Bai na kontenido

Bai na kontenido

YUDANSA ORA BO PÈRDÈ UN SER KERÍ

Loke Bo Por Spera

Loke Bo Por Spera

Aunke algun eksperto ta bisa ku tin diferente etapa di tristesa, tòg kada hende tin nan propio manera di ekspresá nan tristesa. Akaso esei ke men ku algun hende ta sufri ménos ora nan pèrdè un ser kerí òf ku nan ta dominá nan sintimentunan? No nesesariamente. Ta bèrdat ku ora un hende ekspresá su tristesa, esei por kalma su doló, pero no tin un “manera korekto” pa ekspresá tristesa. Tur kos ta dependé di e persona su kultura, su personalidat, su eksperensia den bida i tambe di e manera ku su ser kerí a muri.

KON DURU E SITUASHON POR BIRA?

Un hende ku pèrdè un ser kerí kisas no sa kiko ta sper’é despues. Pero tòg tin sierto sintimentu i desafio komun ku un hende por antisipá. Laga nos papia tokante algun di nan.

Bo no por kontrolá bo emoshonnan. Lo bo por yora hopi, sinti hopi falta di e defuntu i bo beis por kambia diripiente. I rekuerdo bibu i soño ku ta parse real por pone bo bira mas tristu ainda. Pero bo promé reakshon kisas ta ku bo no por kere loke a pasa. Tina ta kòrda kon el a reakshoná ora ku su esposo, Timo, a fayesé inesperadamente. Tina ta konta: “Na promé instante mi tabata turdí i mi no por a yora. Mi tabata asina kibrá ku mi no por a hala rosea. Mi no por a kere loke a pasa.”

Bo por sinti ansiedat, rabia i kulpa. Ivan ta konta: “Pa un tempu, despues di morto di nos yu homber Eric di 24 aña, ami ku mi esposa, Yolanda, tabata hopi rabiá! Esaki a sorprendé nos pasobra nunka nos a pensa ku nos lo por sinti asina tantu rabia. Nos a sinti nos kulpabel tambe, pasobra nos tabata puntra nos mes si nos por a hasi mas pa yuda nos yu.” Alejandro, kende su esposa a muri despues di a sufri di un malesa pa basta tempu, tambe a sintié kulpabel. El a splika: “Promé, mi tabata sinti ku si Dios ta laga mi sufri asina tantu, mi mester ta un mal hende. Despues mi a sinti mi kulpabel, pasobra tabata komo si fuera ku mi tabata kulpa Dios pa loke a sosodé.” I Kostas, kende nos a menshoná den e artíkulo anterior, a bisa: “Un par di biaha mi a asta kulpa Sophia ku el a muri. Despues mi a sinti mi kulpabel ku mi a pensa esei, pasobra en realidat no tabata su kulpa.”

Bo no por pensa ni rasoná bon. Kisas lo tin sierto momento ku bo ta sinti bo konfundí i bo mente ta desviá. Por ehèmpel, un hende ku a pèrdè un ser kerí kisas ta imaginá ku e ta tende, sinti òf asta mira esun ku a fayesé. Ademas, e por haña problema pa konsentrá òf kòrda kos. Tina a bisa: “Tin biaha, ora mi tabata papiando ku otro hende, mi tabata ripará ku mi mente tabata otro kaminda. Tur loke Timo a pasa aden ora el a muri tabata pasa rápidamente den mi mente. Tin biaha mi no por a konsentrá bon i esei tabata preokupá mi.”

Bo no tin gana di ta rònt di hende. Un persona ku a pèrdè un ser kerí por sintié iritá òf inkómodo ora ku e ta ku otro hende. Kostas a bisa: “Ora mi tabata huntu ku parehanan kasá, mi tabata sinti mi inkómodo. Pero mi tabata sinti mi inkómodo ku hende soltero tambe.” Ivan su kasá, Yolanda, ta kòrda: “Tabata masha difísil pa ta den kompania di hende ku ta keha tokante problema ku ta parse chikitu na komparashon ku nos problema. Loke tabata difísil tambe ta pa tende esnan ku a konta nos kon bon tabata bayendo ku nan yunan. Mi tabata kontentu pa nan, pero na mes momento, tabata difísil pa skucha nan. Ami ku mi esposo a komprondé ku bida ta sigui, pero simplemente nos no tabatin ni e deseo ni e pasenshi pa tende e tipo di kòmbersashonnan ei.”

Bo por haña problema ku salú. Loke sa sosodé ku hopi hende ta ku nan ta pèrdè apetit, peso i soño. Ún aña despues ku Aaron su tata a muri, Aaron a konta: “Mi tabatin problema pa drumi. Tur anochi mi tabata lanta na e mes ora pensando riba e morto di mi tata.”

Alejandro ta kòrda ku e tabatin sierto problema ku salú. El a konta: “Vários biaha mi a bai dòkter pa chèk mi salú i tur kos tabata sali bon. Mi a kuminsá sospechá ku ta mi tristesa tabata pone mi haña e síntomanan ei.” Ku tempu nan a kita. Pero tòg, Alejandro su desishon pa bai dòkter tabata bon pasobra tristesa por baha resistensia i empeorá un problema ku salú eksistente òf asta kousa un otro problema ku salú.

Bo por haña difikultat pa regla asuntunan importante. Ivan ta kòrda: “Despues di morto di Eric, nos mester a avisá nos famia- i amigunan, pero tambe nos mester a avisá su doño di trabou i e doño di e kas ku e tabata hür. Ademas, nos mester a yena vários dokumento importante. I nos mester a wak den tur Eric su pertenensianan. Anto nos mester a hasi tur esei nèt ora nos tabata mentalmente, físikamente i emoshonalmente agotá.”

Pero pa otro hende, e desafio ta bini despues, ora ku awor nan mester hasi tur loke e defuntu tabata hasi tempu e tabata na bida. Esei ta loke a pasa ku Tina. El a splika: “Timo semper tabata atendé nos asuntunan di banko i otro asuntunan di plaka. Pero awor ami tabatin ku kumpli ku e responsabilidatnan ei, loke tabata pone mi haña mas strès. Ta kon mi por a logra hasi tur e kosnan akí sin bruha tera?”

Tur e problemanan emoshonal, mental i físiko ku nos a kaba di menshoná, por pone bo pensa ku ta hopi difísil pa aliviá bo doló. Ta bèrdat ku morto di un ser kerí ta kousa hopi tristesa i doló, pero sabiendo esei di antemano por yuda un hende trata ku e situashon. I no lubidá ku no ta tur hende ta meskos; no ta outomátikamente nan ta pasa den tur e posibel efektonan ku morto di un ser kerí ta kousa. Un otro kos ku por konsolá e persona ku a pèrdè un ser kerí ta ora e sa ku e doló inmenso ku morto ta kousa ta algu normal.

LO MI POR TA FELIS UN DIA ATROBE?

Loke bo por spera: E doló inmenso no ta dura pa semper; ta yega un momento ku e ta bira ménos. Klaru ku esei no ke men ku un hende ta “rekuperá” kompletamente òf ta lubidá su ser kerí. Sinembargo, pokopoko e doló inmenso ta mengua. Pero e doló ei por bolbe bèk ora e persona diripiente kòrda sierto kos òf fecha, manera por ehèmpel, un aniversario. Pero dado momento, mayoria di hende ta haña nan balansa emoshonal bèk i ta bai bèk den nan rutina atrobe. Esei ta e kaso spesialmente ora e persona ei tin e sosten di su famia- òf amigunan i ta hasi tur loke ku ta den su alkanse p’e rekuperá.

Pa kuantu tempu lo mi sinti asina? Den kaso di algun hende, e parti di mas duru ta dura algun luna. Pero pa mayoria di hende ta dura ún òf dos aña promé ku nan kuminsá sinti nan mes mas mihó. I tin otronan ku ta tuma mas tempu pa nan sinti nan mes mas mihó. * Alejandro a bisa: “Den mi kaso mi a keda sinti e doló inmenso pa mas o ménos tres aña.”

Tene pasenshi ku bo mes. No preokupá ku e dia di mañan. Tuma bo tempu i kòrda ku e doló no ta dura pa semper. Akaso tin algu ku bo por hasi pa kalma bo doló? Òf bo por hasi algu pa prevení ku bo tristesa lo dura innesesariamente largu?

E doló inmenso ku morto ta kousa ta algu normal

^ par. 17 Un porsentahe masha chikitu di hende ta eksperensiá tristesa severo pa hopi tempu ku por hiba na loke nan ta yama trastorno di tristesa persistente òf kompliká. Un hende asina lo tin mester di yudansa di eksperto riba tereno di salú mental.