku yo pila ni lubasi lwa musalaa hae ni ku ba sebeleza. Mi hamulaho wa nako, musalaa hae ha sa pepile mwana wa musizana, muuna wa kona ku nga lubasi lwa hae ni ku zwa mwa buyeketi ku yo itomela lapa la hae.

Mwa Panama ku na ni liputeho za Lipaki za Jehova ze bato ba ze 300. Kwandaa ku itusisa puo ya Sisipanishi, mikopano hape i eziwanga mwa lipuo za Sichainizi, Sikuwa, si-Gujarati, si-Guna, si-Creole sa kwa Haiti, si-Ngabere, ni puo ya bo susu ya kwa Panama.

[Siswaniso se si fa likepe 12]

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Panama Canal: © Alvaro Leiva/age fotostock

[Limapa ze fa likepe 12]

PANAMA

Liabwa la Panama

Lioli za San Blas Archipelago

PANAMA CITY

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Musali wa si-Guna ya apezi siapalo se si bizwa mola, sa mubala o tona ili se si na ni masila a minahani mi u sweli ka njoko ka uta, kwa tunjoko to tu bizwa kuli marmoset

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Guna woman: © Wolfgang Kaehler/SuperStock

[Siswaniso se si fa likepe 13]

KANA MWA ZIBA? Simbotwe sa kwa Panama sa mubala wa ñandatalukeke (se si bizwa ka sayansi kuli Atelopus zeteki), si na ni mukwa wa ku shenyisa-shenyisanga lizoho la sona mwahalimu ka mulelo wa ku hapa mamelelo ya limbotwe za basali kamba ku fa mamela kwa limbotwe ze ñwi za baana

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

frog: Courtesy Brian Gratwicke

[Siswaniso se si fa likepe 13]

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

boat: © Michel Renaudeau/age fotostock

[Mbokisi fa likepe 13]

LITABA KA BUKUSWANI

Palo ya Bayahi ba Naha: 3,629,000

Muleneñi: Panama City

Lipuo ze bulelwa: Sisipanishi

Muso: U ketiwa ki sicaba

Muinelo wa Sibaka: Kwa cisa

Naha: Ki naha ye na ni mishitu ye tibani, mabala ni mishitu ye na ni malundu. I na ni lioli ze shambaukani ze fitelela 1,600 kwa maneku a yona a mabeli