NYWAGAKGOLO e sego kae e fetilego kua Yuropa, go boifa ga batho baloi, go dirile gore ba ba tsome le go ba bolaya. Se se diregile kudu kua Fora, Jeremane, leboa la Italy, Switzerland le Dinageng tša Tlase tša Belgium, Luxembourg le Netherlands. Puku ya Witch Hunts in the Western World e re: “Batho ba diketekete kua Yuropa le dikoloning tša Yuropa ba ile ba hwa, ba dimilione ba tlaišwa, ba golegwa, ba botšološišwa, ba hloiwa, ba bewa molato goba ba phela ka letšhogo.” * Ditiro tšeo tše sehlogo di thomile bjang? Di šušumeditšwe ke’ng?

Tabakgolo ka kanegelo ye ke banyakišiši. Puku ya Der Hexenwahn (The Witch Mania) e re banyakišiši ba be ba rulagantšwe ke Kereke ya Roma Khatolika lekgolong la bo-13 la nywaga “gore ba sokolle bahlanogi le go thibela ba bangwe gore ba se kgeloge.” Banyakišiši ba be ba le bjalo ka maphodisa a kereke.

Ka December 5, 1484, Mopapa Innocent VIII o ile a ntšha lengwalo leo le bego le thibela boloi. Le gona o ile a dumelela babotšološiši ba babedi, e lego Jakob Sprenger le Heinrich Kramer (yoo gape a tsebjago ka leina la gagwe la Selatine la Henricus Institoris), gore ba etelele pele go rarolleng bothata bjo. Banna bao ba babedi ba ile ba tšweletša puku yeo e bitšwago Malleus Maleficarum, yeo ka Seisemane e rego, The Hammer of Witches. Makatholika le Maprotestanta a ile a lebelela puku yeo e le thušo ya go tseba baloi. E be e na le dikanegelo tša boikgopolelo ka baloi tšeo di theilwego dinonwaneng, e hlalosa thutatumelo le dingangišano tša molao kgahlanong le boloi, gomme e nea tlhahlo ya kamoo baloi ba ka bonwago le go fedišwa. Puku ya The Hammer of Witches e hlalositšwe e le “puku e sehlogo kudu le . . . yeo e sentšego megopolo ya batho go feta puku le ge e le efe yeo e kilego ya ba gona lefaseng.”

 Go be go sa hlokagale bohlatse gore motho a latofatšwe ka boloi. Puku ya Hexen und Hexenprozesse (Baloi le Diteko tša Baloi) e hlalosa gore go lekola gore motho ke moloi “go be go hlametšwe go dira mogononelwa gore a ipobole, ka go šušumetšwa, go pharwa molato goba ka kgapeletšo.” Gantši motho o be a tlaišwa.

Ka baka la puku ya The Hammer of Witches le lengwalo la Mopapa Innocent VIII, go ile gwa tšwelela masolo a mantši a go tsoma baloi kua Yuropa. Go oketša moo, masolo ao a thušitšwe ke thekinolotši e mpsha ya go gatiša, yeo e thušitšego go phatlalatša tlaišo yeo gaešita le go phatša Atlantic go fihla Amerika.

Bagononelwa ba fetago 70 lekgolong e be e le basadi, kudukudu bahlologadi, bao ba bego ba se na yo a ka ba emelelago. Bahlaselwa ba be ba akaretša badiidi, batšofadi le basadi bao ba rekišago mešunkwane, kudukudu mešunkwane yeo e bego e sa šome. Ga go na motho yo a bego a šireletšegile—e ka ba mohumi goba modiidi, monna goba mosadi, motho wa tlasana goba wa maemo.

Batho bao go bego go naganwa gore ke baloi ba be ba latofatšwa ka mehuta ka moka ya bobe. Makasine wa Jeremane wa Damals o re, ba be ba “baka šobane le dikotlo tša dikgopa le diboko tšeo di senyago peu le dienywa tša lefase.” Ge e ba sefako se ka senya mabele, kgomo e sa ntšhe maswi, monna a palelwa ke go ba le thobalano goba mosadi e le moopa, go be go latofatšwa baloi!

Baloi ba be ba lemogwa bjang? Bagononelwa ba bangwe ba be ba tlengwa gomme ba lahlelwa ka gare ga meetse a tonyago ao go thwego a šegofaditšwe. Ge ba ka nwelela, ba be ba lebelelwa ba se molato gomme ba ntšhwa. Ge ba ka phaphamala, go be go thwe ke baloi gomme ba bolawa le semeetseng goba ba išwa tshekong. Bagononelwa ba bangwe ba be ba bewa sekaleng, ka ge go be go naganwa gore baloi ga ba imele.

Puku ya Witch Hunts in the Western World e re tekolo e nngwe e be e akaretša go tsoma seo go thwego ke leswao la Diabolo, e lego “leswao le bonagalago leo le tlogetšwego ke Diabolo ge a be a dirišana le moloi yoo.” Balaodi ba be ba tsoma leswao leo ka go “kota moriri ka moka wa mogononelwa ke moka ba hlahloba mmele wa gagwe ka moka,” batho ba lebeletše! Ge ba ka hwetša leswao leo a belegwego le lona, ditlhokofele goba mabadi, ba be ba le hlaba ka nalete. Ge e ba a ka se kwe bohloko goba a se tšwe madi, go be go thwe seo ke leswao la Sathane.

Mebušo ya Makatholika le ya Maprotestanta e be e etelela pele go tsongwa ga baloi, gomme dinageng tše dingwe babuši ba Maprotestanta ba be ba le sehlogo go feta ba Makatholika. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e eya maemo a ile a fetoga. Ka mohlala, ka 1631, Friedrich Spee, e lego moperisita wa mo-Jesuit yo a bego a felegetša batho ba bantši bao ba ahlotšwego gore ke baloi go yo tšhungwa koteng, o ngwadile gore go ya ka yena ga go le o tee wa bona yo a bego a le molato. Le gona o lemošitše gore ge e ba go tsongwa ga baloi go ka se kgaotše, batho ba be ba tla fela! Ka nako e swanago, dingaka di ile tša thoma go lemoga gore ditlhaselo tša bolwetši bjo itšego di ka ba di bakwa ke tša maphelo, e sego go tsenwa ke matemona. Lekgolong la bo-17 la nywaga, go tsongwa ga baloi go ile gwa fokotšega kudu, gomme mafelelong a ngwagakgolo woo go tsongwa ga baloi go be go fedile.

Mehla yeo e sehlogo e re ruta’ng? Thuto e bohlokwa ke ye: Ge bao ba ipolelago gore ke Bakriste ba thoma go diriša dithuto tša maaka tša bodumedi le dinonwane, legatong la dithuto tše hlwekilego tša Jesu Kriste, ba ile ba bula mojako wa bobe bjo bogolo. Ge Beibele e be e bolela e sa le pele ka banna ba bjalo ba sa botegego bao ba tlišeditšego Bokriste bja therešo thogako, e lemošitše gore: “Tsela ya therešo e tla gobošwa ka mantšu.”—2 Petro 2:1, 2.