pinksterfeest: Het Griekse woord pentekoste (bet.: ‘50ste [dag]’) wordt in de Griekse Geschriften gebruikt voor wat in de Hebreeuwse Geschriften ‘het Oogstfeest’ (Ex 23:16) of ‘het Wekenfeest’ (Ex 34:22) wordt genoemd. Dit feest was aan het eind van de oogstperiode van zeven weken waarin eerst de gerst en vervolgens de tarwe werd geoogst. Het pinksterfeest werd gevierd op de 50ste dag vanaf 16 nisan, de dag waarop een schoof werd geofferd van de eerste gerst die was geoogst (Le 23:15, 16). Op de Hebreeuwse kalender valt Pinksteren op 6 sivan. (Zie App. B15.) De instructies voor dit feest staan in Le 23:15-21, Nu 28:26-31 en De 16:9-12. Met het pinksterfeest kwamen grote groepen Joden en proselieten uit verre landen naar Jeruzalem. Het feest was bedoeld om aan te moedigen tot gastvrijheid en vriendelijkheid voor anderen, ongeacht hun status of achtergrond — of ze nu vrij, slaaf, arm, vaderloos, weduwe, Leviet of buitenlander waren (De 16:10, 11). Daardoor was Pinksteren 33 in Jeruzalem een ideale gelegenheid voor de geboorte van de christelijke gemeente, die de opdracht kreeg iedereen getuigenis te geven ‘over de grote daden van God’ (Han 1:8; 2:11). Volgens de Joodse traditie valt Pinksteren samen met het moment dat Israël op de berg Sinaï de wet kreeg en werd afgezonderd als Gods uitverkoren volk. Die gebeurtenis vond plaats aan het begin van sivan, de derde maand (Ex 19:1). Zoals via Mozes als bemiddelaar het volk Israël in het wetsverbond werd opgenomen, zo bracht Jezus als Bemiddelaar van het geestelijke Israël nu de nieuwe natie in het nieuwe verbond.

talen: Of ‘tongen’. Het Griekse woord glossa kan in de Bijbel duiden op de tong als spraakorgaan (Mr 7:33; Lu 1:64; 16:24). Het kan ook figuurlijk gebruikt worden voor een taal of voor een volk dat een bepaalde taal spreekt (Opb 5:9; 7:9; 13:7). Dit Griekse woord staat ook in Han 2:3, waar wordt gesproken over ‘een soort vuurtongen’ die zichtbaar werden. Het neerdalen van deze ‘tongen’ op de discipelen en het feit dat de discipelen in verschillende talen (of tongen) spraken, vormden een bewijs dat de heilige geest was uitgestort.

talen: Of ‘tongen’. Het Griekse woord glossa kan in de Bijbel duiden op de tong als spraakorgaan (Mr 7:33; Lu 1:64; 16:24). Het kan ook figuurlijk gebruikt worden voor een taal of voor een volk dat een bepaalde taal spreekt (Opb 5:9; 7:9; 13:7). Dit Griekse woord staat ook in Han 2:3, waar wordt gesproken over ‘een soort vuurtongen’ die zichtbaar werden. Het neerdalen van deze ‘tongen’ op de discipelen en het feit dat de discipelen in verschillende talen (of tongen) spraken, vormden een bewijs dat de heilige geest was uitgestort.

onze eigen moedertaal: Lett.: ‘onze eigen taal waarin we geboren zijn’. Het Griekse woord dat hier met ‘taal’ is weergegeven is dialektos. (Zie aantekening bij Han 2:4.) Velen die de discipelen hoorden praten, spraken misschien een internationale taal, zoals het Grieks. Als ‘diepgelovige Joden’ konden ze misschien ook de Hebreeuwse diensten in de tempel in Jeruzalem verstaan (Han 2:5). Maar toen ze het goede nieuws hoorden in de taal die ze van kinds af aan kenden, trok dat hun aandacht.

Asia: Zie Woordenlijst.

proseliet: Of ‘bekeerling’. Het Griekse proselutos duidde op een heiden die zich tot het Jodendom bekeerd had, wat voor mannen inhield dat ze zich lieten besnijden.

proselieten: Zie aantekening bij Mt 23:15.

zoete wijn: Of ‘nieuwe wijn’. Het Griekse gleukos komt in de Griekse Geschriften alleen hier voor en duidt op zoete nieuwe wijn of most die nog aan het gisten is.

het derde uur van de dag: Dat wil zeggen rond 9.00 uur. In de eerste eeuw had een dag voor de Joden 12 uur, te beginnen met zonsopgang rond 6.00 uur (Jo 11:9). Het derde uur was dus rond 9.00 uur, het zesde uur rond 12.00 uur en het negende uur rond 15.00 uur. Omdat de mensen geen nauwkeurige uurwerken hadden, werd meestal alleen de geschatte tijd van een gebeurtenis vermeld (Jo 1:39; 4:6; 19:14; Han 10:3, 9).

in de laatste dagen: In dit citaat uit Joëls profetie gebruikt Petrus onder inspiratie de uitdrukking ‘in de laatste dagen’ in plaats van ‘daarna’, zoals het in het oorspronkelijke Hebreeuws en in de Septuaginta staat (Joë 2:28 [3:1, LXX]). De profetie van Joël ging in vervulling toen er met Pinksteren heilige geest werd uitgestort. Dat Petrus het over ‘de laatste dagen’ heeft, duidt er dus op dat die bijzondere tijd was begonnen en dat die zou voorafgaan aan ‘de grote en verheven dag van Jehovah’. Die ‘dag van Jehovah’ zou kennelijk het einde betekenen van ‘de laatste dagen’ (Han 2:20). Petrus sprak tot Joden en proselieten, dus zijn geïnspireerde woorden moeten een eerste vervulling hebben gehad waarbij zij betrokken waren. Zijn uitspraak duidde er kennelijk op dat de Joden leefden ‘in de laatste dagen’ van het stelsel met Jeruzalem als centrum van aanbidding. Eerder had Jezus zelf de verwoesting van Jeruzalem en de tempel voorspeld (Lu 19:41-44; 21:5, 6). Die verwoesting vond plaats in het jaar 70.

mijn geest: Het Griekse pneuma verwijst hier naar Gods heilige geest of actieve kracht. Hier wordt Joë 2:28 geciteerd, waar het overeenkomende Hebreeuwse woord roeach wordt gebruikt. Zowel het Hebreeuwse als het Griekse woord brengt de grondgedachte over van iets dat voor mensenogen onzichtbaar is en blijk geeft van kracht in beweging. (Zie Woordenlijst.)

alle soorten mensen: Lett.: ‘alle vlees’. Het Griekse woord sarx (vaak vertaald met ‘vlees’) wordt hier gebruikt voor levende personen, dus ‘alle vlees’ zou normaal op alle mensen slaan. (Zie aantekening bij Jo 17:2.) Maar in deze context wordt de Griekse uitdrukking ‘alle vlees’ in een beperktere betekenis gebruikt. God stortte zijn geest niet uit op alle mensen op aarde en zelfs niet op alle mensen in Israël, dus het verwijst niet naar alle mensen zonder uitzondering. De uitdrukking wordt hier gebruikt voor alle soorten mensen, zonder onderscheid. God stortte heilige geest uit op zonen en dochters, jonge mannen, oude mannen, slaven en slavinnen, oftewel op alle soorten mensen (Han 2:17, 18). Het Griekse woord voor alle (pas) wordt op een vergelijkbare manier gebruikt in 1Ti 2:3, 4, waar staat dat het Gods wil is dat ‘alle soorten mensen worden gered’. (Zie aantekening bij Jo 12:32.)

profeteren: Het Griekse profeteuo betekent letterlijk ‘openlijk en luid verkondigen’. In de Bijbel wordt het gebruikt voor het bekendmaken van boodschappen uit een goddelijke bron. Hoewel dat vaak de gedachte omvat van de toekomst voorspellen, is voorspellen niet de grondbetekenis van het woord. Het Griekse woord kan ook duiden op iets vaststellen door een openbaring van God. (Zie aantekeningen bij Mt 26:68, Mr 14:65 en Lu 22:64.) In deze context zette heilige geest sommigen ertoe aan te profeteren. Ze zouden als woordvoerder van de Allerhoogste dienen door ‘de grote daden’ bekend te maken die Jehovah had gedaan en nog zou doen (Han 2:11). Het Hebreeuwse woord voor profeteren brengt een vergelijkbare gedachte over. Zo wordt Aäron in Ex 7:1 de ‘profeet’ van Mozes genoemd in de zin dat hij Mozes’ woordvoerder werd, niet dat hij toekomstige gebeurtenissen voorspelde.

oude mannen: Of ‘oudere mannen’, ‘oudsten’. Het Griekse presbuteros duidt hier waarschijnlijk op mannen van hoge leeftijd in contrast met de ‘jonge mannen’ die eerder in het vers genoemd worden. In andere contexten wordt dit woord gebruikt voor personen die gezag en verantwoordelijkheid dragen in een gemeenschap of natie (Han 4:5; 11:30; 14:23; 15:2; 20:17; zie aantekening bij Mt 16:21).

oudsten: Lett.: ‘oudere mannen’. In de Bijbel wordt het Griekse presbuteros voornamelijk gebruikt voor personen die gezag en verantwoordelijkheid dragen in een gemeenschap of natie. Hoewel de term soms duidt op leeftijd (zoals in Lu 15:25 en Han 2:17), wordt die niet uitsluitend toegepast op ouderen. Hier wordt het woord gebruikt voor de leiders van het Joodse volk, die vaak in één adem worden genoemd met de overpriesters en de schriftgeleerden. Het Sanhedrin bestond uit mannen uit deze drie groepen (Mt 21:23; 26:3, 47, 57; 27:1, 41; 28:12; zie Woordenlijst ‘Ouderling, oudste’).

Profeteer!: Ze wilden niet dat hij een voorspelling deed maar dat hij door een openbaring van God zou vaststellen wie hem had geslagen. Uit de context blijkt dat Jezus’ vervolgers zijn gezicht hadden bedekt. Ze daagden de geblinddoekte Jezus dus uit om te zeggen wie hem geslagen had. (Zie aantekening bij Mt 26:68.)

Profeteer!: Ze wilden niet dat hij een voorspelling deed maar dat hij door een openbaring van God zou vaststellen wie hem had geslagen. Uit de context blijkt dat Jezus’ vervolgers zijn gezicht hadden bedekt en het parallelverslag in Mt 26:68 laat zien waartoe ze hem uitdaagden: ‘Profeteer eens, Christus. Wie heeft je geslagen?’ Ze daagden de geblinddoekte Jezus dus uit om te zeggen wie hem geslagen had. (Zie aantekeningen bij Mt 26:68 en Lu 22:64.)

Profeteer (...) Wie heeft je geslagen?: Ze wilden niet dat hij een voorspelling deed maar dat hij door een openbaring van God zou vaststellen wie hem had geslagen. Uit de parallelverslagen in Mr 14:65 en Lu 22:64 blijkt dat Jezus’ vervolgers zijn gezicht hadden bedekt, wat verklaart dat ze hem uitdaagden om te zeggen wie hem geslagen had.

alle soorten mensen: Of ‘mensen van alle soorten’. Jezus zegt dat hij mensen van alle achtergronden tot zich zal trekken, ongeacht hun nationaliteit, ras of economische status (Han 10:34, 35; Opb 7:9, 10; zie aantekening bij Jo 6:44). Het is interessant dat bij deze gelegenheid ‘een aantal Grieken’ dat in de tempel aanbad, Jezus wilde zien. (Zie aantekening bij Jo 12:20.) In veel vertalingen wordt het Griekse pas (iedereen, alle [mensen]) zo weergegeven dat het lijkt of Jezus elk mens uiteindelijk tot zich zal trekken. Maar die gedachte stemt niet overeen met de rest van de geïnspireerde Schrift (Ps 145:20; Mt 7:13; Lu 2:34; 2Th 1:9). Hoewel het Griekse woord letterlijk ‘alle(n)’, ‘iedereen’ betekent (Ro 5:12), laten Mt 5:11 en Han 10:12 duidelijk zien dat het ook ‘allerlei’ kan betekenen. In die verzen geven veel vertalingen het woord weer met ‘allerlei’ of ‘alle soorten’ (Jo 1:7; 1Ti 2:4).

alle mensen: Lett.: ‘alle vlees’. Deze uitdrukking staat ook in Lu 3:6, een citaat uit Jes 40:5, waar een Hebreeuwse term met dezelfde betekenis wordt gebruikt. (Vergelijk de aantekening bij Jo 1:14.)

wonderen: Of ‘voortekenen’. In de Griekse Geschriften wordt teras (wonder) altijd gebruikt in combinatie met semeion (teken), waarbij beide woorden in het meervoud staan (Mt 24:24; Jo 4:48; Han 7:36; 14:3; 15:12; 2Kor 12:12). Het woord teras duidt in wezen op alles wat ontzag of verwondering wekt. Als het woord duidelijk verwijst naar iets dat in de toekomst zal gebeuren, staat in de aantekening de alternatieve weergave ‘voorteken’.

Jehovah: In dit citaat uit Joë 2:31 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)

Jehovah: In dit citaat uit Joë 2:32 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)

wonderen: Of ‘voortekenen’. In de Griekse Geschriften wordt teras (wonder) altijd gebruikt in combinatie met semeion (teken), waarbij beide woorden in het meervoud staan (Mt 24:24; Jo 4:48; Han 7:36; 14:3; 15:12; 2Kor 12:12). Het woord teras duidt in wezen op alles wat ontzag of verwondering wekt. Als het woord duidelijk verwijst naar iets dat in de toekomst zal gebeuren, staat in de aantekening de alternatieve weergave ‘voorteken’.

de Nazarener: Zie aantekening bij Mr 10:47.

wonderen: Of ‘voortekenen’. De wonderen die Jezus met Gods hulp deed vormden een bewijs dat hij door God was gestuurd. De wonderbaarlijke genezingen en opstandingen waren ook een voorteken van wat Jezus in de toekomst op grotere schaal zou doen. (Zie aantekening bij Han 2:19.)

de Nazarener: Een bijnaam voor Jezus en later ook voor zijn volgelingen (Han 24:5). Omdat de naam Jezus veel voorkwam onder de Joden, werd er vaak een aanduiding aan toegevoegd. In Bijbelse tijden was het heel gebruikelijk om de naam van mensen te verbinden aan de plaats waar ze vandaan kwamen (2Sa 3:2, 3; 17:27; 23:25-39; Na 1:1; Han 13:1; 21:29). Jezus woonde het grootste deel van zijn aardse leven in Nazareth in Galilea, dus het was niet vreemd om die term in verband met hem te gebruiken. Jezus werd vaak ‘de Nazarener’ genoemd, in verschillende situaties en door verschillende personen (Mr 1:23, 24; 10:46, 47; 14:66-69; 16:5, 6; Lu 24:13-19; Jo 18:1-7). Jezus zelf aanvaardde en gebruikte die naam (Jo 18:5-8; Han 22:6-8). Pilatus liet op de martelpaal een opschrift bevestigen met in het Hebreeuws, Latijn en Grieks de woorden: ‘Jezus de Nazarener, de Koning van de Joden’ (Jo 19:19, 20). Vanaf Pinksteren 33 spraken zowel de apostelen als anderen vaak over Jezus als de Nazarener of als degene die uit Nazareth kwam (Han 2:22; 3:6; 4:10; 6:14; 10:38; 26:9; zie ook aantekening bij Mt 2:23).

alle raad van God: Of ‘Gods hele voornemen (wil)’. Duidt hier op alles wat God zich heeft voorgenomen te doen door middel van zijn Koninkrijk, met inbegrip van alles wat hij noodzakelijk vindt voor redding (Han 20:25). Het Griekse boule wordt in Lu 7:30 weergegeven met ‘raad’ (of ‘leiding’, ‘instructies’, vtn.) en in Heb 6:17 met ‘doel’.

wil: Of ‘het vastgestelde besluit’. Het Griekse boule wordt in Lu 7:30 weergegeven met ‘raad’ (of ‘leiding’, ‘instructies’, vtn.) en in Heb 6:17 met ‘doel’. (Zie aantekening bij Han 20:27.)

de greep van de dood: Lett.: ‘de weeën van de dood’. Hoewel de Bijbel duidelijk zegt dat de doden geen bewustzijn of pijn kennen (Ps 146:4; Pr 9:5, 10), wordt hier gezegd dat de dood ‘weeën’ of ‘pijn’ veroorzaakt. Die bewoordingen zijn waarschijnlijk gebruikt omdat de dood wordt voorgesteld als een bittere, angstige ervaring (1Sa 15:32, vtn.; Ps 55:4; Pr 7:26). Dat komt niet alleen door de pijn die er gewoonlijk aan voorafgaat (Ps 73:4, 5), maar ook door de verlammende greep ervan die een eind maakt aan alle activiteiten en vrijheid (Ps 6:5; 88:10). Kennelijk werd Jezus bij zijn opstanding in deze betekenis bevrijd uit ‘de greep van de dood’. Hoewel het Griekse odin dat hier staat, elders in de Bijbel wordt gebruikt voor barensweeën (1Th 5:3), kan het ook slaan op pijn, ellende en leed in algemene zin (Mt 24:8). De uitdrukking ‘weeën van de dood’ staat in de Septuaginta in 2Sa 22:6 en Ps 18:4 (17:5, LXX), waar in de Hebreeuwse masoretische tekst ‘banden van het Graf’ en ‘banden van de dood’ staat. Het is interessant dat in oude Hebreeuwse manuscripten, die zonder klinkers geschreven werden, het woord voor ‘band’ of ‘koord’ (chevel) dezelfde medeklinkers heeft als het Hebreeuwse woord voor ‘wee’. Dat kan een verklaring zijn voor de weergave in de Septuaginta. In ieder geval brengen de uitdrukkingen ‘weeën van de dood’ en ‘banden van de dood’ allebei de gedachte over dat de dood een bittere en beklemmende ervaring is.

Jehovah: In dit citaat uit Ps 16:8 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)

ik: Lett.: ‘mijn vlees’. Petrus leidt dit citaat uit Ps 16 in met de woorden ‘David zegt namelijk over hem’, dat wil zeggen over de Messias, Jezus (Han 2:25). In dit vers (Han 2:26) en in Ps 16:9, wordt in de Griekse en de Hebreeuwse tekst het woord vlees gebruikt, dat kan duiden op iemands lichaam of op de persoon zelf. Hoewel Jezus wist dat hij ter dood gebracht zou worden als loskoopoffer, bleef hij hopen. Hij wist dat zijn Vader hem uit de dood zou opwekken, dat zijn slachtoffer als losprijs voor de mensheid zou dienen en dat zijn vlees, zijn lichaam, niet tot ontbinding zou overgaan (Han 2:27, 31).

me: Of ‘mijn ziel’. In dit citaat uit Ps 16:10 wordt het Griekse psuche gebruikt als vertaling van het Hebreeuwse nefesj (beide traditioneel weergegeven met ‘ziel’). De psalmist verwees met ‘ziel’ naar zichzelf. Toen Petrus met Pinksteren Christus’ opstanding aan de Joden bekendmaakte, paste hij deze psalm van David op Jezus toe (Han 2:24, 25; zie Woordenlijst ‘Ziel’ en App. A2).

het Graf: Of ‘Hades’. Het Griekse haides betekent misschien ‘de onzichtbare plaats’ en komt in de Griekse Geschriften tien keer voor. (Zie Mt 11:23; 16:18; Lu 10:15; 16:23; Han 2:27, 31; Opb 1:18; 6:8; 20:13, 14.) In dit vers wordt Ps 16:10 geciteerd, waar het overeenkomende Hebreeuwse Sjeool wordt gebruikt, dat ook wordt weergegeven met ‘het Graf’. De Septuaginta gebruikt meestal het Griekse Hades als equivalent van het Hebreeuwse Sjeool. In de Bijbel duiden beide woorden op het collectieve graf van de mensheid. Voor een individueel graf worden in de oorspronkelijke talen andere woorden gebruikt. Sommige vertalingen van de Griekse Geschriften in het Hebreeuws (in App. C4 J^{7, 8, 11, 12, 14-18, 22} genoemd) gebruiken hier het woord Sjeool. (Zie App. A2.)

in uw aanwezigheid: Lett.: ‘bij (voor) uw gezicht’. In dit citaat uit Ps 16:11 is de Griekse tekst een letterlijke weergave van de Hebreeuwse tekst. De Hebreeuwse uitdrukking ‘bij iemands gezicht’ is een idioom dat ‘in iemands aanwezigheid’ betekent.

God: De beschikbare Griekse manuscripten gebruiken hier het woord Theos (God). Het is interessant dat enkele vertalingen van de Griekse Geschriften in het Hebreeuws (in App. C4 J^{7, 8, 10} genoemd) hier het Tetragrammaton gebruiken.

een van zijn nakomelingen: Aan David werd beloofd dat een van zijn nakomelingen het Messiaanse ‘nageslacht’ zou worden dat in Ge 3:15 was beloofd (2Sa 7:12, 13; Ps 89:3, 4; 132:11). Die belofte werd vervuld in Jezus, die zowel via zijn moeder als via zijn adoptievader van koning David afstamde. De Griekse uitdrukking die met ‘nakomelingen’ is vertaald, is een weergave van een Hebreeuws idioom dat letterlijk ‘vrucht van zijn lendenen’ betekent. Het gedeelte van het lichaam dat in de Bijbel met ‘lendenen’ wordt aangeduid, omvat de voortplantingsorganen (Ge 35:11, vtn.; 1Kon 8:19, vtn.). Naar nakomelingen wordt ook wel verwezen met ‘de vrucht van de buik [schoot]’ en vergelijkbare uitdrukkingen (Ge 30:2, vtn.; De 7:13, vtn.; Ps 127:3; Klg 2:20, vtn.; Lu 1:42).

het Graf: Of ‘Hades’, het collectieve graf van de mensheid. (Zie aantekening bij Han 2:27 en Woordenlijst.)

dat zijn lichaam niet tot ontbinding zou overgaan: Of ‘zijn vlees het verderf niet zou zien’. Jehovah liet niet toe dat Jezus’ fysieke lichaam tot stof verging zoals het lichaam van Mozes en van David, mannen die een voorafbeelding van Christus waren (De 34:5, 6; Han 2:27; 13:35, 36). Jezus kon alleen ‘de laatste Adam’ (1Kor 15:45) en ‘een overeenkomstige losprijs’ voor de hele mensheid (1Ti 2:5, 6; Mt 20:28) zijn als hij een echt menselijk lichaam had. Zijn lichaam moest volmaakt zijn, want het moest aan Jehovah worden aangeboden als losprijs om terug te kopen wat Adam had verloren (Heb 9:14; 1Pe 1:18, 19). Geen enkele onvolmaakte nakomeling van Adam kon voorzien in de losprijs die nodig was (Ps 49:7-9). Daarom werd Jezus niet op de normale manier verwekt. Hij zei tegen zijn Vader, kennelijk toen hij zich aanbood voor de doop: ‘U hebt een lichaam voor mij gereedgemaakt’, dat wil zeggen Jezus’ volmaakte menselijke lichaam dat hij als offer zou brengen (Heb 10:5). Toen de discipelen naar Jezus’ graf gingen, zagen ze dat zijn lichaam verdwenen was en dat alleen de linnen doeken waarin het lichaam gewikkeld was geweest er nog lagen. Blijkbaar verwijderde Jehovah het fysieke lichaam van zijn geliefde Zoon voordat het tot ontbinding overging (Lu 24:3-6; Jo 20:2-9).

het Graf: Of ‘Hades’. Het Griekse haides betekent misschien ‘de onzichtbare plaats’ en komt in de Griekse Geschriften tien keer voor. (Zie Mt 11:23; 16:18; Lu 10:15; 16:23; Han 2:27, 31; Opb 1:18; 6:8; 20:13, 14.) In dit vers wordt Ps 16:10 geciteerd, waar het overeenkomende Hebreeuwse Sjeool wordt gebruikt, dat ook wordt weergegeven met ‘het Graf’. De Septuaginta gebruikt meestal het Griekse Hades als equivalent van het Hebreeuwse Sjeool. In de Bijbel duiden beide woorden op het collectieve graf van de mensheid. Voor een individueel graf worden in de oorspronkelijke talen andere woorden gebruikt. Sommige vertalingen van de Griekse Geschriften in het Hebreeuws (in App. C4 J^{7, 8, 11, 12, 14-18, 22} genoemd) gebruiken hier het woord Sjeool. (Zie App. A2.)

Jehovah: In dit citaat uit Ps 110:1 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. Maar zoals in App. A5 wordt uitgelegd, gebruiken de meeste Bijbelvertalingen Gods naam niet in wat vaak het Nieuwe Testament wordt genoemd, ook niet in citaten uit de Hebreeuwse Geschriften. Het is interessant dat er edities van de King James Version uit de 17de eeuw zijn die hier, en op drie andere plekken in de Griekse Geschriften waar Ps 110:1 wordt geciteerd, ‘de HEER’ met een hoofdletter en kleine kapitalen weergeven (Mt 22:44; Mr 12:36; Lu 20:42). In latere edities bleef dat zo. Aangezien die vertaling in de Hebreeuwse Geschriften ‘de HEER’ gebruikt om aan te geven waar Gods naam in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst staat, duidt dezelfde schrijfwijze van ‘de HEER’ in de Griekse Geschriften erop dat de vertalers dachten dat hier naar Jehovah verwezen wordt. Het is ook interessant dat de New King James Version, uitgegeven in 1979, overal ‘de HEER’ gebruikt waar Gods naam voorkomt in citaten uit de Hebreeuwse Geschriften. (Zie App. C.)

aan een paal hangen: Dit is de eerste van de ruim 40 keer dat het Griekse werkwoord stauroo in de Griekse Geschriften voorkomt. Het verwante Griekse zelfstandig naamwoord stauros wordt weergegeven met ‘martelpaal’. (Zie aantekeningen bij Mt 10:38; 16:24 en 27:32 en Woordenlijst ‘Martelpaal’ en ‘Paal’.) De werkwoordsvorm wordt in de Septuaginta gebruikt in Es 7:9, waar de opdracht wordt gegeven om Haman aan een paal van ruim 20 m hoog te hangen. In het klassieke Grieks betekent het ‘omheinen met palen, een palissade vormen’.

aan een paal hebben gehangen: Zie aantekening bij Mt 20:19 en Woordenlijst ‘Martelpaal’ en ‘Paal’.

dopen als symbool van berouw: Lett.: ‘doop van berouw’. De doop waste geen zonden weg. Degenen die zich door Johannes lieten dopen, hadden berouw over hun zonden tegen de wet en toonden dat ze vastbesloten waren hun gedrag te veranderen. Die berouwvolle houding zou hen naar Christus leiden (Ga 3:24). Zo bereidde Johannes een volk erop voor ‘de redding’ te zien waarin God voorzag (Lu 3:3-6; zie aantekeningen bij Mt 3:2, 8, 11 en Woordenlijst ‘Berouw’ en ‘Doop, dopen’).

vruchten die bij berouw passen: Duidt op daden en aanwijzingen waaruit een verandering van denken of instelling zou blijken bij degenen die naar Johannes luisterden (Lu 3:8; Han 26:20; zie aantekeningen bij Mt 3:2, 11 en Woordenlijst ‘Berouw’.)

Heb berouw: Het Griekse metanoeo dat hier wordt gebruikt kan letterlijk worden vertaald met ‘van gedachten veranderen’ en duidt op een verandering in denken, houding of doel. Eerder had Johannes de Doper gepredikt ‘dat mensen zich moesten laten dopen als symbool van berouw om vergeving van zonden te krijgen’. (Zie aantekening bij Mr 1:4.) Die doop hield in dat iemand er berouw van had dat hij ver was afgedwaald van de voorschriften in de wet van Mozes, en dit berouw bereidde Gods volk voor op wat komen ging (Mr 1:2-4). Maar Petrus wees er hier op dat Gods aanbidders in overeenstemming met Jezus’ gebod in Mt 28:19 berouw moesten hebben en zich moesten laten dopen in de naam van Jezus Christus, zodat hun zonden vergeven konden worden. Aangezien de Joden Jezus hadden verworpen als de Messias, was berouw hebben en in hem geloven een nieuwe, belangrijke factor om Gods vergeving te vragen en te krijgen. Ze konden dat geloof in het openbaar tonen door zich in water te laten dopen in de naam van Jezus Christus. Op die manier symboliseerden ze hun persoonlijke opdracht aan God via Christus. (Zie aantekening bij Mt 3:8, 11 en Woordenlijst.)

berouw: Lett.: ‘verandering van denken’. (Zie aantekeningen bij Mt 3:2, 8 en Woordenlijst.)

Jehovah: De beschikbare Griekse manuscripten gebruiken hier ‘Heer’ (Grieks: Kurios). Maar zoals in App. C wordt uitgelegd, zijn er een aantal redenen om aan te nemen dat in dit vers oorspronkelijk Gods naam stond en dat die later werd vervangen door de titel Heer. Daarom wordt hier in de hoofdtekst de naam Jehovah gebruikt. Zoals uit Han 2:33-38 blijkt, verwijst de belofte die Petrus in dit vers vermeldt naar Joë 2:28-32, waar over de uitstorting van de heilige geest wordt gesproken. De uitdrukking voor iedereen die Jehovah, onze God, tot zich zal roepen doet denken aan de woorden aan het eind van Joë 2:32. In de Hebreeuwse tekst van Joë 2:32 wordt Gods naam drie keer gebruikt, met de specifieke vermelding dat Jehovah degene is die roept. (Zie App. C3 inleiding en Han 2:39.)

personen: Of ‘zielen’. Het Griekse psuche, traditioneel weergegeven met ‘ziel’, duidt hier op een levend wezen. (Zie Woordenlijst.)

hecht met elkaar omgaan: Of ‘met elkaar delen’. De grondbetekenis van het Griekse woord koinonia is ‘delen’, ‘gezelschap’. Paulus gebruikt dit woord meerdere keren in zijn brieven (1Kor 1:9; 10:16; 2Kor 6:14; 13:14). Uit de context van dit gedeelte blijkt dat het bij deze omgang gaat om hechte vrienden en niet om oppervlakkige kennissen.

samen eten: Lett.: ‘het brood breken’. (Zie aantekening bij Han 20:7.)

voor een maaltijd: Lett.: ‘om brood te breken’. Brood was in die tijd het hoofdvoedsel in het Midden-Oosten, daarom was dit een algemene uitdrukking voor een maaltijd. In die tijd waren platte broden met een harde korst gebruikelijk, en daarom werd het brood meestal gebroken in plaats van gesneden. Jezus brak dus vaak het brood voor het eten. (Zie aantekening bij Mt 14:19; zie ook Mt 15:36; Lu 24:30.) Toen Jezus het Avondmaal instelde, nam hij een brood en brak het. Aangezien dit de normale manier was om een brood te verdelen, had het feit dat Jezus het brood brak geen geestelijke betekenis. (Zie aantekening bij Mt 26:26.) Sommigen beweren dat bepaalde plaatsen in Handelingen waar deze uitdrukking voorkomt, verwijzen naar de herdenking van het Avondmaal van de Heer (Han 2:42, 46; 20:7, 11). Maar elke keer dat het Avondmaal wordt vermeld, wordt het breken van het brood in verband gebracht met wijn drinken uit een beker (Mt 26:26-28; Mr 14:22-25; Lu 22:19, 20; 1Kor 10:16-21; 11:23-26). Die handelingen zijn allebei even belangrijk. Dus als het breken van het brood wordt vermeld zonder dat wordt gesproken over drinken uit een beker, wordt er niet naar het Avondmaal van de Heer verwezen maar naar een gewone maaltijd. Bovendien wijst niets erop dat Jezus wilde dat de herdenking van zijn dood vaker zou plaatsvinden dan het feest dat erdoor vervangen werd, het Pascha, dat maar één keer per jaar werd gevierd.

Iedereen: Of ‘elke ziel’. Het Griekse psuche, traditioneel weergegeven met ‘ziel’, duidt hier op een levend wezen. (Zie Woordenlijst.)

wonderen: Of ‘voortekenen’. (Zie aantekening bij Han 2:19.)

wonderen: Of ‘voortekenen’. In de Griekse Geschriften wordt teras (wonder) altijd gebruikt in combinatie met semeion (teken), waarbij beide woorden in het meervoud staan (Mt 24:24; Jo 4:48; Han 7:36; 14:3; 15:12; 2Kor 12:12). Het woord teras duidt in wezen op alles wat ontzag of verwondering wekt. Als het woord duidelijk verwijst naar iets dat in de toekomst zal gebeuren, staat in de aantekening de alternatieve weergave ‘voorteken’.

bij elkaar thuis: Of ‘van huis tot huis’. Het voorzetsel kata in de Griekse uitdrukking kat oikon (lett.: ‘per [volgens] huis’) kan hier in distributieve zin worden opgevat. Blijkbaar kwamen de discipelen in een tijd dat er behoefte was samen voor maaltijden in verschillende huizen van geloofsgenoten die in of rond Jeruzalem woonden. (Zie aantekeningen bij Han 5:42 en 20:20.)

van huis tot huis: Of ‘in verschillende huizen’. De context laat zien dat Paulus naar de huizen van die personen ging om hen te onderwijzen ‘over berouw tegenover God en geloof in onze Heer Jezus’ (Han 20:21). Hij heeft het dus niet alleen over beleefdheidsbezoeken of bezoeken om geloofsgenoten aan te moedigen nadat ze gelovigen waren geworden, want geloofsgenoten hadden al berouw getoond en geloofden al in Jezus. Dr. A.T. Robertson schreef het volgende over Han 20:20: ‘Het is opmerkenswaard dat deze grootste aller predikers van huis tot huis predikte en niet louter beleefdheidsbezoeken bracht’ (Word Pictures in the New Testament, 1930, Deel III, blz. 349-350). In zijn boek The Acts of the Apostles With a Commentary schreef Abiel Abbot Livermore over Paulus’ woorden in Han 20:20: ‘Hij stelde zich er niet tevreden mee slechts in de openbare vergadering toespraken te houden, (...) maar legde zich op persoonlijke basis, van huis tot huis, ijverig op zijn belangrijke werk toe en bracht de waarheid des hemels letterlijk bij de haard en het hart van de Efeziërs thuis’ (1844, blz. 270; zie voor uitleg over de weergave van de Griekse uitdrukking kat oikous [lett.: ‘per [volgens] huizen’] de aantekening bij Han 5:42).

van huis tot huis: Dit is een vertaling van de Griekse uitdrukking kat oikon, letterlijk ‘per [volgens] huis’. Verschillende lexicons en commentators zeggen dat het Griekse voorzetsel kata in distributieve zin kan worden opgevat. Eén lexicon zegt bijvoorbeeld dat de uitdrukking duidt op ‘plaatsen als reeks bezien, distributief gebruik (...) van huis tot huis’ (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, derde editie). Een ander naslagwerk zegt over het voorzetsel kata: ‘distributief (Handelingen 2:46; 5:42: (...) huis aan huis/in de [afzonderlijke] huizen)’ (Exegetical Dictionary of the New Testament, geredigeerd door Horst Balz en Gerhard Schneider). De Bijbelgeleerde R.C.H. Lenski zei het volgende: ‘Geen moment hielden de apostelen op met hun gezegende werk. “Elke dag” gingen zij door, en dit openlijk “in de tempel”, waar het Sanhedrin en de tempelpolitie hen konden zien en horen, en natuurlijk ook κατ’ οἴκον, wat distributief is, “van huis tot huis”, en niet slechts bijwoordelijk, “in huis”’ (The Interpretation of the Acts of the Apostles, 1961). Deze bronnen ondersteunen de gedachte dat de discipelen van huis tot huis predikten. Kata wordt ook gebruikt in Lu 8:1, waar staat dat Jezus ‘van stad naar stad en van dorp naar dorp’ ging om te prediken. De methode om mensen te bereiken door hen thuis op te zoeken, leverde geweldige resultaten op (Han 6:7; vergelijk Han 4:16, 17; 5:28).

Jehovah: De beschikbare Griekse manuscripten gebruiken hier ‘de Heer’ (Grieks: ho Kurios). Maar zoals in App. C wordt uitgelegd, zijn er een aantal redenen om aan te nemen dat in dit vers oorspronkelijk Gods naam stond en dat die later werd vervangen door de titel Heer. Daarom wordt hier in de hoofdtekst de naam Jehovah gebruikt. (Zie App. C3 inleiding en Han 2:47.)