Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

Limɔ ti gã mɛ alua ka Ezipito aye pandɛ kɔi ti ya Ngbangɔ.

Limɔ ti gã mɛ alua ka Ezipito aye pandɛ kɔi ti ya Ngbangɔ.

 Limɔ ni mɛ na yɔngɔ ti 8 mɛtrɛ, mɛ ni ndɛ ka Karnak, dã na nyɔ da ti tepelo tɛ nzapa Amôn tɛ azi ti Ezipito. Azi ti kɔdɛ apa ya, limɔ ni mɛ asundó ni na yanga ti Ezipito (hiéroglyphe) ko, ni ndo fandó se mɛ Faraɔ̃ Shishake awɔ̃ndó to kaya akɔdɔrɔ mɛndó ka nɔrdi-ɛst ti Ezipito. Na ndakisa ka kɔdɔrɔ ti Yuda nga kaya lo-lengɔ gbia ti nɔrdi tɛ Izraɛlɛ.

Limɔ ti Karnak mɛ ndo fa azi mɛ agbɔ̃nɔ la ka

 Na ya limɔ ni, Amôn ndo fa azi 150 mɛndó lo gbɔ̃ la ka lɛ to hɛ̃ Sheshonq mɛ ando ili lo nga ya Shishake. aZo kɔi kɔi mɛ agbɔ̃ lo ndo fa kɔdɔrɔ mɛ ala wɔ̃ndó na to. Asu ili akɔdɔrɔ ni gelebende (cercle) so tɛrɛ azi 150 mɛ agbɔ̃nɔ la ka lɛ to ni. Tee ndɛ ko, ta ndo du pɛnɔ dingɔ ili akɔdɔrɔ niko ma. Azi mɛ ndo di Ngbangɔ ahĩnga ambanga ili akɔdɔrɔ ni nzɔ̃ni. Na ndakisa, Bete-sheane, Gibeone, Megido, ná Shuneme.

 Ngbangɔ kambisa se mɛndó Ezipito tiri to na Yuda. (1 Bakonzi 14:25, 26) Ngbangɔ tɛnɛ nga tɛnɛ ti aye ti yakere yakere mɛ aba to ni. E di ni ngaso mɛ: “Na ya bulu kũ ti lo-lengɔ gbia tɛ Rehoboame ko, Shishake mɛ gbia ti Ezipito, gwendó ti tiringɔ to na azi ti Yeruzalɛmɛ . . . Ndoni kɔi na makalo ti to (1 200) nga na linɔ tɛ aturugu (60 000) mɛ ndo du ka ndo apunda; wa azi mɛndó asi ndoni kɔi na lo ka Ezipito ko, ala ndó butubutu nvɛ̃ni ta kɔdɛ ti dikɔngɔ ala ndó da ma . . . Lo mundó akɔdɔrɔ ti Yuda mɛ nindó kpengbani, wa lo gwendó tee ka Yeruzalɛmɛ.”​—2 Ntango 12:2-4.

 Ta bo limɔ ti Karnak la ndo fa aye ti arkeoloji mɛ ndo kambisa se mɛ Shishake atirindó to na kɔdɔrɔ ti Izraɛle ma. Ahũ ngandó ili “Sheshonq” ka ndo tɛ̃nɛ bere ngbilondo mɛndó ahũ ni ka Megido kɔdɔrɔ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ tɛnɛ ni.

 Ndenge mɛ Ngbangɔ kambisa na seni nvɛ̃ni se mɛndó Sheshonq nwɔ na to ka kɔdɔrɔ ti Yuda ko, ni fa mbilimbili tɛ azi mɛndó asu Ngbangɔ. Ala sundó na mbililimbili zu se mɛndó ala nwɔ akɔdɔrɔ mɛndɛ̃ na to nga se mɛndó akɔdɔrɔ mɛndɛ̃ anwɔ nga ala na to. Ta awa sungɔ mbeti gba ti ngoi ti gã afandó mbilimbili ti ngaso ma.

a Ando ili “Shishake” na landangɔ yanga ti Ebre.