Ndinguwa mu chaka cha 1937 ku munda unyaki ko apapi ŵangu ajanga kufupi ndi tawuni ya Tokmok, ku Kyrgyzstan. Te amtundu wa Chigizi ndipu tilongolo Chigizi. Apapi ŵangu ŵenga alimi ndipu agwiranga ntchitu kwamba mlenjilenji mpaka lumwi kusere. Alimi apaskikanga chakurya nyengu zosi kweni aŵalipiranga ndalama kamoza pachaka. Ama asuzgikanga kuphwere mzichi wangu ndi ini. Ndati ndasambira sukulu kwa vyaka 5 pe, nani ndingwamba kugwira ntchitu ku munda ko apapi ŵangu agwiranga.

Ko tajanga ŵanthu anandi ŵenga akavu. Ntchitu yo tagwiranga kuti tisaniyi vakukhumbika pa umoyu yenga yakuvukisa ukongwa. Po ndenga wachinyamata, ndaŵanaŵaniyangaku ukongwa cha vakunthazi kweniso chifukwa cho Chiuta wakulenge ŵanthu. Ndaŵanaŵaniyangaku so cha kuti uneneska wakukwaskana ndi Yehova Chiuta ndi khumbu laki ungazisintha umoyu wangu. Mo uthenga uwu ungufikiya kunu ku Kyrgyzstan ndipuso mo unguwandiya, ndi nkhani yakukondwesa. Uthenga uwu ungwamba kupharazgika muchigaŵa cho ndajanga kunkhondi kwa Kyrgyzstan.

Ŵanthu angwamba kulonde uneneska wakukwaskana ndi Yehova Chiuta ku Kyrgyzstan mu 1956. Kuti ivi vichitiki, uneneska wakhumbikanga kuthereska visambizu vo ŵanthu angusambizika ndi boma la Chikomyunizimu. Chifukwa wuli? Charu cho sonu chidanika kuti Kyrgyzstan, kali chenga chigaŵa cha boma la Union of Soviet Socialist Republics (USSR). Mucharu chosi cha USSR, Akaboni aku Yehova achitangaku cha ndali. (Yoha. 18:36) Mwaviyo, aŵatombozganga  chifukwa aŵawonanga nge mbarwani a boma la Chikomyunizimu. Kweni palivi fundu za ŵanthu zo zingatondekesa Mazu ngaku Chiuta kuŵafika pa mtima ŵanthu a mtima wamampha. Chinthu chimoza chakuzirwa cho ndasambira pa umoyu wangu ntchakuti “palivi cho [Yehova] watondeka kuchita.”—Mariko 10:27.

Kutombozgeka kwa Akaboni aku Yehova kunguchitiska kuti chiŵerengeru chawu chikuwi ku Kyrgyzstan. Ntchifukwa wuli ndikamba viyo? Charu cha Siberia nachu chenga chigaŵa cha boma la USSR. Kwenuku ndiku arwani a boma aŵadikisiyanga. Ŵanthu ŵenaŵa ŵati afwatulika, anguza kunu ku Kyrgyzstan ndipu anyaki anguza ndi uneneska. Yumoza wawu wenga Emil Yantzen yo wanguwiya ku Kyrgyzstan mu chaka cha 1919. Emil angumudikisiya ku Siberia kweniko wanguchikumana ndi Akaboni. Iyu wangusambira uneneska ndipu wanguwere so kunu ku Kyrgyzstan mu 1956. Emil wati waza wangufikiya ku chigaŵa cha Sokuluk cho che kufupi ndi kwidu. Kwenuku ndiku mpingu wakwamba ku Kyrgyzstan ungupangika mu 1958.

Pati pajumpha chaka chimoza, Victor Vinter wanguza ku Sokuluk. Mubali uyu wangukumana ndi masuzgu nganandi. Kwa maulendu ngakukwana ngaŵi wanguja mujeri kwa vyaka vitatu chifukwa chakuti wachitangaku cha ndali. Pavuli paki, wanguja mujeri kwa vyaka 10 kweniso angumudikisiya ku Siberia ko wanguchijaku vyaka 5. Chinanga kuti abali atombozgekanga, kusopa kwa uneneska kunguluta mbwenu panthazi.

Mu 1963, mucharu cha Kyrgyzstan mwenga Akaboni 160. Anandi mwa Akaboni yaŵa angutuwa ku Germany, Ukraine ndi Russia. Yumoza wawu wenga Eduard Varter yo boma lingumudikisa ndipu wangubatizikiya ku Germany mu 1924. Mu 1940, boma la Nazi lingumumanga ndipu pati pajumpha vyaka vimanavi, boma la USSR lingumudikisiya ku Siberia. Mu 1961, mubali wakugomezgeka mwenuyu wangusamiya mutawuni ya Kant yo ye kufupi ndi kwidu.

Elizabeth Fot, mteŵeti wakugomezgeka waku Yehova, nayu wajanga mutawuni ya Kant. Iyu wasonanga malaya kuti wasaniyi vakukhumbika pa umoyu. Chifukwa chakuti wasonanga umampha ukongwa, ŵanthu a pa ntchitu nge madokotala ndi asambizi agulanga pamwenga kusonesa kwaku iyu malaya. Kasitomala waki yumoza wenga munthukazi munyaki zina laki Aksamai Sultanalieva. Munthukazi uyu wangutolana ndi munthu munyaki yo wagwiranga ntchitu mu ofesi yaku loya yo wamiyanga boma pa milandu. Aksamai wanguluta kwaku Elizabeth kuti wakaguli malaya kweni wangufumba mafumbu nganandi ngakukwaskana ndi umoyu kweniso vo vichitika asani munthu wafwa. Elizabeth wangugwiriskiya ntchitu Bayibolu pakumuka mafumbu ngaki. Aksamai wanguja mupharazgi waphamphu wa uthenga wamampha.

Pa nyengu iyi, Nikolai Chimpoesh yo wangutuliya ku charu cha Moldova wangusankhika kuja wakuwonere dera. Iyu wanguchita uteŵeti uwu kwa vyaka pafupifupi 30. Pade pakwende mipingu, Nikolai wawoneliyanga so ntchitu ya kusindikiza ndi kugaŵiya mabuku ngidu. Arara aboma anguziŵa vo wachitanga. Mwaviyo, mubali Eduard Varter wangumukambiya kuti: “Asani arara aboma atikufumba, ungachiŵabisanga cha kuti mabuku ngidu ngatuwa ku likulu lidu ku Brooklyn. Ukaŵaleresengi kumasu, kuchiŵawopa cha.”—Mate. 10:19.

Pati pajumpha nyengu yimanavi kutuliya po Eduard Varter wangumukambiya mazu yanga, Nikolai wangudanika ku likulu la polisi ku Kant. Iyu wangukamba vo vinguchitika, wanguti: “Wapolisi wangundifumba ko kutuwa mabuku ngidu. Ndingumukambiya kuti ngatuliya  ku Brooklyn. Iyu wangusoŵa chakukamba. Wangundikambiya kuti ndikengi ndipu wangundidana so cha.” Akaboni ambula mantha ŵenaŵa angulutirizga kupharazga mwakuchenje uthenga wamampha muchigaŵa chidu cha kunkhondi kwa Kyrgyzstan. Muwolu wangu Mairambubu ndiyu wangwamba kuvwa uthenga wamampha mu banja mwidu mu 1981.

Kwawu kwa muwolu wangu Mairambubu, nkhu Naryn, kunu ku Kyrgyzstan. Zuŵa linyaki mu August 1974, wanguluta kwa mzichi wangu ndipu kwenuku ndiku ndingukumana nayu. Ndingumuyanja ukongwa Mairambubu ndipu tingutorana zuŵa lenilo.

Mu January 1981, po Mairambubu wenga mu basi kuluta kumsika wanguvwa mazu ngo ndakamba kukwamba kwa nkhani iyi. Muwolu wangu wakhumbanga kuziŵa vinandi. Mwaviyo, wangufumba zina la munthukazi yo wangukamba mazu yanga ndi adiresi yaki. Iyu wangumukambiya kuti ndi Apun. Kweni wanguchita vinthu mwakuchenje chifukwa akaboni ŵenga ŵeche kukanizgika mu vyaka va m’ma 1980. Apun wanguto adiresi yidu kweni iyu wangupereka cha yaki kwa muwolu wangu. Muwolu wangu wanguza wakukondwa ukongwa.

Mairambubu wangukamba kuti, “ndavwa vinthu vamampha ukongwa. Munthukazi munyaki wandikambiya kuti pambula kuswera yapa ŵanthu afwengi so cha. Nyama zakudondu nazu tazakuziwopanga cha.” Ivi venga nge nthanu kwaku ini. Ndingumuka kuti, “Tiyeni tikhazi mpaka po waziyengi kuti wazitikonkhoske umampha.”

Apun wanguza kunyumba kwidu pati pajumpha myezi yitatu. Pavuli paki kunguza so azichi anyaki. Pakati pa azichi yaŵa penga anyaki wo ŵenga akwamba kuja Akaboni mu mtundu wa Chigizi. Yiwu angutikambiya vinthu vakukondwesa vakukwaskana ndi Yehova kweniso vo wakhumba kuchitiya ŵanthu. Yiwu asambiranga nasi buku lakuti Kucokera ku Paradaiso Wotayika Kunka ku Paradaiso Woopezedwanso. * Chifukwa chakuti buku ili lenga limoza pe mutawuni ya Tokmok, tinguchita kukopa pa manja kuti nasi tije nalu.

Chinthu chimoza chakwamba cho tingusambira, mbuchimi wo we pa Chiyambo 3:15. Uchimi uwu wazamufiskika kuziya mwaku Yesu yo ndi Fumu ya Ufumu waku Chiuta. Uwu mbuthenga wakukhumbika kuti weyosi wavwi. Nasi takhumbikanga kupharazgaku uthenga uwu. (Mate. 24:14) Pati pajumpha nyengu yimanavi, uneneska ungwamba kusintha umoyu widu.

Mubali munyaki ku Tokmok wangutidaniya ku zowala. Ini ndi muwolu wangu tinguwona kuti Akaboni anguchita vinthu mwakupambana ukongwa ndi mo achitiyanga ŵanthu anyaki. Pa zowala izi pengavi moŵa ndipu anguchita vinthu mwandondomeku. Ivi venga vakupambana ukongwa ndi vo vachitikanga pa zowala zinyaki zo tingulutaku ko ŵanthu aloŵiyanga, achitanga vinthu viheni kweniso atukananga.

Tingwamba so kuluta ku maunganu nga mpingu wo wenga mutawuni ya Tokmok. Asani kwacha umampha, maunganu ngachitikiyanga ku dondu. Abali ndi azichi aziŵanga kuti apolisi atiŵafufuza. Mwaviyo, abali anyaki angusankhika kuti aje alonda. Munyengu ya chipwepwi tawungananga munyumba. Nyengu zinyaki apolisi azanga kunyumba yo tawungananga ndipu akhumbanga kuziŵa vo tachitanga. Pa zuŵa lo Mairambubu ndi ini tingubatizikiya mu July 1982, mu Msinji wa Chüy, takhumbikanga kuchita vinthu mwakuchenje. (Mate. 10:16) Abali ndi azichi ayendanga mu timagulu timanatimana ndipu tinguchiwungana ku dondu. Tingumba sumu ya Ufumu ndi kuvwisiya nkhani ya ubatizu.

Mu 1987, mubali munyaki wangundipempha kuti tiluti kwa munthu munyaki yo wakhumbanga kusambira Bayibolu. Munthu uyu wajanga mutawuni ya Balykchy. Kuti tikafiki mutawuni iyi, takhumbikanga kwenda kwa maola nganayi pa sitima ya pamtunda. Tati talutaku maulendu nganandi, tinguwona kuti ŵanthu anandi akhumbanga kusambira Bayibolu. Uwu wenga mwaŵi wakuti tisazgiyeku uteŵeti.

Mairambubu ndi ini, mazuŵa nganandi talutanga ku Balykchy. Kanandi pa Sabata ndi pa Chisulu tajanga kweniko. Tapharazganga ndi kuchitiska maunganu. Ŵanthu anandi akhumbanga mabuku ngidu. Tapinganga mabuku kutuwa ku Tokmok musaka lo tapingangamu mboholi. Mabuku ngakwananga cha chinanga kuti tapinganga mu masaka ngaŵi. Tapharazgiyanga so ŵanthu wo takweranga nawu sitima pakuluta ku Balykchy.

Mpingu ungupangika mu 1995 mutawuni ya Balykchy. Ivi vinguchitika pati pajumpha vyaka 8 kutuliya po tingwambiya kupharazga mutawuni iyi. Mu vyaka ivi, tingunanga ndalama zinandi kuyende kutuwa ku Tokmok kuluta ku Balykchy. Kweni isi tasaniyanga ndalama zinandi cha! Kumbi tingufiska wuli? Mubali munyaki watipaskanga ndalama za thiransipoti kuti tisazgiyengepu pa ndalama zo tenga nazu. Yehova wanguwona kuti takhumbanga kusazgiyaku uteŵeti widu. Mwaviyo, wangutijuliya “makhomu ngakuchanya.” (Mala. 3:10) Uwu mbukaboni wakuti palivi cho Yehova watondeka kuchita.

Mu 1992, ndinguŵikika kuja mura ndipu ndenga mura wakwamba wa Chigizi mucharu cha Kyrgyzstan. Mu mpingu wa Tokmok mungujulika mwaŵi unyaki wa uteŵeti. Tasambiranga Bayibolu ndi ŵana a sukulu anandi a chineneru cha Chigizi. Yumoza mwa ŵana wo tasambiranga nawu, sonu wateŵete mu Komiti ya Nthambi ndipu anyaki ŵaŵi mbapayiniya apade. Tenga so ndi mwaŵi wakovya ŵanthu anyaki pa maunganu nga mpingu. Kukwamba kwa vyaka va m’ma 1990, mabuku ngidu ngalembekanga mu Chirashiya ndipu maunganu ngidu nangu ngachitikanga mu chineneru chenichi. Kweni ŵanthu anandi mumpingu widu alongoronga  Chigizi. Mwaviyo, ndafwatuliyanga nkhani mu Chigizi kuti ŵanthu avwisi umampha uneneska.

Pade pa kutangwanika ndi uteŵeti, Mairambubu ndi ini taleranga so ŵana. Talutanga nawu mu uteŵeti ndi ku maunganu. Mwana widu munthukazi Gulsayra, yo panyengu iyi wenga ndi vyaka 12, wayanjanga kupharazgiya ŵanthu wo ajumphanga munthowa. Ŵana ŵidu ayanjanga kusunga Malemba pamtima. Ivi vawovyanga ŵana ŵidu ndi azuku kutangwanika ndi ntchitu za pa mpingu. Pa ŵana 9 ndi azuku 11 wo ŵeche amoyu, 16 ateŵete Yehova pamwenga aluta ku maunganu ndi apapi ŵawu.

Abali ndi azichi wo angwamba kugwira ntchitu yaku Yehova m’charu chidu mu vyaka va m’ma 1950, angazizwa ukongwa kuwona mo vinthu vasinthiya. Kwamba mu vyaka va m’ma 1990, taŵa ndi wanangwa wakupharazga uthenga wamampha ndi kuchita maunganu.

Mu 1991, ini ndi muwolu wangu tinguluta ku unganu wachigaŵa ku Alma-Ata. Tawuni iyi ye ku Kazakhstan ndipu sonu yidanika kuti Almaty. Yaka kenga kakwamba kuluta ku unganu wachigaŵa. Mu 1993, abali kunu ku Kyrgyzstan ŵenga ndi mwaŵi wakuchita unganu wakwamba wachigaŵa musitediyamu ya Spartak mutawuni ya Bishkek. Abali ndi azichi angunozga sitediyamu kwa sabata yosi yamphumphu. Yo wawoneriyanga sitediyamu iyi wangukondwa ukongwa mwakuti wangutikambiya kuti tichitiyemu unganu kwambula kulipira.

Mu 1994 kunguchitika so chinthu chinyaki chambula kuluwika. Tingwamba kulonde mabuku nga chineneru cha Chigizi. Mazuŵa nganu, mabuku ngafwatulika nyengu zosi mu Chigizi ndi abali kweniso azichi ku ofesi ya nthambi ku Bishkek. Mu 1998 Akaboni aku Yehova anguzomerezgeka ndi boma mucharu cha Kyrgyzstan. Chiŵerengeru cha Akaboni chakuwa ndipu sonu tijumpha 5,000. Mazuŵa nganu, mucharu cha Kyrgyzstan mwe mipingu 83 ndi magulu 25. Mu mipingu iyi ndi magulu yanga maunganu ngachitikiya mu Chitchayina, Chingelezi, Chigizi, Chirashiya, Chineneru Chamanja cha ku Russia, Chiturkishi, Chiuighur ndi Chiuzibeki. Abali ndi azichi a mijalidu yakupambanapambana, ateŵete Yehova mwakukoliyana. Yehova ndiyu wachitiska kuti vinthu visinthi viyo.

Yehova wakusintha so umoyu wangu. Ndinguwiya mubanja likavu ndipu ndingusambira sukulu vyaka 5 pe. Kweni Yehova wandiwovya kuteŵete nge mura mumpingu ndi kusambiza ŵanthu akusambira ukongwa kuluska ini. Yehova wachita nadi vinthu vo isi tiwona kuti vingachitika cha. Vo vandichitikiya pa umoyu vitindichiska kuti ndilutirizgi kukambiyaku ŵanthu vaku Yehova, yo “palivi cho . . . watondeka kuchita.”—Mate. 19:26.