Xaj ka̱n kijtowa «Yej kipiá»

¿A̱ʼ yéj Jehová?

¿A̱ʼ yéj Jehová?

Yej kijtowa la Biblia

 Pan la Biblia kijtowa iga Jehová yej mela’ Dios, yéj kichij nochi (Revelación [Apocalipsis] 4:11). Abrahán, Moisés wan no̱ Jesús kiadora̱rojkej Jehová (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Juan 20:17). Yéj Dios pan «nochi Ta̱jli», wan aya̱san pan se̱ a̱ltepe̱ʼ (Salmo 47:2).

 La Biblia kijtowa iga Dios kipiá se̱san ito̱ka̱ wan ni-ágaj ma̱j ijkí̱n moto̱ka̱wiá (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Tajto̱l «Jehová» wi̱ de se̱ verbo pan Hebreo yej kijto̱jneki «mochi̱wa». Sekin expertos kijtowaj iga iní̱n to̱ka̱ kijto̱jneki «Yéj kichi̱wa iga mamochi̱wa». Iga Dios kichij nochi wan nochipa kichi̱wa yej kineki, kajasi iga makipiá iní̱n to̱ka̱ (Isaías 55:10, 11). La Biblia no̱ te̱pale̱wiá iga matiki̱xmatikan, wan matikitakan iga yéj pux te̱neki (Éxodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).

 To̱ka̱ Jehová se̱ traducción pan español de ito̱ka̱ Dios pan hebreo. Moijkuilowa̱ya wan na̱wi letras del Tetragrámaton (יהוה), moijkuilowa wan las consonantes YHWH. Aunke ayá̱ momati ken moijtowa̱ya ikia pan hebreo iní̱n to̱ka̱, pan español Jehová desde ikiaya moijtowa. Los Salmos de Juan de Valdés, yej anka mochij pan 1537, yajki yej achto traducción de la Biblia kan tikasij ito̱ka̱ Dios pan español. a

¿Té íga ayá̱ momati ken moijtowa̱ya ikia pan hebreo ito̱ka̱ Dios?

 Ikia kua̱ tajkuilowa̱yaj pan hebreo ayá̱ kitalilia̱yaj las vocales, sino ke kitalilijtia̱yaj kua̱ kitajto̱ltiayaj. Pero kua̱ tamiʼ moijkuiloj las Escrituras Hebreas (Antiguo Testamento), sekin judíos kicre̱rowa̱yaj iga aye̱kti mamoijto ito̱ka̱ Dios. Kua̱ ágaj kitajto̱ltiaya se̱ texto kan onoya ito̱ka̱ Dios kipatayaj wan kijtowa̱yaj «toTe̱ko» o «Dios». Después ma̱j komatimej ijkó̱n kichijkej wan ke̱lkajkej ken moijtowa̱ya ito̱ka̱ Dios. b

 Onoʼ yej kijtowaj iga ito̱ka̱ Dios moijtowa̱ya «Yahweh» («Yahvé»), pero seuʼmej ayá̱ ijkó̱n kijtowaj. Pan los Rollos del mar Muerto onoʼ tajkol del libro de Levítico pan griego kan ito̱ka̱ Dios ijkuilijtoʼ ken «Iao». Seuʼmej escritores griegos yej ikia onoyaj kijtojkej iga moijtowa̱ya «Iaé», «Iabé» o «Iaoué», pero atikmatij siga ikia ijkó̱n moijtowa̱ya pan hebreo. c

Yej sekin akojasij de ito̱ka̱ Dios

 Yej sekin kijtowaj: Pan las traducciones kan onoʼ to̱ka̱ «Jehová», kiyokata̱lilijkej.

 Yej kine̱xtiá la Biblia: Ito̱ka̱ Dios pan hebreo, ijkuilijtoʼ wan na̱wi letras del Tetragrámaton, ne̱si ken 7.000 biáj pan Biblia. d Komati traducciones kiyokapolojkej ito̱ka̱ Dios wan kita̱lijtej «toTe̱ko».

 Yej sekin kijtowaj: Amoneki se̱ to̱ka̱ iga inó̱n Dios yej kipiá komati poder.

 Yej kine̱xtiá la Biblia: Dios kichij iga mamoijkuilo ito̱ka̱ pan la Biblia komati biáj wan kineki iga matikijto̱kan (Isaías 42:8; Joel 2:32; Malaquías 3:16; Romanos 10:13). Hasta kuesiwiʼ kua̱ sekin yej ayéj profetajmej kichi̱wasnekiáj iga make̱lkawa̱kan ito̱ka̱ (Jeremías 23:27).

 Yej sekin kijtowaj: Matikchi̱wakan ken los judíos wan amo matiktali̱kan pan la Biblia ito̱ka̱ Dios.

 Yej kine̱xtiá la Biblia: Sekin escribas judíos ayá̱ kijtowa̱yaj ito̱ka̱ Dios. Pero kijkuilojkej pan las copias yej kichijkej de la Biblia. Dios kineki matikchi̱wakan ken yéj te̱ijliá ayá̱ ken te̱ijliáj seuʼmej (Mateo 15:1-3).

 Yej sekin kijtowaj: Ayoʼ maono ito̱ka̱ Dios pan la Biblia, iga atikmatij ken moijtowa̱ya pan hebreo.

 Yej kine̱xtiá la Biblia: Yej ijkí̱n tajla̱mikij, kijtojnekij iga Dios kichá iga tinochimej, te̱san idiomaj matitajto̱kan, matikijto̱kan ijko̱nsan ito̱ka̱. Pero la Biblia kine̱xtiá iga yej ikia tekipanowa̱yaj iga Dios, kijtowa̱yaj to̱ka̱mej ken yejeme̱n tajtowa̱yaj.

 Matitajto̱kan de ito̱ka̱ del juez israelita Josué. Los cristianos de achto siglo yej tajtowa̱yaj hebreo kijtowa̱yaj «Yeshúa», wan yej tajtowa̱yaj griego kijtowa̱yaj «Iesous». Pan la Biblia onoʼ la traducción pan griego de iní̱n to̱ka̱ hebreo, inó̱n kine̱xtiá iga los cristianos kijtowa̱yaj to̱ka̱mej ken yejeme̱n tajtowa̱yaj (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).

 Ino̱nsan no̱ wel moijtowa de ken motraduci̱rowa ito̱ka̱ Dios. Ayá̱ tikmatisnekij ken moijtowa̱ya ikia, sino ke tiknekij maono pan la Biblia, kan moneki maono.

a Juan de Valdés kijtoj to̱ka̱ «Iehova». Pero iga mopataʼ ken titajtowaj no̱ mopataʼ ken moijkuilowa ito̱ka̱ Dios. Ken ejemplo, la traducción de los Salmos de Bernardino de Rebolledo, yej mochij pan 1661, kijtowa «Jehova». Pan la Biblia de Scío de San Miguel, yej mochij pan 1791, kijtowa «Iehováh» pan las notas. La versión Torres Amat yej mochij pan 1824 kijtowa «Jehovah», wan la Reina-Valera yej mochij pan 1862, kijtowa «Jehová».

b Pan la segunda edición de la New Catholic Encyclopedia, volumen 14, páginas 883, 884 kijtowa: «Achi después de ke mokuepakej los Israelitas, to̱ka̱ Yahweh puxsan kiweyichi̱wakej, inó̱n iga kipatakej iga tajto̱lmej ADONAI o ELOHIM».

c Wel timomachtiá ma̱j de iní̱n pan achto sección del folleto Guía para el estudio de la Palabra de Dios, yej moto̱ka̱wiá «El nombre de Dios en las Escrituras Hebreoarameas».

d Xikita Diccionario Teológico Manual del Antiguo Testamento, tomo I, columnas 970 wan 971.