Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Praslin, Seychelles, ɛleka mɔɔ Sogya kpanyinli Gordon nwunle ye Yidɛn tola ne wɔ 1881 la

Azɛlɛ Ye Azo Paladaese Ne​—Asoo Ɔle Nɔhalɛ Edwɛkɛ?

Azɛlɛ Ye Azo Paladaese Ne​—Asoo Ɔle Nɔhalɛ Edwɛkɛ?

Paladaese! Saa ɛnwu nvoninli ngɛnlɛma mɔɔ wɔ magazine anzɛɛ TV zo la a, ɔmaa ɔyɛ kɛ asɛɛ ɛbahola wɔahɔ “paladaese” bie mɔɔ wɔ moamoa la wɔahɔlie ɛ menle na ɛ rɛle avi wɔ ngyegyelɛ kɔsɔɔti. Noko kɛ mɔɔ yɛze la, saa ɛkɔ na ɛsia ɛba a, debie biala ɛngakyi wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu.

Noko akee, tumi wɔ anyelielɛ edwɛkɛ mɔɔ fale paladaese anwo la anu. Bie a, yɛbabiza kɛ: ‘Asoo “paladaese” le nzuzulɛ kɛnlɛma bie ala. Duzu a maa ɔyɛ kɛnlɛma a? Na ɔbahola yeayɛ nɔhalɛ edwɛkɛ ɔ?’

KƐZI BIE MƆ NWU PALADAESE LA

Ɔvi tete ne, saa menli te Paladaese nwo edwɛkɛ a bɛ nye die. Bɛ nye die mɔɔ Baebolo ne ka fale ‘tola bie mɔɔ wɔ Yidɛn, wɔ aduduleɛ nehane’ la anwo la. Duzu a maa tola ne yɛ kɛnlɛma a? Baebolo ne ka kɛ: ‘Gyihova Nyamenle maanle mbaka kɔsɔɔti mɔɔ le ngɛnlɛma nee mɔɔ bɛdi a ɔyɛ boɛ la fifile.’ Ɛnee tola zɔhane le ɛleka kɛnlɛma kpalɛ. Mɔɔ yɛ anyelielɛ kpalɛ la a le kɛ, ‘ngoane baka fifile tola ne anu.’​—Mɔlebɛbo 2:8, 9.

Bieko, Mɔlebɛbo buluku ne ka azule nna mɔɔ se tola ne anu la anwo edwɛkɛ. Ɛnɛ, yɛze azule ɛhye mɔ anu nwiɔ​—Taegelese nee Yufileti. (Mɔlebɛbo 2:10-14) Azule nwiɔ ɛhye se kɔ Pɛhyea Nyevile nu, ɛleka mɔɔ ɛnɛ ɔle Iraq la, ɛnee ɔboka tete Pɛhyea anwo.

Ɛhye ati a, azɛlɛ ye azo Paladaese ne ɛlie duma wɔ Pɛhyeama amaamuo nu la. Tola mɔɔ bɛhye nwo mɔɔ mbaka nee felawɔse wɔ nu anwo nvoninli wɔ Pɛhyeama kapɛte mɔɔ bɛyɛle ye ɛvoya 16 mɔɔ ɛze la azo. Ɔwɔ Philadelphia ninyɛne ɛzielɛ ɛleka wɔ Pennsylvania, U.S.A. Pɛhyea edwɛkɛ “tola mɔɔ bɛhye nwo” eza kile “paladaese,” yɛɛ mɔɔ wɔ kapɛte ne azo la maa yɛnwu kɛzi Baebolo ne ka Yidɛn tola kɛnlɛma ne anwo edwɛkɛ la.

Bɛto Paladaese nwo nwɔra wɔ aneɛ dɔɔnwo anu wɔ ewiade ɛleka dɔɔnwo. Mɔɔ menli ɛlɛtu ahɔ ewiade ɛleka ngakyile la, bɛfa tola ne anwo edwɛkɛ ne bie bɛkɔ. Mekɛ ɛlɛkɔ la bɛvale diedi nee amaamuo ngakyile bɛfonlanle nu. Ɛnɛ, saa menli ɛlɛkile ɛleka mɔɔ le kɛnlɛma kpalɛ la a bɛka kɛ ɔle paladaese.

PALADAESE ƐKPONDƐLƐ

Menli mɔɔ kpɔsa ɛleka ngakyile la ɛha kɛ bɛnwu ɛleka mɔɔ ɛnee paladaese ne wɔ la. Kɛ neazo la, mɔɔ Britain sogya kpanyinli Charles Gordon hɔle Seychelles wɔ 1881 la, ɔ nye liele Vallée de Mai ne mɔɔ ɛnɛ ɔle Ewiade Ne Agyadeɛ ɛleka la anwo. Ɔhanle kɛ yemɔ a le Yidɛn tola ne a. Mɔɔ Italy meli kavolɛ Christopher Columbus dwule Hispaniola mɔɔ ɛnɛ yemɔ a le Dominican Republic nee Haiti wɔ ɛvoya 15 ne anu la, ɛnee ɔsuzu kɛ yebikye Yidɛn tola ne.

Tete azɛkɛlata mɔɔ bo 190 mɔɔ kile Adam nee Yive mɔɔ bɛwɔ Yidɛn ne anu la wɔ adwuleso tetedwɛkɛ buluku Mapping Paradise anu. Azɛkɛlata ko mɔɔ yɛ azibɛnwo wɔ nu la a le Beatus mɔɔ vi Liébana ɛdeɛ ne mɔɔ ɔyɛle wɔ ɛvoya 13 ne la. Ɛlɛka ekyi bie wɔ ɔ ti zo mɔɔ paladaese nvoninli wɔ nu a. Wɔ ɛkɛ ne ɛbanwu azule nna ne: “Tigris,” “Eufrates,” “Pison,” yɛɛ “Geon” ne wɔ zo. Ko biala se fa kodoka nna ne anu ko anu. Ɔsuzu kɛ ɔgyi ɛkɛ ne ɔmaa Kilisienema ɛzonlenlɛ ne mɔɔ dele kpondenle ɛleka biala la. Ninyɛne ɛhye mɔ maa yɛnwu kɛ ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛnze ɛleka kpɔtee mɔɔ paladaese mumua ne wɔ la, yɛtɛkakye nwolɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛ anyelielɛ la.

Ɛnee bɛze John Milton mɔɔ hɛlɛle Paradise Lost edwɛkɛdwɛndolɛ ne wɔ ɛvoya 17 anu la. Ɔhanle Adam ɛtane ne nee Yidɛn mɔɔ bɛvoanle bɛ bɛvile la anwo edwɛkɛ. Eza ɔhanle dahuu ngoane nwo ɛwɔkɛ mɔɔ bara azɛlɛ ye azo la anwo edwɛkɛ wɔ nu kɛ: “Akee azɛlɛ ye azo amuala bayɛ paladaese.” Nzinlii Milton hɛlɛle buluku ne ndoazo na ɔdole ye duma Paradise Regained.

BƐ ADWENLE HAKYILE

Azɛlɛ ye azo Paladaese ne mɔɔ minlinle la anwo edwɛkɛ tɛbɔ alesama tetedwɛkɛ nu na nwolɛ hyia bɛ. Noko, duzu ati a menli ɛkpo kɛ ɔle zɔ ɛ? Kɛ mɔɔ Mapping Paradise buluku ne ka la, “menli mɔɔ sukoa Nyamenle nee ewiade ne anwo debie la . . . ɛnlie ɛleka mɔɔ ɛnee Paladaese ne wɔ la anwo edwɛkɛ ɛndo nu fee.”

Bɛkilehile menli dɔɔnwo mɔɔ kɔ asɔne la kɛ kenle bie bɛbahɔ anwuma na bɛnrɛdɛnla azɛlɛ ye azo wɔ Paladaese. Noko Baebolo ne ka ye wɔ Edwɛndolɛ 37:29 kɛ: “Tenlenema bava azɛlɛ ne ayɛ bɛ ɛdeɛ, na bɛadɛnla zolɛ dahuu.” Kɛmɔ ɛnɛ azɛlɛ ne ɛnle Paladaese la ati, kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia anyelazo kɛ ɛwɔkɛ zɔhane bara nu ɛ? *

AZƐLƐ YE AZO PALADAESE NE ANWO NƆHALƐ EDWƐKƐ

Gyihova Nyamenle mɔɔ bɔle alimoa Paladaese ne la ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbava yeazie ɛkɛ ne bieko. Kɛzi ɔbayɛ ye ɛ? Gyisɛse hanle kɛ yɛyɛ nzɛlɛlɛ kɛ: “Wɔ Belemgbunlililɛ ɛrɛla. Wɔ ɛhulolɛdeɛ ɛyɛ ɛkɛ wɔ azɛlɛ ye azo kɛ anwuma la.” (Mateyu 6:10) Belemgbunlililɛ zɔhane le ewiade arane mɔɔ Gyisɛse Kelaese a di zolɛ tumi a, na ɔbali alesama tumililɛ kɔsɔɔti agyakɛ anu. (Daneɛle 2:44) Wɔ Belemgbunlililɛ ne tumililɛ bo, Nyamenle ɛhulolɛdeɛ mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔbayɛ azɛlɛ ne Paladaese la ‘bayɛ ɛkɛ.’

Sunsum ne hanle ngapezonli Ayezaya maanle ɔhɛlɛle kɛzi asetɛnla bayɛ wɔ kenle bie Paladaese ne anu la anwo edwɛkɛ kɛ ngyegyelɛ nee konle kɔsɔɔti bavi ɛkɛ. (Ayezaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Yɛmaa wɔ anwosesebɛ kɛ, fa mekɛ ekyi kenga zɔhane ngɛlɛlera ne mɔ wɔ wɔ Baebolo ne anu. Saa ɛyɛ ɛhye a, ɔbamaa wɔanyia anwodozo wɔ Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ anu. Akee menli mɔɔ badɛnla aze wɔ Paladaese la anye balie na bɛanyia Nyamenle ɛlolɛ, ninyɛne mɔɔ Adam minlinle bɛ la.​—Yekile 21:3.

Duzu ati a yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ azɛlɛ ye azo paladaese ne le nɔhalɛ edwɛkɛ ɛ? Ɔluakɛ Baebolo ne ka kɛ ‘Anwuma lɔ le Gyihova ɛdeɛ, yɛɛ yeva azɛlɛ ye yemaa menli.’ Azɛlɛ ye azo paladaese ne le debie mɔɔ ‘Nyamenle mɔɔ ɔngola ɔmbɔ adalɛ la ɛva ɛbɔ ɛwɔkɛ mekɛ tendenle a.’ (Edwɛndolɛ 115:16; Taetɛse 1:2) Nea anyelazo kɛnlɛma mɔɔ Baebolo ne maa yɛnyia a​—Dahuu ngoane wɔ Paladaese!

^ ɛden. 15 Eza ɔyɛ anyelielɛ kɛ wɔ Koran ne anu, Al-Anbiya’ [Ngapezoma] ne ka ye wɔ sura 21 ngyɛnu 105 ne kɛ, “Tenlenema mɔɔ wɔ Me menli avinli la badɛnla azɛlɛ ne azo.”