Onlad karga

Onlad saray karga

TULONG PARAD SARAY INATEYAN

No Anto ray Posiblin Nagawa

No Anto ray Posiblin Nagawa

Anggano ibabaga na arum ya eksperto ya wala ray mantutumbokan ya nagawa o nalikna lapud impatey na inad-aro, nanduruma so paraan na paneermen na kada indibidual. Kasin labay ya ibaga na satan ya wala ray totoon agmasyadon maermen ed impatey na inad-aro da odino “pipigilan” da labat so nalilikna da? Andi met. Anggano tua ya nayarin mas nasarag moy ermen no awaten moy agawa tan ipaway moy naliliknam, anggapoy saksakey ya “dugan paraan” na panermen. Nayarin baleg so epekto na kultura, personalidad, tan eksperiensya ed bilay, pati say rason o paraan na impatey na inad-aro.

PANON KAGRABE?

Agnibaga na saray inateyan no anto ray nagawa kayari impatey na inad-aro da. Balet, wala ray emosyon tan irap ya maslak ya nalilikna da kanian posiblin ontan met so nagawad sika. Imanoen iraya:

Pagmaliw ya emosyonal. Nayarin mabetbet kan onakis, nailiw mon maong so inatey ya inad-arom, tan manguman-uman so liknaan mo. Nayarin magmaliw kan lalon emosyonal no wala ray nanonotan tan nakugip mo nipaakar ed sikato. Pero diad gapo, ompan say unonan reaksion mo et nabigla ka tan agka makapanisia. Nanonotan nen Tiina so reaksion to nen biglan inatey si Timo ya asawa to. Imbaga to: “Nen unaan et anggapoy naliknak. Agak ingen makaakis. Ambelbelat so liknaan ko kanian no maminsan et ngalngali agak makaingas. Agak makapanisia ed agawa.”

Nayarin napagaan, onsanok, tan nakonsiensia. “Kayari impatey na 24 años ya anak min si Eric,” kuan nen Ivan, “siak tan say asawak ya si Yolanda et medyo abayag ya akalikna kami pasnok! Abigla kami ta agkami met misasanok. Nakokonsiensia kami met ta say pakalikna mi et agmi ginaway anggaay nayarian mi pian isalbay bilay na anak mi.” Si Alejandro ya inatey so asawa to kayari abayag ya impansakit to et akalikna met na pakakakonsiensia: “Nen unaan et inisip ko ya lapud iyaabuloy na Dios ya makalikna ak na onian irap, seguro mauges ak ya too. Insan nakokonsiensia ak, ta singa tetetelen koy Dios ed agawa.” Tan oniay imbaga nen Kostas ya abitla ed akaunan artikulo: “Aminpiga ingen ya aliknak ya mansyodot ak ed si Sophia lapud impatey to. Insan ak nakonsiensia lapud ontan so naliliknak. Ta amtak met ya agto kasalanan.”

Magulon panagnonot. Ompan wala ray panaon ya say sakey et maguloy nonot to odino agmakapannonot na duga. Singa bilang, nayarin imadyinen na inateyan ya narerengel, nalilikas, o nanenengneng to imay inatey. Odino nayarin say inateyan et nairapan ya manpokus odino magmaliw ya mililingwan. Imbaga nen Tiina: “No maminsan, anta walay katongtong ko, ontitikyab so nonot ko! Nambabangil so naiisip ko, saray agawa nen inatey si Timo. Makapa-stress ta agak makapampokus.”

Ipaliis ed arum. Say inateyan et nayarin agmakankaanos odino agkomportable ya nakaiba so arum. Imbaga nen Kostas: “No wala ray kaibak ya sanasawa, singa agak bagay ya wadman. Ontan met so naliliknak no kaibak iray babalolaki tan mamarikit.” Nanonotan na asawa nen Ivan ya si Yolanda: “Mairap so miulop ed totoon manrereklamo lapud saray problema da anta melmelag iratan no ikomparad dadalanen mi! Insan wala met so arum ya istoryaen day balibalin nagagawaan na saray ananak da. Maliket ak parad sikara, pero nairapan ak ya ondengel ed sikara. Amta min sanasawa ya tuloy labat so bilay, pero agmi labay so ondengel ed arum tan anggapoy anos mi.”

Naapektoan so laman. Nayarin say sakey et ontabang so panangan to, onebeng, tan agmakaugip. Nanonotan nen Aaron imay taon kayari impatey nen tatay to: “Talagan nairapan ak ya onugip. Nababangon ak diad parehon oras kada labi ta iisipen koy impatey nen tatay ko.”

Nanonotan nen Alejandro so nalilikna ton problemad laman ya agto amtay sengegan: “Aminpiga ak ya ineksamin na doktor tan imbaga ton anggapoy sakit ko. Inisip ko ya ompan onman so naliliknak lapud paneermen ko.” Ag-abayag, naandi lanlamang iray sintomas. Anggaman ontan, maong so ginawa nen Alejandro ya nampadoktor. Pakapuyen na ermen so immune system, palooren toy sakit, odino pansengegan ni ingen itan na pansakit.

Mairap ya gawaen iray importantin kimey. Nanonotan nen Ivan: “Kayari impatey nen Eric, kaukolan min ipaamta itan ed saray kakanayon, kakaaro, tan ed arum ni, singa say amo to tan ed makanggaway panaayaman to. Kaukolan mi met ya sulatan iray pigapigaran legal ya dokumento. Insan kaukolan min ayosen iray gamit to. Kaukolan mi nin asikasoen iraya anggano naknaksawan lay nonot, laman, tan emosyon mi.”

Balet parad arum, say talagan panirapan da et no kaukolan da lan gawaen iray kimey ya datin gagawaen na inatey lan inad-aro da. Ontan so naeksperiensya nen Tiina. Inkuan to: “Si Timo so mangaasikaso ed saray transaksion mid bangko tan diad negosyo mi. Natan et responsabilidad ko la iraya, kanian lalo ak ya na-stress. Talaga kasin sarag kon gawaen iyan amin ya maayos?”

Saratan ya abitlan irap ed emosyon, nonot, tan laman et mangipapanengneng ya talagan mairap ya nasarag so ermen. Diad tua, talagan ansakisakit no ompatey so inad-aro, balet no amta la na saray inateyan iray posiblin nagawa, nayarin ontulong itan pian nasarag day nalilikna da. Tandaan met ya aliwan amin a too et nalikna toy amin ya posiblin epekto na panermen. Ontan met, nayarin makaligliwa ed saray inateyan no amta ran normal labat ya nalikna da iray graben emosyon lapud impatey na inad-aro da.

MAGMALIW AK NI KASIN MALIKET?

No antoy posiblin nagawa: Say graben ermen et agmansiansia; diad ilabas na panaon et nabawasan itan. Agto labay ya ibagan aglan balot makaliknay ermen so inateyan odino nalingwanan to lay inad-aro to. Balet, sandaraiset ya nabawasan so sakit. Nayarin ompawil itan no biglan walay nanonotan na inateyan nipaakar ed inad-aro to tan no wala ray okasyon ya singa saray anibersaryo. Balet diad maslak ya totoo, nasabi lanlamang ya nakontrol da lay emosyon da tan makapampokus la ra lamet ed saray inagew-agew ya kimey. Lalo la no say inateyan et suportaan na kapamilya odino kakaaro to tan manggawa na paraan pian nasarag toy ermen.

Panon kabayag? Wala ray onaabot na pigaran bulan so graben paneermen da. Mas dakel balet so mamalabas ni na sakey o duaran taon antis dan nalikna ya medyo ayos la ra. Say arum et mas mabayag. * “Diad siak,” kuan nen Alejandro, “manga taloran taon ya grabe so impanermen ko.”

Anosan moy sarilim. Sansakey agew labat so isipen mo, agka manaapura, tan tandaan mo ya nabawasan lanlamang so graben ermen mo. No ontan, wala ra kasi nagawaan mo natan pian onlemew so liknaan mo tan agla ombayag so panermen mo?

Normal labat ya nalikna iray graben emosyon lapud impatey na inad-aro

^ Wala ray pigara ya talagan grabe tan mabaybayag so panermen da ya manresulta ed tatawagen ya “komplikado” odino “agnaekal” ya ermen. Saratan ya indibidual et nayarin kaukolan a manpatulong ed doktor ya espisyalista ed isip.