ELENGANYINI ukuti namwe mwali pa Aina Klistu aliko mpiti. Lyene apa nsita kwene iiyo mwapokelela kalata imwi ukufuma ku mutumwa Paulo umu cilongano cinu. Lino mukukutika uku mazwi akuwelengwa muli kalata iiyo, mwamanya ukuti amazwi aingi yano Paulo ataomvya, iyakopololwa ukufuma umu “malembelo amuzilo,” alikuti, Malembelo a Ciyebulai. (2 Timoti 3:15) Limwi mungelenganya muti, ‘Ningatemwa sana ukumanya kuno Paulo wakopololanga amazwi yano walembanga muli kalata.’ Lelo ukucita vivyo kutanga kwangupale. U mulandu ci?

Lekini tulole mabuku a “malembelo amuzilo” aaliko apa nsita ino Paulo wali nu umi. Lolini iciputulwa ica mwi buku lyakwe Ezaya icali umu lupapulo lumwi ulwaliko mpiti icili apisika. Uzye mwalolapo vyani? Pali sile amazwi atitikane! Musi ni vimanyililo. Nupya musi manambala avipande aaya muli Baibo ndakai, ni vikomo kwene musi.

Aalemvile Baibo yatiisilemo ivipande ni vikomo. Yene yalemvile sile amazwi yonsi yano Leza wayanenyile pakuti aakuwelenga yawelenga sile amazwi yonsi ukwaula ukuti yaalondela sile viputulwa lino yakuwelenga. Uzye vikwene asi ali vino mukalonda lino mukuwelenga kalata uno cuza winu wamutumila? Mukawelenga sile yonsi ukwaula kuti mwaputola nanti kusikizya.

Nomba, catalanga sana ukuzana apafumile mazwi aakopololwe, pano mutaali ivipande ni vikomo. Fwandi pakuti Paulo alangilile ukuti wakopololanga kumwi, waomvyanga mazwi aakuti “ndi vino malembelo yakati” nanti aakuti “ndi vino Ezaya wavwanzile.” (Loma 3:10; 9:29) Nupya ndi catazile sana ukuzana pano wafumizye amazwi kwene yaaya, suka sile ndi cakuti umuntu wamanya sana “malembelo amuzilo” yonsi.

Nakupya “malembelo amuzilo” asi ali mazwi sile afumile kuli Leza. Lino kwasiile panono kuti umwaka wa 100 ufike, ala mabuku aamalembelo amuzilo yafika 66! Ali mulandu kwene uno antu ndakai yazanga sana ukukwata ivipande ni vikomo muli Baibo ivya kuyazwa ukuzana zuwa ivyeo vino yakulonda, wa vyeo vino Paulo wakopolola mu makalata yano walemvile.

Limwi munguzya muti, ‘nga lyene, a weni uwisile manambala a vipande ni vikomo muli Baibo?’

Stephen Langton, wino wizile aya Sikofu mukalamba uwa calici lya ku England, u watandikilepo ukwika ivipande muli Baibo. Wacisile vivyo uku kutandika kwa myaka yakwe ya 1200, ala a mwalimu pa sukulu likalamba ilyakuti University of Paris uku France.

Lino Langton ataatala wayako, na yauze asambilila sana yezyanga ukulonda inzila izya kwankanyizizyamo Baibo ukuya umu viputulwa nanti umu vipande, pakuti yazana zuwa ivyeo vino yakulonda. Mungelenganya lyene vino cangupile uku yantu ukuzana zuwa ivyeo vino yakulonda umu cipande ukucila ukutandika ukulonda umwi buku lyonsi, ndi vino ibuku lyakwe Ezaya lyakwata ivipande 66.

Nomba nanti cali vivyo, intazi yene itasizile. Asambilila  sana yankiinye Baibo umu viputulwa umu nzila izipusane-pusane. Ibuku Lilandwe Lisuma lyakwe Mako, lyankaniziwe umu vipande apiipi na 50, asi vino lyaya ndakai ni vipande 16. Apa sukulu likalamba apaali Langton, pali ya kasukulu afumile ku mpanga izingi, nupya izile na Mabaibo yao. Nomba, ya mwalimu na ya kasukulu cayatalilanga ukuzana ivyeo ivili vimwi. U mulandu ci? Pano vipande vino iisile mu Mabaibo yao vitakolananga.

Acino fwandi Langton wapanzile ivipande vyuze. Ibuku limwi (The Book—A History of the Bible) likalanda ukuti, ‘ya kawelenga na ya kalemba a ku Ulaya yatemilwe vino Langton wacisile.’ Fwandi aliwe wisile manamba a vipande aaya umu Mabaibo aingi ndakai.

Lino papisile imyaka umupiipi na 300, pakasi ka myaka imwi yakwe ya 1500, Robert Estienne, umwina France, wangupizye sana ivintu ukucila na vino cali mpiti. Wene cino walondesyanga u kwangupazya ukusambilila Baibo. Waweni vino cali nu kuziipa ukukwata amanamba ya vipande ni vikomo ivikolane umu Mabaibo.

Estienne aasi aliwe watandikilepo ukwelenganya ukwika manamba avikomo muli Baibo. Kwali na yauze aelenginyepo mpiti. Mpiti sana Ayuda yamwi aakopololanga Baibo, yankiinye Baibo yonsi iya Ciyebulai mu vikomo, ino antu yakaama ukuti Upangano wa Mpiti, lelo yatiisilemo vipande. Nomba nalyo kwene nanti izile iikamo ivipande, vitakolananga.

Estienne wisilemo manamba yauze avikomo mu Malembelo a Wina Klistu a Cigliki nanti Upangano Upya, nupya wayuminkiinye na aali mpiti muli Baibo wa Ciyebulai. Umu 1553, wafumizye Baibo ya kutandikilapo ipuma (umu Cifrench) umwali vipande ni vikomo ivili vimwi ni vyaya mu Mabaibo aingi ayako na ndakai. Antu yamwi yasosile nupya yalandanga yakuti vikomo vyaputoozile amazwi aaya muli Baibo. Nomba patalengile, antu aapulintanga Mabaibo yazumilizye vino Estienne wacisile.

Ivipande ni vikomo vikaloleka sile kwati nu kucindama vitacindama. Vyaya sile wa namba ya ku positi ino yakaika pali kalata. Kwene amanamba aavikomo aasi Leza uwalanzile ukuti yalembwe muli Baibo, nupya ivikomo vyalenga kuti mazwi amuli Baibo yaputookele mumwi-mumwi. Nomba, wakwe viivi kwene vino cingangupala ukwiusya ivisinka ngi cakuti iitusila umwi buku, ni vikomo navyo vikatwavwa ukwiusya zuwa amazwi ni visinka vino tukulonda, nupya cangupala ukunenako umwi ivikomo vino twatemwa.

Kwene, cazipa vino Baibo yakwata ivipande ni vikomo, nomba cino mufwile ukwikisyako sana mano u kuvwikisya amazwi yakwe Leza yonsi aayamo. Fwandi mwawelenga ivyeo vyonsi ukwaula ukusoololamo sile ivikomo vimwi-vimwi. Ndi mukucita vivyo cilamwazwa ukuvwikisya ‘malembelo amuzilo, yano yangamupeela mano akuti mukatuulwe.’—2 Timoti 3:15.