Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA DIKUMI

Wakaluila ntendelelu mulelela

Wakaluila ntendelelu mulelela

1, 2. a) Tshivua tshitekeshe bena Isalele ntshinyi? b) Eliya uvua mutuilangane ne buluishi kayi ku Mukuna wa Kâmele?

ELIYA uvua utangila tshisumbu tshia bantu batshioke, benda babanda Mukuna wa Kâmele. Nansha muvuabi patshiatshia, ku mêsu kutshivua kufiike kakese, bivua bitekete bua kumona muvuabu batekesha kudi bupele ne nzala. Kukavua bidimu bisatu ne tshitupa bivua mvula kayi muloke mu ditunga diabu.

2 Munkatshi muabu muvua baprofete ba Bâla 450, bavua ne lutambishi lua bungi ne bakine bikole Eliya, muprofete wa Yehowa. Izebele ukavua mushipe batendeledi ba Yehowa bapite bungi, kadi Eliya utshivua anu uluisha ntendelelu wa Bâla ne muoyo umue. Izebele uvua mukaji wa mukalenge Ahaba. Kadi uvua ne bua kutungunuka ne kumuluisha nanku too ne dîba kayi? Pamuapa bakuidi abu bavua bela meji ne: muntu umue eu kavua mua kubatshimuna bobu bonso to. (1 Bak. 18:4, 19, 20) Mukalenge Ahaba wakalua yeye mu ditempu dia bumfumu. Yeye pende kavua munange Eliya to.

3, 4. a) Bua tshinyi Eliya uvua mua kuikala umvua buôwa pavua butuku buenda butshia? b) Netukonkonone malu kayi?

3 Kuvua malu manene avua mindile Eliya dituku adi. Eliya uvua mumanye ne: kuvua ne bua kuenzeka mvita ya dikema pankatshi pa Nzambi ne bantu babi. Wakumvua tshinyi pavua ku mêsu kuenda kutoka? Uvua mua kuikala ne buôwa, bualu “uvua muntu bu tuetu.” (Bala Yakobo 5:17.) Tshia kumanya ntshia se: bu muvua Eliya munyunguluka kudi bantu bavua balekele kutendelela Yehowa ne mfumuabu uvua muele Yehowa nyima ne bakuidi bavua bashipangana, wakadimona nkayende.—1 Bak. 18:22.

4 Kadi tshivua tshifikishe bena Isalele mu lutatu alu ntshinyi? Muyuki eu udi ukulongesha tshinyi? Nunku tukonkononayi tshilejilu tshia ditabuja tshia Eliya ne muditshi ne mushinga kutudi lelu.

Dikokangana dia mutantshi mule didi ditua ku ndekelu

5, 6. a) Isalele uvua mu dikokangana dia mushindu kayi? b) Mmunyi muvua mukalenge Ahaba munyingalaje Yehowa?

5 Munkatshi mua bidimu bia bungi, Eliya uvua anu mushale mutangile ne mêsu muvuabu banyangakaje ntendelelu wa Yehowa, tshintu tshitambe buimpe tshivuabu natshi mu ditunga diabu. Anu muudi mua kumona, mu Isalele muvua dikokangana dia mutantshi mule pankatshi pa ntendelelu mulelela ne wa dishima, pa Yehowa Nzambi ne mpingu ivuabu batendelela kudi bisamba bivua bibanyunguluke. Mu matuku a Eliya, dikokangana adi dikavua dilue dibi menemene.

6 Mukalenge Ahaba wakanyingalaja Yehowa bibi menemene. Wakasela Izebele, muana wa mukalenge wa Sidona. Izebele uvua mudisuike bua kumuangalaja ntendelelu wa Bâla mu Isalele ne bua kumbushamu ntendelelu wa Yehowa bua kashidi. Abidi mmale asatu mmîpi, Ahaba katshivua kabidi ne dîyi kumpala kua Izebele to. Ahaba wakashila Bâla ntempelo ne tshioshelu, yeye muine e kulua ntunga-mulongo mu ditendelela nzambi wa bisamba bia bende eu.—1 Bak. 16:30-33.

7. a) Bua tshinyi ntendelelu wa Bâla uvua mubi mutambe? b) Bua mushindu uvua mushipu wa mu matuku a Eliya munenge, bua tshinyi tudi batuishibue ne: Malu adi mu Bible atu anu umvuangana? (Kusangisha ne kazubu.)

7 Bua tshinyi ntendelelu wa Bâla uvua mubi mutambe? Bualu uvua mufikishe bena Isalele ba bungi ku diela Nzambi mulelela nyima. Uvua kabidi ntendelelu mubi, wa tshikisu. Tshilejilu, mu ntendelelu eu, bavua ne bandumba balume ne bakaji, bibilu bia kuenda bundumba, bavua bosha bana babu mu kapia bu milambu. Ke Yehowa kutumaye Eliya kudi Ahaba bua kumuambila ne: mushipu uvua ne bua kunenga too ne pavua Eliya ne bua kumanyisha dijika diawu. (1 Bak. 17:1) Bidimu bikese biakapita kumpala kua Eliya kuluaye kabidi kudi Ahaba ne kumuambila bua asangishe bena Isalele ne baprofete ba Bâla ku Mukuna wa Kâmele. *

Tudi mua kuamba ne: malu a bungi avuabu benza mu ntendelelu wa Bâla adi enzeka lelu bikole

8. Muyuki wa ntendelelu wa Bâla udi ne diambuluisha kayi kutudi lelu?

8 Kadi ntshinyi tshidi dikokangana edi diumvuija buetu tuetu lelu eu? Bamue badi mua kuamba ne: muyuki wa ntendelelu wa Bâla kawena kabidi ne mushinga to, bualu katuena tumona ntempelo ne bioshelu biende muaba utudi to. Kadi ki mmuomu to. (Lomo 15:4) Dîna dia “Bâla” didi diumvuija “muena tshintu” anyi “mfumu.” Yehowa wakambila bantu bende ne: bavua ne bua kumusungula yeye bua ikale “bâla” wabu anyi bayabu. (Yesh. 54:5) Kuenaku umona ne: too ne lelu bantu batshidi anu benzela bamfumu bakuabu mudimu pamutu pa Nzambi Wa Bukole Buonso anyi? Nunku, muntu yeye mudifile mu nsombelu wende mujima anu bua kukeba makuta, kuenza mudimu, kujikija lutetuku, kuenda bundumba, ne mudifile kudi nzambi mipite bungi idi bantu batendelela pamutu pa kutendelela Yehowa, mmusungule wende mfumu. (Mat. 6:24; bala Lomo 6:16.) Tudi mua kuamba ne: malu a bungi avuabu benza mu ntendelelu wa Bâla adi enzeka lelu bikole. Patudi tuela meji bua dikokangana divua pankatshi pa Yehowa ne Bâla, bidi mua kutuambuluisha bua kusungula bimpe utudi ne bua kuenzela mudimu.

Mmunyi muvuabu ‘bazobela’?

9. a) Mmunyi muvua Mukuna wa Kâmele mulue muaba mukumbane wa kuleja ne: Bâla uvua nzambi wa dishima? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.) b) Eliya uvua muambile bantu tshinyi?

9 Bu muvua Mukuna wa Kâmele mule bikole, muntu uvua wimanapu uvua mua kumona ditunga dia Isalele kumbukila anu ku musulu wa Kishona uvua muinshi mu tshibandabanda too ne ku Mbuu Munene (Mbuu wa Mediterane) uvua pabuipi apu too ne ku mikuna ya mu Lebanona ivua kule ku Nord. * Kadi pakabanda dîba dituku adi, nsombelu uvua mubi. Buloba buimpe buvua Yehowa mupeshe bana ba Abalahama buvua bunyanguke buonso. Buakalua buloba buvua ne miunya mikole mikebesha kudi malu mabi a bantu ba Nzambi nkayabu. Pakatuilangana bantu, Eliya wakasemena kudibu, e kubebeja ne: ‘Nudi nuenda nuzobela pankatshi pa nseke ibidi musangu bule munyi? Bikala Yehowa Nzambi, numulonde; kadi bikala Bâla Nzambi, numulonde.’—1 Bak. 18:21.

10. Bena Isalele bavua ‘bazobela pankatshi pa nseke ibidi’ mushindu kayi? Mbualu kayi bua mushinga mukole buvuabu bapue muoyo?

10 Eliya uvua musue kuamba tshinyi pakambaye ne: nudi ‘nuzobela pankatshi pa nseke ibidi’? Bushuwa, bantu abu kabavua bamanye ne: bavua ne bua kusungula bua kutendelela Yehowa anyi kutendelela Bâla to. Bavua bela meji ne: bavua mua kubatendelela bonso babidi, mmumue ne: bavua mua kutokesha Bâla ku muoyo ne mikiya yabu mibi eku bikale balomba bua Yehowa Nzambi abenzele malu mimpe. Pamuapa bavua bela meji ne: Bâla uvua ubavudijila bia pa madimi ne bimuna biabu, eku ‘Yehowa Nzambi wa bena mvita’ ubalama mu mvita. (1 Sam. 17:45) Bavua bapue bualu bua mushinga mukole muoyo, budi kabidi ba bungi bapua muoyo lelu. Bualu ebu budi ne: Yehowa katu witaba bua bamutendelele ne nzambi mukuabu pamue to. Udi utulomba bua kumutendelela anu yeye nkayende; mmuakanyine bua tuetu kumutendelela anu yeye nkayende. Kena witaba bua kumutendelela pamue ne nzambi mukuabu; kuenza nunku kudi kumufiikisha munda.—Bala Ekesode 20:5.

11. Mmunyi mudi bualu bua Eliya bua ku Mukuna wa Kâmele butuambuluisha bua kukonkonona tshiakabidi ntendelelu wetu ne malu atudi tuteka pa muaba wa kumpala?

11 Nunku bena Isalele abu bavua ‘bazobela’ anu bu muntu uteta kuendela mu tujila tubidi tukese musangu umue. Bantu ba bungi lelu eu badi benza tshilema tshia muomumue, balekela ‘bâla’ mikuabu yangata muaba mu nsombelu wabu ku kakese ku kakese, basemeja ntendelelu wa Nzambi ku luseke. Tulondayi mubelu wa Eliya wa kulekela kuzobela, neutuambuluishe bua kukonkonona tshiakabidi ntendelelu wetu ne malu atudi tuteka pa muaba wa kumpala.

Diteta dinene

12, 13. a) Eliya uvua muele bantu diteta kayi? b) Tudi mua kuenza tshinyi bua kuleja ne: tudi beyemene Nzambi anu bu Eliya?

12 Pashishe Eliya wakabalomba bua kubela diteta. Divua diteta ditekete. Bakuidi ba Bâla bavua ne bua kuenza tshioshelu, kutekapu mulambu, kulomba nzambi wabu bua atume kapia. Eliya pende uvua ne bua kuenza bia muomumue. Wakabambila ne: ‘Nzambi witaba ne kapia ikale Nzambi mulelela.’ Eliya uvua mumanye bimpe eu uvua Nzambi mulelela. Bu muvuaye ne ditabuja dikole, wakambila baprofete ba Bâla bua kutuadijabu. Wakabalekela badianjila kusungula ngombe wa bobu kulambula bua babikile Bâla. *1 Bak. 18:24, 25.

13 Matuku etu aa, katuena kabidi tshikondo tshia bishima to. Kadi Yehowa ki mmushintuluke to. Tudi mua kumueyemena anu bu muvua Eliya mumueyemene. Tshilejilu, padi bantu bakuabu babenga kuitaba tshidi Bible wamba, tubalekele banji kuakula, katutshinyi to. Anu bu Eliya, tulekele bua Nzambi mulelela akose tshilumbu. Tudi tuenza nanku katuyi tudieyemena, kadi tueyemena Dîyi diende difundisha ku nyuma, bualu didi ne mudimu wa “kululamija malu.”—2 Tim. 3:16.

Eliya uvua mumone muvua ntendelelu wa Bâla muikale wa dishima, uvua musue bua bantu ba Nzambi badimuene pabu bualu abu

14. Eliya uvua wenza tshinyi bua kuseka baprofete ba Bâla? Bua tshinyi?

14 Baprofete ba Bâla kutekabu mulambu pa tshioshelu, kutuadijabu kubikila Bâla. Bakela mbila bamba ne: ‘Ô Bâla, utumvuile.’ Kuenzabu mêba a bungi bamubikila anu kubikila. Bible udi wamba ne: ‘Kadi kakuakadi dîyi, nansha muntu wakitaba.’ Pakafika dîba mu midi, Eliya kutuadijaye kubaseka, ubambila ne: Bâla uvua mua kuikala kayi ubandamuna bua bungi bua mudimu uvuaye nawu, anyi uvua mua kuikala muye kusesuka, peshi mulale bikengela muntu amubishe. Eliya kubambilaye ne: ‘Elayi dîyi dikole.’ Kakuyi mpata, uvua mumone muvua ntendelelu wa Bâla au muikale wa dishima, uvua musue bua bantu ba Nzambi badimuene pabu bualu abu.—1 Bak. 18:26, 27.

15. Tshidi tshileja ne: kusungula mfumu mukuabu nkupanga lungenyi anu bu bakuidi ba Bâla ntshinyi?

15 Ndekelu wa bionso, bakuidi ba Bâla bakalua bu bapale, ‘bakela mêyi makole, bakaditapa ne tuele ne miele ya mvita bu mudi tshilele tshiabu too ne pakapueka mashi abu pambidi pabu.’ Bionso bivuabu benza bivua tshijengu. ‘Kakuakadi dîyi, nansha muntu wakitaba.’ (1 Bak. 18:28, 29) Mu kuamba kuimpe, Bâla kavuaku to. Uvua patupu nzambi mufuikakaja kudi Satana bua kumbusha bantu kudi Yehowa. Katupu muoyo ne: kusungula mfumu mukuabu pa kumbusha Yehowa kudi kufikisha ku diedibua mâyi ku makasa, nansha ku bundu.—Bala Musambu wa 25:3; 115:4-8.

Diandamuna

16. a) Dilongolola tshioshelu tshia Yehowa ku Mukuna wa Kâmele divua mua kuikala divuluije bantu tshinyi? b) Mmunyi muvua Eliya muleje kabidi muvuaye mueyemene Nzambi?

16 Pakavua dilolo dikeba kukumbana, dîba dia Eliya kufila pende mulambu diakakumbana. Kulongololaye tshioshelu kampanda tshia Yehowa; bivua bimueneka ne: bavua batshiupule kudi baluishi ba ntendelelu mulelela. Wakangata mabue 12, pamuapa bua kuvuluija bantu ba bungi ba mu bukalenge bua bisa 10 bia Isalele ne: batshivua amu ne bua kutumikila Mikenji ivuabu belele bisamba 12 bia Isalele. Pashishe wakatekapu mulambu, kuambaye bua baboleshe bintu bionso ne mâyi (avuaye mua kuikala mupete ku Mbuu wa Mediterane uvua pabuipi apu). Kuenzejaye munkoloji munyunguluke tshioshelu, kuwuujijaye ne mâyi. Anu bu muvuaye mulekele bua baprofete ba Bâla badianjile kuenza muvuabu basue kumpala, wakalekeela Yehowa malu onso bualu uvua mumueyemene.—1 Bak. 18:30-35.

Disambila dia Eliya diakaleja ne: utshivua anu uditatshisha bikole bua bana babu, bualu uvua musue kumona Yehowa ukudimuija ‘mitshima yabu kabidi’

17. Mmunyi muvua disambila dia Eliya dileje malu avuaye wangata ne mushinga wa bungi? Tudi mua kuenza tshinyi bua kumuidikija?

17 Pakajikijabu malu onso, Eliya wakenza disambila. Disambila diende divua dipepele, divua dileja patoke malu avuaye wangata ne mushinga. Tshia kumpalampala, uvua musue bua bantu bamanye ne: Yehowa ke uvua “Nzambi wa mu Isalele,” ki m’Bâla to. Tshibidi, uvua musue bua muntu yonso amanye ne: uvua anu mutendeledi wa Yehowa patupu; butumbi buonso buvua ne bua kuya kudi Nzambi. Tshisatu ne tshia ndekelu, wakaleja ne: utshivua anu uditatshisha bikole bua bana babu, bualu uvua musue kumona Yehowa ukudimuija ‘mitshima yabu kabidi.’ (1 Bak. 18:36, 37) Eliya utshivua anu mubanange nansha muvuabu badikebele dikenga dia bungi bua muvuabu balekele Yehowa. Patudi tusambila, tulejayi petu mutudi tuditatshisha bua dîna dia Nzambi, mutudi tudipuekesha ne mutudi tumvua luse bua bantu badi dijinga ne diambuluisha.

18, 19. a) Yehowa wakandamuna disambila dia Eliya mushindu kayi? b) Eliya wakatuma dîyi bua benze tshinyi? Bua tshinyi kabivua bikengela kufuila bakuidi ba Bâla luse?

18 Kumpala kua Eliya kusambilaye, bantu bavua muaba au bavua mua kuikala badiebeja bikala Yehowa mua kumueneka pende bu Nzambi wa patupu anu bu Bâla. Kadi pakajikija Eliya kusambila, bakapeta diandamuna. Bible udi wamba ne: ‘Pashishe kapia ka Yehowa kakapona panshi, kakosha mulambu ne nkunyi ne mabue ne dimfuekenya ne kakakamisha mâyi akadi mu mutubu.’ (1 Bak. 18:38) Edi divua diandamuna dia dikema! Kadi bantu bakenza tshinyi?

19 Buonso buabu bakela mbila, bamba ne: “Yehowa, yeye udi Nzambi; Yehowa yeye udi Nzambi.” (1 Bak. 18:39) Ndekelu wa bionso, bakajingulula tshivua bulelela. Kadi kabavua banji kuleja ditabuja diabu to. Mu kuamba kuimpe, kuitaba ne: Yehowa udi Nzambi mulelela panyima pa bamane kumona kapia kafume mu diulu bua disambila dia Eliya, kauvua mushindu munene wa kuleja ditabuja to. Ke bualu kayi Eliya wakabalomba bualu bukuabu. Wakabambila bua kuenza tshivuabu ne bua kuikala benze kuonso aku, tuambe ne: kutumikila Mikenji ya Yehowa. Mikenji ayi ivua yamba ne: bavua ne bua kushipa baprofete ba dishima ne batendeledi ba mpingu. (Dut. 13:5-9) Bakuidi ba Bâla bavua baluishi banene ba Yehowa Nzambi, bualu bavua benza ku bukole malu avua kaayi apetangana ne disua diende. Bavua bakumbanyine kubafuila luse anyi? Tòo, bualu bobu pabu kabavua bumvuila bana batekete bavua kabayi ne bualu luse to, bavua babalambula ne muoyo pa tshioshelu. (Bala Nsumuinu 21:13; Yel. 19:5) Kabivua bikengela kubafuila luse to. Ke bualu kayi Eliya wakatuma dîyi bua babashipe; bakabashipa bonso.—1 Bak. 18:40.

‘Pashishe kapia ka Yehowa kakapona panshi’

20. Malu adi bamue bantu bamba bua muvua Eliya mushipeshe bakuidi ba Bâla ki mmalelela bua tshinyi?

20 Bamue bantu lelu badi babipisha malu avua menzeke ku ndekelu kua diteta edi. Bakuabu bantu badi batshina bela meji ne: bena bitabataba ba mu bitendelelu badi mua kuangata muyuki eu bua kusaka nawu bantu ku dikengesha bena mu bitendelelu bikuabu. Diakabi, lelu eu kudi bena bitabataba ba bungi mu bimue bitendelelu badi ne tshikisu. Kadi Eliya kavua muena bitabataba to. Uvua wenza malu bilondeshile dilumbuluisha diakane dia Yehowa. Bualu bukuabu, bena Kristo balelela mbamanye ne: kabena mua kuambula muele bua kushipa bantu babi bu muvua Eliya muenze to. Bena Kristo bonso badi balonda mukenji udi mu mêyi avua Yezu muambile Petelo aa: “Pingaja muele webe muaba wawu, bualu muntu yonso udi wambula muele, neafue ku muele.” (Mat. 26:52) Yehowa neatume Muanende bua kushipa bantu babi mu matuku adi kumpala.

21. Leja mudi tshilejilu tshia Eliya tshiambuluisha bena Kristo balelela lelu.

21 Muena Kristo mulelela udi ne dibanza dia kuleja ditabuja mu bienzedi biende. (Yone 3:16) Umue mushindu wa kuenza bualu ebu nkuidikija bantu bavua balamate Nzambi. Tshilejilu, Eliya uvua utendelela anu Yehowa nkayende; wakabela bantu bakuabu bua bamutendelele pabu. Uvua ne dikima dia kuleja patoke ne: tshitendelelu tshivua Satana upambuisha natshi bantu kudi Yehowa tshivua tshia dishima. Uvua mulekele bua Yehowa akose tshilumbu tshivuaku, pamutu pa kueyemena meji ende ne disua diende. Bulelela, Eliya wakaluila ntendelelu mulelela. Tuetu bonso tuidikijayi ditabuja diende.

^ tshik. 9 Mukuna wa Kâmele utu ne bisonsa bibishi bia bufuke bualu mpepele mitalale idi ifumina ku mbuu itu ituta kumpenga kuawu ne misangu mivule mpepele eyi itu ilua ne mvula ne lumuma lua bungi. Bu muvuabu bamba ne: Bâla ke uvua ulokesha mvula, bidi bimueneka ne: mukuna eu ke muaba munene uvuabu bamutendelela. Kadi bu muvua bisonsa biume ku mukuna eu tshikondo atshi, wowu ke uvua muaba muimpe wa kulejila muvua Bâla muikale nzambi wa dishima.

^ tshik. 12 Tshidibi, Eliya wakabambila ne: “Kanuena ne bua kuela kapia” ku mulambu to. Bamue bamanyi ba mukanda badi bamba ne: batendeledi ba mpingu ba nanku bavua imue misangu benza tshioshelu tshikale ne disoso disokome muinshi muatshi, basokokamu kapia bua se: kapatukamu bu katemesha mu tshishima.