Kay tiempopiqa internetpi radiopi televisionpi iman kashan imaymana yanapaykuna saludninchista cuerponchista cuidakunanchispaq. Chaykunamanta yachayqa allinmi, ichaqa chay runakunaq imachus nisqankuqa manan llapanchu cheqaq. Chaypin kashanman:

•   Llulla noticiakuna

•   Llulla yachachikuykuna

•    Juj runakuna contra rimaqkuna

 Coronavirus onqoy rijurimusqan qhepallamanmi secretario general de las Naciones Unidas nisqapi llank’aq runa nirqan: “Askha runakunan internetpi radiopi televisionpi periodicopi ima rimashanku imaymana jampikunamanta, chay jampikunas coronavirus onqoyta jampin, ichaqa chay nisqankuqa manan cheqaqchu, chay jampikunaqa astawanmi onqochiwasunman”, nispa. Chaymantapas nillantaqmi: “Runakunaqa imaymanatan rimanku juj runakunata jatun empresakunata p’enqaypi qhepachinankupaq”, nispa.

 Ñaupa watakunamantapachan karqanña llullakuspa rimaq runakuna. Bibliapas ninmi kay tiempokunapi “sinchi millay runakuna engañaq runakunapas aswan-aswan mana allinman tukupunanta” (2 Timoteo 3:1, 13). Kay tiempopiqa internet kasqanraykun facil-llata llulla yachachikuykunaqa ch’eqerin, mayninpiqa mana reparakuspan llulla yachachikuykunata jujkunaman apachisunman. Chaymantapas mayninpin wakin noticiakunata apachimuwasunman correonchisman, celularninchisman, otaq jujkunamanpas, ichaqa chaykunapi nisqankutaqa manan llapantachu creenanchis.

 ¿Imatan ruwasunman llulla willakuykunamanta, jujkuna contra rimaqkunamantapas cuidakunanchispaq? Bibliapi kaq kay yuyaychaykunan yanapawasunman.

•   Manan llapa rikusqanchispichu nitaq llapa uyarisqanchispichu creenanchis

   Biblian nin: “Mana yachayniyoqqa tukuy uyarisqantan creen, allin yuyayniyoqmi ichaqa allinta tanteakuspa imatapas ruwan”, nispa (Proverbios 14:15).

   Sichus mana cuidakusunchu chayqa facil-llatan ima uyarisqanchistapas creesunman. Wakin runakunaqa juj runakunaq imachus ruwasqanmanta fotokunatan otaq imachus nisqankumanta videokunatan internetpi churanku. Chaytaqa churanku jujkunata pisichanankupaq otaq asichinankupaq jinan. Ichaqa manan chaypi llapa nisqankuchu cheqaq, mayninpiqa chayta ruwanku juj runakunata p’enqaypi churayta munaspan.

   “Internetpi llulla yachachikuykunamanta investigaq runakunaq nisqankuman jinaqa internetpi fotokunata videokunata churasqankuqa manas llapanchu cheqaq” (Axios Media).

   Kayta tapukuy: “¿Kay willakuy cheqaqchu icha manachu?”, nispa.

•   Allintan qhawarinayki pin chay willakuyta orqomushan imamantas rimashan chaytapas

   Biblian nin: “Allinta t’aqwiychis tukuy imapas allinchus kashan icha manachus chayta”, nispa (1 Tesalonicenses 5:21).

   Yaqapaschá ima willakuypas otaq ima noticiapas chayamuwaqtinchisqa chaypi creesunmanpacha, ichaqa manaraq chaypi creeshaspan otaq jujkunaman apachishaspan ñaupaqta allinta t’aqwirinanchis cheqaqpunichus manachus chayta. ¿Imaynatan chayta ruwasunman?

   ¿Pin chay willakuyta otaq chay noticiata orqomushan? ¿Confiasunmanchu chay willakuyta orqomuq runapi otaq chay organizacionpi? Wakin noticia ruwaqkunaqa paykunaq munayninta maskhaspan ima willakuytapas jujnirayta willanku. Chayrayku ima willakuytapas jujkunaq willasqankuwan tupanachiy. Mayninpiqa kikin amigonchiskunan mana reparakuspa llulla willakuykunata chaskispa cheqaq kananpaq piensaspa apachimuwasunman otaq internetpi churankuman. Chayraykun mana llapa willakuypichu creenaykipacha, ñaupaqtaqa allintan t’aqwirinanchis pichus chay willakuyta paqarichimushan chayta.

   Chaymantapas allintan qhawarinanchis imachus willasqanku cheqaqchus manachus chayta. Chaypaqqa fechakunapi jujkunapi iman allinta reparasunman. Reparanallanchistaqmi allin ruwasqachus kashan icha yanqa-yanqa ruwasqallachus kashan chayta. Wakin willakuykunaqa wakillantan willashan, otaq runakunata paykunaq piensasqankuman jina piensachinankupaq ruwasqan kashan. Chhayna willakuykunamantaqa cuidakunanchismi.

   “Imaynan makinchista allinta maqchikunchis, chhaynatan ima willakuytapas allinta t’aqwirinanchis” (Sridhar Dharmapuri, oficial superior de inocuidad alimentaria y nutrición de las Naciones Unidas).

   Kayta tapukuy: “¿Kay noticia sut’itachu willashan icha paykunaq munasqallantachu?”, nispa.

•   Allintan ima willakuytapas t’aqwinayki, manan llapa rimasqankupichu creenayki

   Biblian nin: “Sonqonpi confiakuqqa mana yuyayniyoqmi”, nispa (Proverbios 28:26).

   Runakunaqa imatapas creenku paykunaq munasqallankuman jina kaqtinmi. Chaymantapas internetpi imatachus masta maskhasqanchisman jinan imaymana willakuykuna chayamuwanchis. Ichaqa chaykuna gustonchispaqña kanman chaypas, manan llapanpunichu cheqaq.

   “Llapanchispas allinta piensaspan imatapas ruwanchis. Mayninpin ichaqa llakisqa kaspa, manchasqa kaspa facil-llata ima willakuytapas cheqaqpaq jina qhawarisunman” (Peter Ditto, psicólogo social).

   Kayta tapukuy: “¿Munasqayman jina kasqanraykullachu kay willakuyta creeni?”, nispa.

•   Ama llulla willakuykunata ch’eqerichiychu

   Biblian nin: “Aman yanqa willakuytaqa ch’eqerichinkichu”, nispa (Éxodo 23:1).

   Ima willakuytapas jujkunaman apachiqtinchisqa chaypin creenkuman, chayman jinataq imatapas ruwankuman. Chhaynaqa llulla willakuykunata jujkunaman apachiqtinchisqa paykunaq mana allinninpaqmi kanman.

   “Manaraq ima willakuytapas jujkunaman apachishaspan kayta ñaupaqta tapukunanchis: ¿Kay willakuy cheqaqpunichu?, nispa. Sichus llapanchis chayta tapukusunman chayqa manan llulla willakuykunaqa ch’eqerinmanchu” (Peter Adams, vicepresidente sénior del News Literacy Project).

   Kayta tapukuy: “¿Kay willakuy uyarisqay cheqaqpunichu?”, nispa.