Kintu Kilēme Kyādi Kifyame mu Tutwa twa Myaka

Mufundi watulumuka bininge. Wabandaula na katentekeji misunsa mivule kakipindi ka bilembwa bya pa kala. Mulembelo ne ngalamele byāmunekenye​—wādi na tupindi twa bwalamuni bwa Bible bwa kala bwādi buyukene bwa mu ludimi lwa Kijeorji!

KINO kintu kilēme kyāsokwelwe ku mfulo kwa Kweji 12, 1922, kitatyi kyālongele Ivané Javakhishvili mufundi mukatampe mwine Jeorji bukimbi, mwanda wa kuyuka muswelo wātandabukile masomo a alufabe ya bene Jeorji. Wāsokwele Bible wa Talmud (Talmud de Jérusalem). Aye pa kumubandaula, wamona munshi mwa bisonekwa bya Kihebelu bilembwa bimo bilembe mu masomo a Kijeorji. *

Bilembwa byādi “bifyame” mu Talmud, byādi bu kitentwilo kya kipindi kya mukanda wa mu Bible wa Yelemia kya kushilwila mu myaka ya 500 K.K. Kumeso kwa kwibisokola, kwādi bilembwa bya pa kala bya Bible wa Kijeorji bya kushilwila mu myaka ya 900 K.K. Kwasokwelwe panopano bipindi bya mikanda mikwabo ya mu Bible ya tamba mu myaka ya 500 K.K. enka ne mikanda yādi’ko kumeso kwa ino myaka. Langa’po bidi kusokolwa kwa myanda ya mu Bible ya tamba myaka mityetye pa kupwa kwa Yesu ne batumibwa!

Le i ani waālamwine’ye? Le wādi mwingilo wa muntu umo’ni nansha kibumbo kya balamuni bepāne? Nansha dimo, kekudipo nsekununi milembe yāsokwelwe ileta malondololo. Nansha shi bikale namani, i bimweke’mba Bible, nansha bipindi bibajinji bya Bible, byaālamwinwe mu Kijeorji ku ngalwilo kwa myaka ya 400 ne amba Kinenwa kya Leza kyādi’ko nansha kuyukwa na bene Jeorji mu lwabo ludimi tamba penepa.

Nsekununi ilombola muswelo wādi uyukile bene Jeorji Bisonekwa bitanwa mu dibuku Kwipaibwa kwa Musanto Shushanik Mulopwe Mukaji (Angele), byālembelwe padi ku mfulo kwa myaka ya 500. Pa kwisambila pa mānga ilenga moyo ya mulopwe mukaji, mulembi wātwejeje bilembwa ne binenwa bya mu bisonekwa mu Mitōto, mu Maevanjile ne mu bipindi bikwabo bya mu Bible. Kadi usekununa’mba pa kupēleja biselwa bya bene Peleshia, Varsken mulumya Shushanik, mbikavu wa Bulopwe bwa Kartli mulopwe wa Jeorji, wālekele “bwine Kidishitu,” ne kutwela mu mutōtelo wa bene Peleshia (zoroastrisme), ne kunena wandi mukaji atwele’mo. Kukwatañana na dibuku, mukaji wālekele nkulupilo yandi ne kusengibwa na Bisonekwa mu mafuku andi a mfulo.

 Tamba mu myaka ya 500, kwalamunwa ne kutentulwa kwa Bible wa mu Kijeorji kekwāimenepo. Bilembwa bivule bya Bible bya mu ludimi lwa Kijeorji bilombola mwingilo wāingile batentudi ne balamuni. Tubandaulei bidi bintu bibidi bitala ino mānga itenga mutyima​—kwalamunwa ne kutampwa kwa Bible.

KUVULA KWA MALAMUNI A BIBLE

“Ami Giorgi kitobo mwityepeje, naālamwine na kininga ne bukomo uno mukanda wa Mitōto, kutamba ku Kingidiki kya dyalelo kutūla mu Kijeorji.” Bino i binenwa bya tamba myaka katwa ka 11 bya kitobo Giorgi Mtatsmindeli mwine Jeorji. Mwanda waka Bible wādi usakilwa kwalamunwa nansha byokwādi kala bwalamuni bwa Kijeorji mu kintu kya tutwa na tutwa twa myaka?

Dya mu myaka katwa ka 11, kwādi dibajinji bilembwa bityetye bilembe ku makasa bya Bible wa Kijeorji byādi bikidi’ko. Mikanda imo yājimine yonso pamo. Kadi, ludimi lwāshintyile bityetye, o mwanda batangi bādi bakomenwe kwivwanija mikanda mibajinji. Nansha balamuni bavule byobālongele bukomo bwa kwaluja Bible wa Kijeorji, mwingilo wa Giorgi wādi na mvubu mpata. Wādi udingakenya malamuni a Kijeorji na bilembwa bya Kingidiki ne kwalamuna bipindi byādi bibudilwe’mo, ne kujadika mikanda yonso. Mu dyuba, wādi uvuija mingilo yandi ya bu mutwe wa kīkalo kya bamumpe ne ba masele (couvant). Wādi walamuna Bible bufuku.

Ephrem Mtsire wāikele’ko mu kitatyi kimo na Giorgi wāendeleje mwingilo wa Giorgi. Wālongele kintu kya mvubu kyādi kya kukwasha balamuni. Mu kino kintu mwādi misoñanya ya kyalwilo ya bwalamuni, kimfwa kwalamwina ku ludimi lubajinjibajinji ponso pobyādi bibwanika ne kulonda na katentekeji bilembwa byobādi balamwina’ko, koku kadi balamuna mobinenenwanga. Kadi wātwejeje’mo ne tuyukeno tulombola myanda ya kutanga kunshi kwa dyani ne kwa kunyemena mu malamuni a Kijeorji. Ephrem wāalamwine kupya mikanda mivule ya mu Bible. Dibuku dya Giorgi ne dya Ephrem dyakweshe bininge mu mwingilo wa bwalamuni.

Mu myaka katwa yālondele’po, kwalupwilwe mabuku mavule mu Jeorji. Masomo atala bijila bya ludimi adi mu kibundi kya Gelati ne kya Ikalto. Befundi bavule bādi bakulupile mu bwalamuni bwa Bible bwādi bwitwa bu Gelati Bible, bwaālamwinwe na mufundi umo wa Gelati nansha wa Ikalto, bwālaminwe ku Kibīko Kya Ntanda kya Bilembwa kya mu Jeorji.

Le buno bwalamuni bwa Bible bwāikele na lupusa’ka pa bantu ba mu Jeorji? Mu myaka katwa ka 12, Shota Rustaveli musāsudi mwine Jeorji wāsonekele Vepkhis-tqaosani (Sola uvwele Kiseba kya ngé), dibuku dyāikele na lupusa mu bula bwa tutwa twa myaka dyāityilwe bu Bible wa bubidi wa bene Jeorji. Kekelidze mufundi wa dyalelo mwine Jeorji unena’mba, nansha shi i musāsudi wātelele  nansha kuleka kutela binenwa bya mu Bible, “mumweno wandi i mumweke patōkelela mu mavese palapala a mu Bible.” Binenwa bya kusāsula nansha byobyādi bitembaulwa bininge, byādi bisambila divule pa myanda pamo bwa bulunda bwa bine, buntu, kulēmeka bana-bakaji ne kusanswa beni pampikwa kwisakila. Bino ne bintu bikwabo bya mvubu byādi bifundija Bible byāingile mwingilo mukatampe mu milangwe ya nkongo ne nkongo ya bantu ba mu Jeorji, kadi bikibandaulwanga mu mwikadilo wabo.

KUTAMPWA KWA BIBLE​—MWANDA UTALA KISAKA KYA BULOPWE

Ku mfulo kwa myaka katwa ka 17, kisaka kya bulopwe bwa Jeorji kyaitabija kutampwa kwa Bible. Pa uno mwanda, Mulopwe Vakhtang VI waūbaka kitampilo mu Tbilisi mwipata mwa kibundi. Inoko, mikanda ya mu Bible yādi keyateakanibwe mwanda wa kwiitampa. Mu uno muswelo, Bible wa Kijeorji wāfilwe monka. I enka bilembwa byampikwa kubwana bya bipindi bimo byādi’ko, kadi ludimi lwāingidijibwe lwādi lwa pa kala. Lupusa lwa kujadika ne kujokejibwa kwa bilembwa bya Bible lwāpelwe Sulkhan-Saba Orbeliani, mwifundi wa ndimi wa bwino.

Orbeliani washilula mwingilo ne mutyima tō. Byaādi uyukile ndimi mivule, kimfwa Kingidiki ne Kilateni, wādi ubwanya kunyemena ku bilembwa bikwabo, kutentekela pa bilembwa bya Kijeorji byādi’ko kala. Inoko, kutopeka kwandi kwa patōkelela kekwāsangejepo Kipwilo kya Orthodoxe kya mu Jeorji. Bendeji ba kipwilo bamusambila amba wabanga kipwilo ne kulonga bukomo bwa kunekenya mulopwe amulekeje mwingilo wa Bible. Kukwatañana na bilembwa bimo bya Kijeorji, ku kitango kya kipwilo, bendeji bāningīle Orbeliani asōke Bible waāingile mu bula bwa myaka mivule!

Kintu kya kamweno i kino, Bible umo wa bilembwa bya Mtskheta (Mcxeta), uyukene ne bu Saba’s Bible, wāpandile kufika ne mu etu mafuku, mudi binenwa byālembele Orbeliani ku makasa. Inoko, bamo batatananga shi uno Bible ye wālwibwe na bendeji ba kipwilo. I enka myanda idi mu mbwejo yo imutelelwa.

Nansha byokwādi bikoleja, kisaka kya bulopwe kyādi kitangidije nyeke kumeso mwingilo wa kutampa Bible. Kushilwila mu 1705 kutūla ku 1711, kwātampilwe bipindi bimo bya Bible. Pa mwanda wa bukomo bwālongele ba Bakari ne Vakhushti Bamfumu ba mu Jeorji, Bible yense mutuntulu watampwa mu 1743. Kakikafibwapo monka.

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 9]

[Kutambile Kifwatulo]

© Kibīko kya Mabuku kya mu Bodleian, Inivelesite ya Oxford [Ms.Georg.c.1(P) Verso];

[CPicture on page 9]

[Kutambile Kifwatulo]

Bintu bya Kala bya mu Bibīko bya Ntanda ya Jeorji

[Kapango pa paje 10]

DIJINA DYA LEZA MU BIBLE WA KIJEORJI

Yehova i dijina dya Leza dya bunka (mu Kihebelu, יהוה), diyukenye Leza aye mwine mu Bible, didi mu bilembwa bya mu ludimi lubajinjibajinji kintu kya misunsa 7000. Malamuni mavule a Kijeorji āpingakenye dino dijina na kitenta “Mfumwetu.” Inoko, ku mbwejo ya Bible witwa bu Saba’s Bible, Sulkhan-Saba Orbeliani uleta shintulwilo ya dijina Yesu amba: “Ieses i kishima kitambile ku Kihebelu kishintulula’mba, Ieova Mfumu mupandiji.” Kintu kisangaja i kino, Yehova, dijina dya Leza didi’nka pa kifuko podyādi mu Traduction du monde nouveau wa Kijeorji, walupwilwe mu 2006 na Batumoni ba Yehova.

[Kifwatulo]

[Kutambile Kifwatulo]

Bilembwa bya Kitango kya Ntanda

[Kapango pa paje 11]

BWINE KIDISHITU MU JEORJI

Le bwine Kidishitu bwāfikile mu Jeorji kitatyi’ka? Na bubine, bilembwa bya ntanda byāsokwelwe mwenda mafuku. Inoko, mukanda wa Bilongwa unena’mba Bayuda bamo nansha baketūtyile’mo bātambile ku Pontusa bādi mu bukata mwa boba bādi mu Yelusalema bāivwene myanda miyampe pa Pentekosa 33 K.K. Bājokēle padi kwabo ne kuzambalaja musapu wa bwine Kidishitu. Na bubine, bipwilo bya bwine Kidishitu byādi mu Pontusa mu mwaka wa 62 K.K. Mu myaka katwa kabajinji, Pontusa kyādi kibundi kyādi ku mutamba wa kungala ne kutunduka kwa ntanda itwa dyalelo bu Tirki, mukalañano na Jeorji.​—Bilongwa 2:9; 1 Petelo 1:1.

[Kalata]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

JEORJI

Kibundi kya Pontusa wa kala

Yelusalema