Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Asoo Bɛhakyi Baebolo Ne Anu Edwɛkɛ Ne?

Asoo Bɛhakyi Baebolo Ne Anu Edwɛkɛ Ne?

 Kyɛkyɛ. Saa ɛfa Baebolo ne ɛtoto tete bɛsanloangɛlɛlera ne mɔ anwo a, ɛnwu ye kɛ ɔnva nwo kɛ bɛkopele Baebolo ne bɛguale ninyɛne mɔɔ sɛkye la azo wɔ ɛvolɛ apenle dɔɔnwo anu la, nuhua edwɛkɛ ne angakyi.

Asoo ɛhye kile kɛ bɛanyɛ nvonleɛ biala wɔ Baebolo ne mɔɔ bɛkopele la anu?

 Bɛnwu tete Baebolo bɛsanloangɛlɛlera apenle dɔɔnwo. Bie mɔ anu edwɛkɛ le ngakyile ekyi fi mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la anwo na ɔmaa ɔda ali kɛ menli mɔɔ kopele la yɛle nvonleɛ bie mɔ. Nuhua dɔɔnwo ɛnle nvonleɛ mgbole yɛɛ bɛngakyi ye ndelebɛbo ne. Noko akee, bɛnwu nvonleɛ mgbole bie mɔ, nuhua bie mɔ le nvonleɛ mɔɔ menli mɔɔ dɛnlanle aze tete ne la anye fuu yɛle vale hakyile edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la. Suzu neazo nwiɔ anwo:

  1.  1 Dwɔn 5:7, tete Baebolo ngilebɛbo bie mɔ hilele ɔ bo zɛhae: “Selɛ ne, Edwɛkɛ ne yɛɛ Sunsum Nwuanzanwuanza ne a wɔ anwuma a: na ninyɛne nsa ɛhye mɔ le ko.” Noko akee, bɛsanloangɛlɛlera mɔɔ di munli la maa ɔda ali kɛ edwɛkɛ ɛhye mɔ ɛmboka mɔlebɛbo edwɛkɛ ne anwo. Bɛvale bɛbokale nwo nzinlii. * Ɔti, bɛnle adwuleso Baebolo ngilebɛbo mɔɔ yɛkola yɛfa yɛ nwo yɛto zo la anu.

  2.   Nyamenle duma ne finde wɔ tete Baebolo bɛsanloangɛlɛlera ne mɔ anu fane apenle dɔɔnwo. Noko, Baebolo ngilebɛbo dɔɔnwo ɛva amodinli le kɛ “Awulae” anzɛɛ “Nyamenle” ɛzie ɔ gyakɛ anu.

Duzu a maa yɛnyia anwodozo kɛ bɛnrɛnwu nvonleɛ dɔɔnwo bieko wɔ Baebolo ne anu a?

 Ɛnɛ, bɛnwu bɛsanloangɛlɛlera dɔɔnwo, ɔti ɔnyɛ se fee kɛ bɛbanwu nvonleɛ biala. * Kɛzi bɛsanloangɛlɛlera ɛhye mɔ mɔɔ bɛvale bɛtotole ɛnɛ Baebolo ne anwo la maanle ɔlale ali kɛ nuhua edwɛkɛ ne le pɛpɛɛpɛ ɛ?

  •   Mekɛ mɔɔ abɔlɔba bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye William H. Green ka Hibulu Ngɛlɛlera ne (mɔɔ bɛta bɛfɛlɛ ye “Ngyekyeleɛ Dɛba” ne) anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ: “Mekola mefa anwodozo meka kɛ tete buluku biala ɛnle ɛkɛ ne mɔɔ bɛkopele ye pɛpɛɛpɛ bɛdɛlale Baebolo ne a.”

  •   Mekɛ mɔɔ Baebolo nwo abɔlɔba bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye F. F. Bruce ɛlɛka Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera, anzɛɛ “Ngyekyeleɛ Fofolɛ” ne anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ: “Yɛlɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ yɛ Ngyekyeleɛ Fofolɛ ne anu la anwo daselɛ dɔɔnwo yɛtɛla edwɛkɛ biala mɔɔ tetedwɛkɛ kɛlɛvolɛma hɛlɛle la, noko awie biala ɛnzu kpolera kɛ tetedwɛkɛ ɛhye mɔ ɛnle nɔhalɛ.”

  •   Sir Frederic Kenyon mɔɔ ɛnee nea Baebolo bɛsanloangɛlɛlera zo la hanle kɛ, awie “bahola ava Baebolo ne na yeava akɛnrasesebɛ anzɛɛ anwodozo yeaha kɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ nu la le Nyamenle Edwɛkɛ mɔɔ le nɔhalɛ mɔɔ bɛtɛyele bie bɛtɛfile nu mɔɔ bɛkope bɛmaa awolɛndoazo dɔɔnwo too badwu ɛnɛ a.”

Duzu bieko a maa yɛnyia anwodozo kɛ bɛkopele edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la pɛpɛɛpɛ a?

  •   Dwuuma nee Kilisienema mɔɔ kopele Baebolo ne la anye nvonleɛ mgbole mɔɔ Nyamenle menli ne yɛle la anvi nu. * (Ɛdianlɛ 20:12; 2 Samoɛle 11:2-4; Galeehyeama 2:11-14) Zɔhane ala a, bɛanye edwɛkɛ mɔɔ tia anzosesebɛ mɔɔ Dwuuma yɛle yɛɛ edwɛkɛ mɔɔ kpale sonla adwenle nwo ɛdanlɛ la noko bɛanvi nu a. (Hozia 4:2; Malakae 2:8, 9; Mateyu 23:8, 9; 1 Dwɔn 5:21) Menli mɔɔ kopele la ɛnee di nɔhalɛ yɛɛ ɛnee bɛbu Nyamenle edwɛkɛ ne kɛ ɔle nwuanzanwuanza, ɔti bɛkopele ye pɛpɛɛpɛ.

  •   Asoo ndelebɛbo ɛnle nu kɛ Nyamenle ne mɔɔ vale ye sunsum ne maanle bɛlimoale bɛhɛlɛle Baebolo ne la bamaa bɛakope ye pɛpɛɛpɛ ɔ? * (Ayezaya 40:8; 1 Pita 1:24, 25) Yeanyɛ boɛ fee la, tɛ tete amra ala a ɔhɛlɛle ɔmaanle bɛ a, emomu yɛdayɛ noko. (1 Kɔlentema 10:11) Nɔhalɛ nu, “debie biala mɔɔ bɛhɛlɛ bɛdo ɛkɛ la, bɛhɛlɛ bɛmaa yɛ ɛhilehilelɛ, amaa yɛalua yɛ abotane nee Ngɛlɛlera ne anu arɛlekyekyelɛ zo yɛanyia anyelazo.”​​—Wulomuma 15:4.

  •   Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛma ne vale Hibulu Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ bie mɔ lile gyima na bɛannyia adwenle ɛlɛ kɛ edwɛkɛ zɔhane mɔ ɛnle nɔhalɛ.​​—Luku 4:16-21; Gyima ne 17:1-3.

^ Edwɛkɛ ɛhye mɔ ɛnle Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Vatican Manuscript 1209, original Latin Vulgate, Philoxenian-Harclean Syriac Version, anzɛɛ Syriac Peshitta ne anu.

^ Kɛ neazo la, bɛnwu mɔɔ menli dɔɔnwo fɛlɛ ye Ngyekyeleɛ Fofolɛ anzɛɛ Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne la anwo Giliki bɛsanloangɛlɛlera mɔɔ bo 5,000.

^ Baebolo ne ɛnga kɛ ɛtane ɛnle menli mɔɔ Nyamenle maanle bɛhɛlɛle Baebolo ne la anwo. Ɔdie ɔto nu kɛ: “Ɛtane ɛmkpa sonla nwo.”​​—1 Arelemgbunli 8:46.

^ Baebolo ne ka kɛ tɛ mekɛ ne amuala a Nyamenle hanle edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ bɛvale bɛhɛle la ɔhilele menli mɔɔ hɛlɛle la a, noko ɔvale ye nzuzulɛ ɔmaanle bɛ.​​—2 Timote 3:16, 17; 2 Pita 1:21.