Tamatinij kiixejekouaj ke komo tachichinalis kisentoka kemej axkan, itech xiuit 2030 panoua ocho millones mikiskej xijxiujtika ika tachichinalis. Uan kinemiliaj ke nejon uelis kinmiktis mil millones taltikpakneminij itech siglo XXI.

Amo sayoj akin tachichinaj kinijtakoua, ta no yetokej ininchankauan, akin kipanouaj tayokol uan moneki taxtauaskej miak tomin ijkuak akin tachichina momikilia. Uan no, xijxiujtika momikiliaj kemej seiscientos mil taltikpakneminij porin kijyotilanaj pokti ijkuak oksekin tachichinaj. Tein melauj, tinochin techijtakoua porin tachichinalis kichiua maj okachi mokui tomin itech tapajtiloyamej tein kiixtaliaj tekiuanij.

Moajsi keniuj se kipajtis tachichinalis uan motelixmati, amo kemej kokolismej tein temaua tein moneki kitemoskej keniuj kipajtiskej. Tapajtijkej Margaret Chan, akin taixyekana itech Organización Mundial de la Salud (OMS), kinextij ke nejin se “kuejmol tein kiualkui taltikpaknenkej tein uelis kiixnamikiskej tekiuanij uan taltikpaknechikolmej komo mosenpaleuiaj”.

Noyampa taltikpak, miakkan kiteltemouaj keniuj kiixnamikiskej nejin ueyi kuejmol. Itech metsti agosto xiuit 2012, kemej 175 uejueyi altepemej motenkaujkajya kichiuaskej seki taman tein tapaleuis maj amo tel onkaok tachichinalis. * Sayoj ke moajsi uejueyi taman tein kintsakuilia maj kichiuakan nejon. Xijxiujtika, kampa kichijchiuaj cigarro kikuij tel miak millones de dólares ijkuak kiteixmatiltiaj tanamak uan ijkon kichiuaskej maj oksekin no peuakan tachichinakan, okachiok siuamej uan telpochmej akin nemij itech altepemej kampa tatasojti. Uan no, kemej akin tachichina amo ueli kikauaok satepan, moyekmati ke kisentokaskej mikiskej kemej mil millones akin tachichinaj itech nochi taltikpak. Uan komo amo kikauaj tachichinalis, okachi miakej mikiskej itech cuarenta xiujmej tein uitsejok.

Miakej kintelouijmaka kikauaskej tachichinalis maski kitelnekiskiaj porin mosentoka moteixmatiltia tanamak uan amo uelijok kikauaj. Yejua nejon kipanok Naoko, se siuat akin peuak tachichina keman katka ichpochok. Kampa kiteixmatiltiaj teisa kichiuayaj maj kinemili ke tel kuali katka komo tachichinaya. Nion no uelia kikauaya maski itatuan momikilijkej porin kipiakej cáncer itech pulmón uan maski kiniskaltijtoya ome isiuapipiluan. Yejua kijtoua: “Nikmouiliaya maj nechkui cáncer itech nopulmón uan nechtekipachouaya maj kinkuiskia kokolis nosiuapipiluan, sayoj ke amo uelia nikauaya tachichinalis uan niknemilij ke amo keman ueliskia nikauas”.

Sayoj ke Naoko uelik kikauak tachichinalis, uan tein kipaleuij yejua, no kinpaleuiani tel miakej taltikpakneminij. ¿Toni nejon tein kipaleuij? Maj tikitakan.