TOHO YA TABA | NDWA YE NE CINCIZE MIINELO MWA LIFASI

Ki Mañi Luli ya Tahisa Lindwa ni Manyando?

MUBAPALE

Ndwa ya Lifasi ya Pili ne i felile ka la 11 November, 1918. Zazi leo, batu ne ba siile lipisinisi za bona ni ku ya mwa mikwakwa ku yo bina. Kono tabo ye ne ba bile ni yona, ne i li ya ka nakonyana feela. Bakeñisa kuli hamulaho wa ndwa yeo, ne ku bile ni kozi ye ñwi ye tuna ye ne i bulaile hahulu batu ba bañata ni ku fita.

Mwa June ka silimo sa 1918 masole ba kwa France ne ba kenezwi ki butuku bwa Spanish flu. Hamulaho wa nakonyana, butuku bo, ne bu bulaile batu ba bañata hahulu. Ka mutala, mwa likweli li sikai feela, ne bu bulaile masole ba America ba bañata hahulu ku fita ba ne ba bulailwe mwa ndwa. Masole ha ne ba kutile kwa linaha za habo bona hamulaho wa ndwa, ne ba ile inze ba kula butuku bo, mi kapili-pili bwa yambalakana lifasi kaufela.

Hape, hamulaho wa ndwa, mwa lifasi ne ku bile ni tala ye tuna, mi batu ne ba nyanda hahulu bakeñisa ku tokwa masheleñi a ku ipilisa ka ona. Ndwa ha se i felile ka 1918, ne ku bile ni tala ye tuna hahulu mwa linaha ze ñata za Europe. Ha ku to fitiwanga ka 1923, masheleñi a German naa tuhezi ku ba ni maata. Hamulaho wa lilimo ze 6, linaha za mwa lifasi kaufela ne li kenezwi ki butata bwa ku tokwa masheleñi. Mi ka silimo sa 1939, ndwa ya lifasi ya bubeli ya kalisa, ka nzila ye ñwi ndwa yeo ne i zwisezapili ndwa ya lifasi kaufela ye ne bile teñi sapili. Ki nto mañi luli ye ne tahisize kuli lika ze maswe zeo kaufela li ezahale?

SISUPO SA MAZAZI A MAUNGULELO

Bupolofita bwa Bibele bu lu tusa ku ziba ze ne tahisize kuli lika ze ñwi li ezahale, mi sihulu bu lu tusa ku ziba se ne si tahisize kuli Ndwa ya Lifasi ya Pili i be teñi. Jesu Kreste naa polofitile kuli ne ku ka ba ni nako fo ‘sicaba ne si ka lwanisa sicaba se siñwi,’ ni kuli mwa lifasi ne ku ka ba ni matala ni matuku a yambukela. (Mateu 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Naa bulelezi balutiwa ba hae kuli likozi zeo ne li ka ba sisupo sa mazazi a maungulelo. Litaba ze ñata ze ama likozi zeo, za fumaneha mwa buka ya Sinulo, litaba ze mwa buka yeo li swalisanisa likezahalo ze maswe ze ne bile teñi fa lifasi kwa ndwa ye ne ezahezi kwa lihalimu.—Mu bone mbokisi ye na ni toho ya taba ye li “Ndwa ye ne Bile Teñi fa Lifasi ni Ndwa ye ne Ezahezi Kwa Lihalimu.”

Buka ye swana yeo i talusa za bapahami ba bane ba lipizi. Ba balaalu kwa bapahami bao, ba yemela likozi za naa bulezi Jesu, ze cwale ka lindwa, matala, ni matuku. (Mu bone mbokisi ye na ni toho ya taba ye li: “Kana Bapahami ba Bane ba Lipizi ba Sweli ba Eza Musebezi wa Bona?”) Kwa iponahalela hande kuli ku zwelela feela fa ndwa ya lifasi ya pili, mwa lifasi ku bile ni manyando a matuna a sa zwelapili ni kacenu. Ka nzila ye ñwi, Bibele i bonisa kuli Satani ki yena ya naa tahisize kuli lika ze maswe zeo kaufela li be teñi. (1 Joani 5:19) Kana puso ya Satani i ka feliswa muta o muñwi?

Buka ya Sinulo hape i lu taluseza kuli Satani u siyalezwi feela ki “nako ye nyinyani.” (Sinulo 12:12) Ki lona libaka a halifile hahulu ni ku zwelapili ku tahisa matata a mañata mwa lifasi. Nihakulicwalo, matata a mañata e lu sweli ku iponela mwa lifasi, a bonisa feela kuli nako ya Satani ya ku busa i tuha i fela.

KU SINYA MISEBEZI YA DIABULOSI

Ndwa ya lifasi ya pili kaniti ne i tahisize licinceho ze tuna mwa lifasi. Ne i tahisize lindwa ze ñata mwa lifasi ni ku tahisa kuli batu ba be ni moya wa ku kwenuhela mibuso ni wa ku sa sepa babusi. Hape ne i bonisize kuli Satani naa lelekilwe kwa lihalimu. (Sinulo 12:9) Mubusi wa lifasi yo ya sa bonwi, naa ezize inge muhateleli ya bifile ya zibile kuli u siyalezwi feela ki mazazi a manyinyani kuli puso ya hae i fele. Puso ya hae ha i ka fela, lika ze maswe kaufela ze tahisizwe ki Ndwa ya Lifasi ya Pili ni zona li ka fela.

Bakeñisa bupolofita bwa Bibele bo, lu na ni buikolwiso bwa kuli Jesu Kreste yena Mulenaa luna ya kwa lihalimu, u tuha a ‘sinya misebezi ya Diabulosi.’ (1 Joani 3:8) Batu ba bañata-ñata ba lapelanga kuli Mubuso wa Mulimu u tahe. Kana ni mina mwa ezanga cwalo? Mubuso wo, u ka tahisa kuli batu ba ba sepahala ba iponele tato ya Mulimu inze i eziwa fa lifasi, puso ya Satani ha se i felisizwe. (Mateu 6:9, 10) Mwa Mubuso wa Mulimu ha ku na ku ba ni ndwa ya lifasi kamba ndwa ifi kamba ifi. (Samu 46:9) Mu itute za Mubuso wo, kuli mu to pila ka nako ye ku ka ba ni kozo mwa lifasi kaufela.—Isaya 9:6, 7.

Ndwa ye ne Bile Teñi fa Lifasi ni Ndwa ye ne Ezahezi Kwa Lihalimu

Lilimo ze bato ba 1800 pili Ndwa ya Lifasi ya Pili i si ka ezahala kale, Satani naa bonisize Jesu “mibuso kamukana ya lifasi.” (Mateu 4:8, 9) Jesu naa hanile ku amuhela mibuso yeo, mi hasamulaho naa talusize kuli Diabulosi ki “mubusi wa lifasi.” (Joani 14:30) Ku tuha fo, muapositola Joani naa ñozi kuli “lifasi kamukana li mwa maata a ya maswe.”—1 Joani 5:19.

Bakeñisa kuli Satani Diabulosi u na ni maata a matuna a ku zamaisa lifasi, ku lukile ku utwisisa kuli ki yena ya naa tahisize ndwa ya lifasi ya pili ni lika ze maswe ze ne tisizwe ki ndwa yeo. Mi buka ya Sinulo i bonisa kuli Satani ki yena ya tahisize manyando a bile teñi fa lifasi ku zwa ka silimo sa 1914. Litaba ze tatama li bonisa ka bukuswani likezahalo ze bulezwi kwa Sinulo kauhanyo 12:

Timana 7 Ndwa ya zuha mwa lihalimu mwahalaa Mikaele (Jesu Kreste) ni drakoni (Satani).
Timana 9 Diabulosi, yena ya sweli ku “kelusa lifasi kaufela,” wa nepelwa mwa lifasi.
Timana 12 “Bumai ki bwa lifasi ni liwate, kakuli Diabulosi u shetumukezi ku mina, a halifile maswe, ka ku ziba kuli u siyalezwi ki nako ye nyinyani.”

Litaba ze ñozwi mwa Bibele ni likezahalo ze bile teñi mwa lifasi li bonisa kuli ndwa yeo ya mwa lihalimu ne i ezahezi hamulaho wa ku tomiwa kwa Mubuso wa Mulimu ka 1914. * Silimo se si swana seo ki fona fo ne ku bezi ni ndwa ya kwa lihalimu ni ya fa lifasi.

^ par. 20 Mu bone kauhanyo 8 mwa buka ya Bibele I Lutañi Luli? ye hatisizwe ki Lipaki za Jehova.

Kana Bapahami ba Bane ba Lipizi ba Sweli ba Eza Musebezi wa Bona?

Pizi ye sweu, i pahamwi ki mulena wa kwa lihalimu. Mulena Jesu Kreste, ki yena ya pahami pizi yeo ka mulelo wa ku tahisa ze lukile. (Samu 45:4) Musebezi wa hae wa pili ki wa ku lundula Satani ni madimona a hae kwa lihalimu.—Sinulo 6:2; 12:9.

Pizi ye fubelu sina mulilo, i pahamwi ki ya filwe “maata a ku zwisa kozo mwa lifasi.” (Sinulo 6:4) Lindwa li zwezipili ku nyandisa batu mwa lifasi ku zwa feela ka silimo sa 1914. Lilimo ze 21 hamulaho wa ku fela kwa Ndwa ya Lifasi ya Pili, Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ya tumbuka mi ya bulaya batu ba bañata hahulu ku fita ba ne ba bulailwe mwa ndwa ya pili. Ku kulubelwa kuli Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ne i bulaile batu ba ba bato ba 60 milioni. Ku zwa ka 1945, lindwa li zwezipili ku ba teñi mwa linaha ze ñata za lifasi mi lindwa zeo li tahisize lika ze maswe ze swana ni ze ne tahisizwe ki Lindwa za Lifasi. Licaziba ba bañwi ba litaba za kwaikale ba akaleza kuli batu ba ba fitelela 100 milioni ne ba bulailwe mwa lindwa ze ne lwanilwe mwa lilimo za ma 1900.

Pizi ye nsu ye pahamwi ki ya sweli likala mwa mazoho a hae i yemela tala ye tuna. (Sinulo 6:5, 6) Ka nako ya ndwa ya lifasi ya pili, linaha ze ne swalisani ku lwanisa naha ya Germany, ne li kwalezi lico ni lika ze ñwi kuli li si ke za kena kamba ku zwa mwa naha ya Germany ili nto ye ne tahisize kuli batu ba ba bato ba 750,000 ba bulaiwe ki tala mwa naha yeo. Ka 1921 batu ba kwa Russia ba ba fitelela 2 milioni ne ba bulailwe ki tala, mi hamulaho wa fo, linaha ze ñwi ne li talimani ni butata bo bu swana. Ku kulubelwa kuli palo kaufela ya batu ba ne ba bulailwe ki tala mwa lilimo za ma 1900, ne li 70 milioni. Ka silimo ni silimo, tala i sa zwelapili ku bulayanga banana ba ba fitelela 3 milioni ba ba mwatasaa lilimo ze 5.

Pizi ye seta ye pahamwi ki ya tahisa mafu ka matuku a yambukela. (Sinulo 6:8) Butuku bwa pili bo butuna bo bu yambukela bwa mwa lilimo za ma 1900 ne li bwa Spanish flu. Lipalo za batu ba ne ba bulailwe ki butuku bo za shutana-shutana, kono piho ye ñwi i bonisa kuli butuku bo ne bu bulaile batu ba ba bato ba 50 milioni. Buka ye ñwi (Man and Microbes) i bulela kuli: “Butuku bo, ne li bo buñwi bwa likozi ze maswe hahulu ze kile za ezahala mwa bupilo bwa batu.” Nihaiba matuku a mañwi a matuna a yambukela a naa bile teñi pili, naa si ka bulaya batu ba bañata-ñata ka lubilo lo lu tuna cwalo. Butuku bwa nacinkwa, bwa malaria, bwa TB, ni matuku a mañwi a yambukela naa bulaile batu ba bañata-ñata hahulu mwa lilimo za ma 1900.

TAWALA YA MULIBELELI