ILO iien eo George Young ear uwel̦o̦k ilo juon tim̦a ñan Europe, im ke tim̦a eo ear l̦ap an ellãle kõn an l̦ap n̦o ilo Atlantic Ocean, ear l̦õmn̦ak kõn jerbal ko rem̦m̦an ear kõm̦m̦ani ilo Brazil. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ak ilo tũreep in an l̦o̦k, ear bareinwõt l̦õmn̦ak kõn an naaj jerbal ilo Spain im Portugal, jikin ko rel̦l̦ap me armej ro ie rejjañin roñ kõn nuuj eo em̦m̦an. Ear ba ippãn make bwe ñe enaaj tõkeakl̦o̦k ãne kein, enaaj karõk bwe Jeid im Jatid J. F. Rutherford en kwal̦o̦k jet katak ko kõn Baibõl̦. Ear bar kõn̦aan leto-letak 300,000 tũrããk ko ñan armej ro.

Ke Jeid im Jatid George ear tõparl̦o̦k bukwõn eo etan Lisbon ilo Portugal ilo iiõ eo 1925, ear loe an lukkuun l̦ap poktak ilo aelõñ in. Ilo iiõ eo 1910, ewõr jet armejin aelõñ eo rar kajutak juon kumi ñan jum̦ae Kiiñ eo an Portugal im rar jol̦o̦ke jãn an irooj. Men in ear bareinwõt kõm̦m̦an bwe en dikl̦o̦k maroñ eo an kabuñ in Katlik ioon armej ro. Meñe ekar l̦apl̦o̦k kiiõ an armej ro anemkwõj, ak ear wõr wõt poktak ilo aelõñ in.

Ilo iien eo ke Jeid im Jatid George ear kõm̦m̦an karõk bwe Jeid im Jatid Joseph Rutherford en kõm̦m̦ane katak eo an, kien eo ear kõjerbale rũttarin̦ae ro ñan waje armej ro ilo Lisbon. Rar kõm̦m̦ane men in kõnke ekar wõr jet rinana ro rar jum̦ae kien eo im kajjioñ in kõm̦m̦an bwe ren make tõl. Kõn men in, jekretari eo an juon doululin kõm̦m̦an Baibõl̦ (British and Foreign Bible Society), ear kakkõl Jeid im Jatid George im ba bwe enaaj iioon jum̦ae im matõrtõr. Bõtab, men kein rar jab kabõjrak an Jeid im Jatid George wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ear kajjitõk mãlim ñan an kõjerbale m̦õn iukkure eo an jikuul̦ eo Camões Secondary, im rar kõtl̦o̦k an kõjerbale!

Ke ear jejjet raan eo bwe Jeid im Jatid Joseph Rutherford en kõm̦m̦ane katak eo an ilo Mãe 13 raan, ear l̦apl̦o̦k wõt an armej kijooror in roñjake katak eo an! Kar kõjjel̦ã kõn taitõl̦in katak eo an etan, “Wãween bwe Kwõn Maroñ Mour ñan Indeeo Ijin Ioon Lal̦” ilo nuujpeba ko im bareinwõt ilo jain ko rar likũti ilo kiin m̦õko reutiej. Bõtab, rijum̦ae ro jãn kabuñ ko jet rar m̦õkaj im je juon ennaan ilo nuujpeba eo aer ñan kakkõl armej ro kõn ro jeid im jatid im ba bwe rej “rũkanaan waan.” Ilo jikin del̦o̦ñl̦o̦k eo ilo m̦õn iukkure eo, rijum̦ae rein rar bareinwõt leto-letak elõñ to̦ujin bok ko remãni ñan kariabe katak ko Jeid im Jatid Joseph Rutherford ear pojak in kwal̦o̦ki.

Meñe ãindein, ak enañin 2,000 armej rar koobrak m̦weo me rar kweilo̦k ie. Im joñan an kar lukkuun obrak enañin 2,000 armej rar jab maroñ del̦o̦ñ. Jet armej me rar itoklimo in roñjake rar tallõñ im depdep ilo jikinuwe ko kõm̦m̦an jãn to ilowaan m̦õn iukkure eo, im ro jet rar jijet ioon kein ekjerjaij ko.

Ak ejjab aolep ro rar itok im kweilo̦k rar m̦õn̦õn̦õ in roñjake. Rijum̦ae ro rar ellam̦õjm̦õj im rupe jea ko. Bõtab Jeid im Jatid Joseph Rutherford ear jab mijak ak ear kwal̦o̦k wõt an ineem̦m̦an im tallõñ ioon juon tebõl̦ bwe aolep ren maroñ roñ ainikien. El̦ak dedel̦o̦k katak eo an ekepaak lukwõn boñ. Ej m̦õj wõt ak elõñl̦o̦k jãn 1,200 armej rar likũt atõrej ko aer im etaer bwe ren kab jilkinl̦o̦k bok ko rej pedped ioon Baibõl̦ ñan er. Im ilo raan eo tok juon, jikin kõm̦m̦an nuujpeba eo etan O Século ear kwal̦o̦k kõn katak eo an Jeid im Jatid Joseph Rutherford ilo nuujpeba.

 Ilo allõñ in Jeptõm̦ba 1925, kar jino bũriin Naan in Keeañ eo ilo kajin Portuguese ilo aelõñin Portugal. (M̦oktal̦o̦k rekõn bũriin Naan in Keeañ ko ilo kajin Portugese ilo Brazil.) Ilo bar iien eo, juon jeid im jatid ilo Brazil etan Virgílio Ferguson, ear pepe in em̦m̦akũtl̦o̦k ñan Portugal bwe en jipañ ilo jerbalin kwal̦o̦k kõn Aelõñ eo. M̦oktal̦o̦k, ear jerbal ilo Brazil ippãn Jeid im Jatid George ilo juon ra jidikdik me an Rũkkatak Baibõl̦ ro ilo kar jinoin. Ejjabto Virgílio im lio pãleen, Lizzie, rar uwe ilo juon wa im jerakl̦o̦k ñan Portugal bwe ren bar jerbal ippãn Jeid im Jatid George. Ear jejjet iien eo Jeid im Jatid Virgílio ear etal ñan Portugal kõnke m̦õttan jidik Jeid im Jatid George enaaj kar em̦m̦akũtl̦o̦k im kwal̦o̦k naan ilo jikin ko jet, ekoba Soviet Union.

Kõnke rũttarin̦ae ro rar bõk kien eo an Portugal kõn aer kajoor im nana aer tõl armej ro, men in ear kõm̦m̦an bwe ro jeid im jatid ren pojak in iioon jum̦ae ilo jerbalin kwal̦o̦k naan im bwe en pen mour ilo aelõñ in. Ak Jeid im Jatid Virgílio ear kwal̦o̦k an peran im pãdwõt. Ejjab men in wõt, ak ear bareinwõt kõm̦m̦an jet men ñan kõjparok im kõkajoor kumi jidikdik in Rũkkatak Baibõl̦ ro bwe ren maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo aer kabuñ ñan Jeova. Ear kajjitõk mãlim ippãn kien eo el̦aññe emaroñ kõjerbale m̦weo im̦õn bwe ren kweilo̦k ie. Im ilo Oktoba 1927 eo, rar kamãlimi ñan kõm̦m̦ane men in.

Ilo iiõ eo kein kajuon in an rũttarin̦ae ro tõl kien eo, enañin 450 armej rar kajjitõk bwe ren jilkinl̦o̦k aer Naan in Keeañ. Bareinwõt, ikijjeen tũrããk im bok jiddik ko, m̦ool eo ear ajeeded ñan aolepen aelõñ ko rar pãd ium̦win kien eo an Portugal ãinwõt Angola, Azores, Cape Verde, East Timor, Goa, Madeira, im Mozambique.

Ilo 1929 eo, juon rũkallib me ettã bũruon etan Manuel da Silva Jordão, ear itok ñan Lisbon. Em̦m̦aan in ej juon RiPortugal im ke ear jokwe ilo Brazil ear roñ an Jeid im Jatid George kõm̦m̦ane juon katak. Ear m̦õkaj an Manuel kile bwe eñin m̦ool eo. Innem ke ear etal ñan Lisbon ear kõn̦aan jipañ Jeid im Jatid Virgílio ñan kowõnm̦aanl̦o̦k jerbalin kwal̦o̦k naan. Im bwe en maroñ kõm̦m̦ane men in, ear jino rekũl̦ar bainier (jem̦aan rekõn ba colporteur). Kiiõ kõn an kar kon̦ im laajrak aer bũriin im kajeeded bok ko rej pedped ioon Baibõl̦, eklejia eo ekããl ilo Lisbon ear kajoorl̦o̦k im lõñl̦o̦k uwaaer.

Ilo iiõ eo 1934, Jeid im Jatid Virgílio im Lizzie rar aikuj ro̦o̦l ñan Brazil. Ak em̦m̦an bwe em̦õj aerro kar kalibwin ineen m̦ool eo ilo Portugal. Meñe ear l̦ap poktak ilo Europe kõn an wõr tarin̦ae ikõtaan jikin ko ilo aelõñin Spain im wal̦o̦k Pata eo an Lal̦ in Kein Karuo, ak ro jeid im jatid ilo Portugal rar tiljek wõt ñan Jeova. Ium̦win jidik iien ro jeid im jatid ilo Portugal rar ãinwõt mãlle ko rebwil ilo kõkkar, innem juon mijinede etan John Cooke, me e eo m̦oktata ear jikuul̦ ilo Giliad ear itok ilo 1947, im ke ear itok tõmak eo aer ear bar kajoorl̦o̦k ãinwõt juon kijeek eurur. Jãn iien in, ear jab bõjrak an lõñl̦o̦k oran rukwal̦o̦k ro kõn Aelõñ eo. Jekdo̦o̦n ñe kien eo ear kamo m̦akũtkũt ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo 1962 eo, ak ear lõñl̦o̦k wõt oran rukwal̦o̦k naan ro. Im ilo Tijem̦ba 1974, ke kien eo an Portugal ear lel̦o̦k ñan Ri Kõnnaan ro an Jeova anemkwõj in kããlõt ñan kabuñ ñan Anij, kiiõ ear lõñl̦o̦k jãn 13,000 rukwal̦o̦k naan ro ilo aelõñ in.

Rainin, elõñl̦o̦k jãn 50,000 rukwal̦o̦k ro rej kwal̦o̦k naan kõn nuuj eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij ilo Portugal im bar ilo jet ãne ko rej kõnono kajin Portugese, ãinwõt Azores im Madeira. Im jet iaan rukwal̦o̦k rein rej epepen eo kein kajilu an rũtto ro rar pãd ilo iien eo Jeid im Jatid Joseph Rutherford ear kwal̦o̦ke katak eo an ebuñbuñ ilo 1925 eo.

El̦ap ad kam̦m̦oolol Jeova im em̦m̦aan im kõrã ro jeid im jatid ilo kar tõre ko me rar tiljek im peran ilo aer kowõnm̦aanl̦o̦k jerbal ko an Jeova ãinwõt ‘rijerbal ro an Christ Jesus ñan riaelõñ ko.’—Rom 15:15, 16.​—Bwebwenato ko an doulul in ad ilo Portugal.