Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

MBWEJO

“Muya” ne “Mushipiditu”—Bino Bishima na Bubine Bidi na Buluji’ka?

“Muya” ne “Mushipiditu”—Bino Bishima na Bubine Bidi na Buluji’ka?

POIMVWANA muntu utela kishima “muya” nansha “mushipiditu,” le ulañanga bika? Bavule bakulupile amba bino bishima bishintulula kintu kekimweka ne kekifu kidi munda mwetu. Balanga amba pa kufwa, kino kipindi kekimweka kya muntu kitambanga mu umbidi ne kwendelela na būmi. Luno lukulupilo byolwandabile pi na pi, bavule batulumukanga pa kuyuka amba ke abyopo bifundija Bible. Penepa muya i bika, ne mushipiditu nao i bika mungya Kinenwa kya Leza?

“MUYA” MOWINGIDIJIBWE MU BIBLE

Dibajinji, tubandaulei kishima muya. Nalanga uvulukile amba kisengele Bible yense wāsonekelwe dibajinji mu Kihebelu ne mu Kingidiki. Balembi ba Bible pa kusoneka myanda itala muya, bāingidije kishima kya Kihebelu neʹphesh ne kya Kingidiki psy·kheʹ. Bino bishima bibidi bitanwa kintu kya misunsa 800 mu Bisonekwa, kadi Bible Bushintuludi bwa Ntanda Mipya i mwibishintulule ponso bu “muya.” Shi ubandaule muswelo wingidije Bible bino bishima “muya” ne “myuya,” ukamona amba bino bishima bifunkila divule pa (1) bantu, (2) banyema, ne (3) būmi budi na muntu nansha na nyema. Tutalei pano bisonekwa bimobimo biselele buno buluji busatu bwishileshile.

Bantu.  “Muntu umbajinji Adama wāikele ke muya mūmi.” (1 Kodinda 15:45) Pano kishima “muya” kifunkila patōkelela pa muntu—ke Adama kadi. Divilu 12:4 ulombola misoñanya yāpelwe bene isalela itala pa kwipaya nyema wa kudya pa pashika. Bēbasoñenye amba: “Shi kipango kikale kyepele butyetye ku kana-kamukōko, ebiya aye ne mwikadi nandi pamo bakayata kana-kamukōko kamo, mungya kubala kwa myuya.” Nanshi bungi bwa bādi badya ku kana ka mukōko ka pa pashika bwādi bulondela pa buvule bwa bantu ba mu kisaka ne kisaka. Bimfwa bikwabo bya mu Bible bilombola amba “muya” nansha “myuya” i muntu nansha bantu bitanwa mu Ngalwilo 46:18; Yoshua 11:11; Bilongwa 27:37; ne Loma 13:1.

Banyema. Isalela pa kupwa kwaluja kinongo pa bene Midyana, Yehova wālombwele Mosesa myanda itala mulambu amba: “Upumpije mulambu kudi Yehova wa bana-balume ba divita baendele ku bulwi; muya umo ku tutwa tutano, muya umo ku tutwa tutano, enka nenki ku bantu, ne ku bañombe, ne ku bimbulu, ne ku ñombe ya mikōko, ke bimunanwa byonsololo kadi.” (Umbadilo 31:28) Mu kino kisonekwa, banyema nabo i batelwe na kishima kimo kyonka—“muya.” Banyema batelelwe kadi bu myuya mu Levi 24:18.

Būmi bwa muntu. Kyaba kimo kishima “muya” kishintululanga būmi budi na muntu. Bijila bya Yehova byādi binena’mba: “Wivwane kulondako ke kishoto, nabya apane muya pa muya.” (Divilu 21:23) Le i bika byādi binenwe kufutwa shi kubaikala kishoto? I būmi bwādi bupingakena pa būmi bukwabo. Imvwana kadi byānene Yesu amba: “Ami ne mukumbi mulumbuluke; mukumbi mulumbuluke upānanga muya wandi pa mwanda wa mikōko.” (Yoano 10:11) Yesu wāpēne muya wandi, būmi bwandi, pangala pa bantu. Mu bino bisonekwa bya mu Bible, kishima “muya” kifunkila patōkelela pa būmi bwa muntu. Ukatana bimfwa bikwabo bya buno buluji bwa kishima “muya” mu Nkindi 25:13; Mateo 10:39; Yoano 15:13; ne Bilongwa 20:10.

Kwifundila’ko Kinenwa kya Leza kukakulombola amba i kutupu pantu nansha pamo mu Bible yense mutuntulu padi kishima “muya” kilondwa na bishima “keufu” nansha “udi’ko nyeke.” Inoko Bisonekwa binena amba muya ufwanga, kewendelelangapo na būmi. (Ezekyele 18:4, 20) O mwanda Bible utela muntu ufwile bu “muya mufwe.”—Levi 21:11, kunshi kwa dyani mu New World Translation.

“MUSHIPIDITU” UBAYUKANA

Pano tubandaulei muswelo wingidija Bible kishima “mushipiditu.” Bantu bamo balañanga amba “mushipiditu” o onka “muya” mu muneneno mukwabo. Inoko, ke amopo. Bible ushiyañanya patōkelela “mushipiditu” ne “muya” amba i bintu bibidi bishileshile. Le i bishile namani?

Balembi ba Bible bengidije kishima kya Kihebelu ruʹach nansha kya Kingidiki pneuʹma pa kwisambila pa “mushipiditu.” Bisonekwa abyo bine bilombola buluji bwa bino bishima. Kimfwa Ñimbo 143:7 inena’mba: “Peja bukidi ungitabe, abe Yehova; mushipiditu [ruʹach] wami wenda ushinika; kokamfya mpala yobe; kutyina’mba nakālamuka bwa boba batūka mu kina.” Kadi Yakoba 2:26 unena amba “umbidi wampikwa mushipiditu [pneuʹma] i mufwe.” Mu ano mavese kishima “mushipiditu” kifunkila pa kyokya kipa umbidi būmi. Pambulwa mushipiditu, mubidi i mufwe. O mwanda mu Bible kishima ruʹach i kishintululwe, ke enkapo bu “mushipiditu” kete, ino i ne bu “bukomo,” nansha bukomo bwa būmi. Kimfwa, Bible unena pangala pa Dilobe dya mu mafuku a Noa amba: “Bonso badi ne muya wa mushipiditu [ruʹach] wa bumi monka mu myulu yabo, bonso ba mu ntanda myumu bafwa.” (Ngalwilo 7:22) Nanshi kishima “mushipiditu” kifunkila pa bukomo bwambulwa kumweka (lusase lwa būmi) bwendeja bipangwa byonso byūmi.

Muya ne mushipiditu ke bimopo. Umbidi usakilwanga mushipiditu monka musakilwa ladiyo mudilo wa nshinga nansha wa mabwe—pa kusaka ingile. Tulete kimfwa kikwabo pa kino, langa ladiyo iselwa ku makasa. Shi ubaela’mo mabwe a ladiyo, kupwa ubaakija’yo, mudilo udi mu mabwe’wa udi pamo bwa ao upa ladiyo būmi. Ino shi mutupu mabwe, ladiyo idi’nka na mifwe. Ne ladiyo ityomekwa ku mudilo wa nshinga nayo monka na monka. Kadi ne mushipiditu nao mo monka, i bukomo bupa umbidi būmi. Nanshi pamo’nka bwa mudilo wa nshinga, mushipiditu keukokejapo kwimvwana nansha kulanga kwine. Mwanda abo i bukomo, ke muntupo. Ino pambulwa uno mushipiditu, nansha bukomo bwa būmi, umbidi usa ‘kushinika,’ na mwānenene mulembi wa mitōto.

Musapudi 12:7 wisambila pa lufu lwa muntu amba: “Luvumbi [umbidi] lulubuka ku nshi mo lwadi’mwa; ino mushipiditu ujokela kudi Leza wapene’o.” Mushipiditu, nansha bukomo bwa būmi, shi ubatambe mu umbidi, umbidi ujokelanga kokwa kowātambile—ke ku nshi kadi. Mwanda wa kudingakanya, bukomo bwa būmi nabo bujokelanga kokwa kobwātambile—kudi Leza. (Yoba 34:14, 15; Ñimbo 36:9) Kino kekishintululapo amba bukomo bupāna būmi butyibulukanga mu lwelele ne kwenda mūlu, anha. Ino kishintulula amba shi muntu wafu, lukulupilo lonso lwa aye kukekala na būmi monka ludi kudi Yehova Leza. Tukokeja kunena’mba būmi bwandi budi mu makasa a Leza. Enka bukomo bwa Leza bo bubwanya kujokeja mushipiditu, nansha bukomo bwa būmi amba muntu’wa ekale mūmi monka.

Bine, i kintu kitusenga mpata pa kuyuka amba kino kyo akyo kikalonga Leza pangala pa boba bonso balēle “mu bibundu”! (Yoano 5:28, 29) Ku lusangukilo, Yehova Leza ukapunga umbidi umpya wa kupa yense ulēle mu lufu ne kwiwaluja ku būmi na kutūla’mo mushipiditu, nansha bukomo bwa būmi. Bine, dikekala difuku dya nsangaji kashā!

Shi usaka kuyukila’ko bivule bitala pa kishima “muya” ne “mushipiditu” mobingidijibwe mu Bible, nabya ukatana myanda mivule mu boloshile I Kika Kitufikilanga Potufwanga? ne mu dibuku Comment raisonner à partir des Écritures paje 27-32 ne paje 135-140, byonso bilupwilwe na Batumoni ba Yehova.