Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Eki Waaba Nookimanya?

Eki Waaba Nookimanya?

Mbwenu shi ira kikaba nikibaasika omuntu kubiba omwata omu musiri gw’ondiijo?

Akatabo Digest aka 1468 akahandiikirwe Omutegyeki Justinian ni kamwe aha bihandiiko bingi ebirimu emanja za ira

OMURI Matayo 13:24-26, nihooreka ngu Yesu akagira ati: “Obukama bw’omu iguru nibushushanisibwa n’omuntu owaabibire embibo nungi omu musiri gwe; kandi abantu ku baabaire bagwejegyeire, omuzigu yaija, yaabiba enkyenzi omu buro, yaayegyendera. Oburo ku bwamezire, bwaba obushiisha, enkyenzi nazo zaareebeka.” Abahandiiki baingi nibeebuuza yaaba eky’okureeberaho eki kishemereire kutwarwa nk’ekyabuzima, kwonka ebihandiiko bya Rooma ebya ira ebihikire nibyoreka ngu kihikire.

Kashoboorozi emwe erikushoboorora ebigambo bya Baibuli neegira eti: “Okubiba omwata omu musiri ahabw’okuhoora enzigu . . . gukaba guri omushango ahansi y’Ebiragiro bya Rooma. Ahabw’okugira ngu hakaba hari ekiragiro ekirikukwata aha mushango ogu nikyoreka ngu gukaba nigukira kubaho.” Omuri 533 Y.A.K., Omutegyeki Omurooma orikwetwa Justinian, akashohoza akatabo ke akarikwetwa Digest arikwihirira aha biragiro bya Rooma ebyahandiikirwe (nk’omuri 100-250 Y.A.K.). Kurugiirira aha katabo ke (Digest, 9.2.27.14), omuhandiiki orikwetwa Ulpian akagamba aha mushango ogwacwirwe omutegyeki Omurooma orikwetwa Celsus omu kyasha kya kabiri. Omwata gukaba gubibirwe omu musiri gw’omuntu, kandi ekyarugiremu, ebihingwa bye bikafa. Akatabo Digest nikooreka oku mukama w’omusiri nari omuhingi yaabaire naabaasa kuhwerwa, akatunga enshumbuushano kuruga aha muzigu oreetsireho okufeerwa.

Ahabw’okugira ngu ekikorwa eki eky’obwinazi kikaba nikikira kubaho ira omu Butegyeki bwa Rooma, nikyoreka ngu embeera ei Yesu yaagambireho ekaba ehikire.

Omu kyasha ky’okubanza Rooma ekaha Abakuru b’Abayudaaya obugabe burikwingana ki omuri Buyudaaya?

OBWIRE obwo, Buyudaaya ekaba neetegyekwa Abarooma abaabaire nibeebemberwa omutegyeki orikuduumira amahe. Omutegyeki ogwo akaba naata omutima aha kushorooza emishoro ya Rooma n’okurinda obusingye n’obuteeka. Abarooma bakaba nibakunda kuremesa ebikorwa ebirikuhenda ebiragiro n’okufubira omuntu weena orikuteganisa. Oyihireho ekyo, Abarooma bakaba bareka abeebembezi b’ebyanga kuba nibo baategyeka.

Eishengyero ry’Abayudaaya niricwa orubanja

Eishengyero niryo ryabaire nirikora nk’eicwero ry’emanja eririkukirayo ery’Abayudaaya kandi nk’akakiiko k’enshonga zaabo. Amacwero g’emanja ag’ahansi gakaba gari maingi omuri Buyudaaya. Emanja enyingi bakaba bazicwera omu macwero g’emanja ezo batagiire aha bategyeki b’Abarooma. Kwonka ekintu kimwe eki baabaire baineho obugarukiro, n’okucwera omuntu orubanja rw’okufa. Obujunaanizibwa obwo, Abarooma bakabwetsigariza. Orubanja rw’omutaano rwonka, n’obu ab’Eishengyero baacwera Stefano orubanja bakamuteera amabaare akafa.​—Byak. 6:8-15; 7:54-60.

N’ahabw’ekyo Eishengyero ry’Abayudaaya rikaba niricwa emanja nyingi. Kwonka nk’oku omucondooza omwe orikwetwa Emil Schürer yaagizire ngu, “obugarukiro bw’amaani bukaba buri ngu Abarooma ab’obushoboorozi eshaaha yoona bakaba bagyenda omu maisho bacwamu bonka, nk’oku baabaire bakora baateekateeka ngu omuntu aine omushango omu by’obutegyeki.” Eky’okureeberaho ky’orubanja nk’orwo n’obu omuduumizi w’amahe Kulaudio Lusia, yaakwata entumwa Paulo omutuuzi wa Rooma.​—Byak. 23:26-30.