1, 2. Kumbi mo akutilere kweniso malu ngo tija vititikwaska wuli?

 TOSI tichita vinthu chifukwa cha mo akutilere kweniso malu ngo tija. Tipambana mo tivwaliya, vakurya vo titanja kweniso mijalidu. Nchifukwa wuli tipambana viyo? Chifukwa titole vakuchita va ŵanthu wo tija nawu kweniso mo vinthu viliri pa umoyu widu.

² Chinanga kuti ve viyo, pe vinthu vinyaki vakukhumbika ukongwa kuluska kusankha ŵaka vakurya ndipuso vakuvwala. Mwakuyeruzgiyapu, asani tikuwa tisambizika kuwona vinthu vinyaki kuti vamampha kweniso kuti tikanengi vinthu viheni. Nkhani zinandi za viyo, zikhumbika kuti munthu wasankhengi yija chifukwa chakuti weyosi wawona vinthu mwakupambanapambana. Vo tisankha vingalongo so mo njuŵi yidu yigwiriya nchitu. Bayibolo likamba kuti kanandi ŵanthu ‘a mitundu pakuŵavi chilangulu ŵachita va chilangulu kwaku yiwu ŵeneku.’ (Ŵar. 2:14) Kumbi venivi ving’anamuwa kuti asani palivi dangu laku Chiuta lakuvwika umampha, tingalondo ŵaka mijalidu kweniso fundu zo takuwa nazu pamwenga zo ŵanthu anandi agwiriskiya nchitu m’dera lidu?

3. Ndi vifukwa viŵi nivi vo Akhristu aleke kulondo mijalidu kweniso fundu zo ŵanthu anandi agwiriskiya nchitu?

³ Tingakamba kuti pe vifukwa viŵi vakukhumbika vo Akhristu aleke kuchitiya viyo. Chakwamba, Bayibolo lititikumbuska kuti: “Yilipu nthowa yeniyo yiwoneka uli njamampha ku munthu, kweni umari waki ndi nthowa ya ku nyifwa.” (Nthanthi 16:25) Chifukwa chakuti te ambula kufikapu, tilivi zeru zakuziŵiya cho chingatiwovya kunyoroska menderu ngidu. (Nthanthi 28:26; Yer. 10:23) Chachiŵi, Bayibolo lilongo kuti mijalidu kweniso fundu za m’charu ichi, zilongozgeka ndi Satana yo ndi ‘chiuta wa mgonezi wunu.’ (2 Ŵakor. 4:4; 1 Yoh. 5:19) Mwaviyo, asani tikhumba kuti Yehova watitumbiki ndipuso kuti tije akuzomerezgeka ndi iyu, titenere kuvwiya ulongozgi wa pa Ŵaroma 12:2.—Ŵerengani.

4. Kumbi tikambiskanengenji munkhani iyi?

 ⁴ Pa Ŵaroma 12:2, pe fundu zakovya izi zo tikhumbika kuziziŵa. (1) Nchifukwa wuli tikhumbika kusanduskika? (2) Kumbi tikhumbika kuchitanji kuti tisanduskiki? ndipuso (3) Kumbi tingasanduskika wuli? Tiyeni tikambiskani mafumbu ngenanga.

5. Kumbi mazu ngaku Paulo ngo nge pa Ŵaroma 12:2 wakambiyanga yani?

⁵ Mazu ngo wakutumika Paulo wangulemba mukalata yo yalutanga ku Ŵaroma, walembiyanga ŵanthu ŵaka cha kweni walembiyanga Akhristu akusankhika. (Ŵar. 1:7) Iyu wanguŵachiska kuti asanduskiki ndipuso kuti ‘angajilinganizganga ndi mgonezi wunu [vinthu va mu nyengu yinu] cha.’ Kwa Akhristu a ku Roma wo ŵengaku cha m’ma 56 C.E., vinthu va mu nyengu yo vang’anamuwanga fundu, midawuku, mijalidu kweniso vinthu vinyaki vo vachitikanga ku Roma. Mazu ngakuti “cha” ngo Paulo wangukamba, ngalongo kuti Akhristu anyaki ŵenga ŵeche kuchichizgika ndi vinthu va m’charu cho. Kumbi ndi vinthu nivi vo abali ndi azichi ŵidu wo ŵenga ku Roma achichizgikanga kuti achiti?

6, 7. Nchifukwa wuli kwatingi kuŵengi kwakusuzga kwa Akhristu a mu nyengu yaku Paulo kuleke limu midawuku chifukwa cha vo ŵanthu a ku Roma achitanga pa umoyu wawu ndipuso pakusopa?

⁶ Mazuŵa nganu, ŵanthu wo aluta kuchiwona malu ku Roma, kanandi awona mahami nga nyumba zakusopiyamu, miunda, vipilala vachikumbusku, malu ngakuchitiyamu masaza kweniso vinthu vinyaki. Vinyaki mwa vinthu venivi, vinguzengeka mu nyengu ya akutumika. Vinthu vakali venivi vititiwovya kuziŵa vo ŵanthu a ku Roma achitanga pa umoyu wawu kweniso pakusopa. Tingaŵerenga so m’mabuku nga mbiri, ngo ngakonkhoska kuti achitanga masaza nga kubayana, maphara nga magareta, maseŵeru kweniso ambanga sumu zo zakonkhoskanga nkhani zakupambanapambana ndipu zinyaki zenga zakuchitiska soni. Roma wenga msumba wakutchuka ukongwa wo ŵanthu achitiyangaku malonda, mwaviyo ŵanthu akhupukanga ukongwa.—Ŵar. 6:21; 1 Pet. 4:3, 4.

⁷ Chinanga kuti ŵenga ndi nyumba zinandi zakusopiyamu zo zenga ndi achiuta anandi, Aroma aŵayanjanga cha achiuta wo asopanga. Yiwu awonanga kuti kwenga kwakukhumbika ukongwa kuchita so midawuku ya nthengwa, ya nyifwa kweniso kuwa kwa mwana, venivi ndivu achitanga pa umoyu wawu. Mungawona kuti chifukwa cha vinthu venivi kwatingi kujengi kwakusuzga kuti Akhristu ku Roma aleke limu kuchitaku midawuku. Anandi mwa ŵanthu ŵenaŵa achitanga vinthu venivi kwambiya ŵeche ŵana, mwaviyo akhumbikanga nadi kusanduskika kuti aje Akhristu auneneska ndipu kusanduskika kwenuku kwatingi kumaliyengi ŵaka pa zuŵa la ubatizu wawu cha.

8. Kumbi vinthu va m’charu viŵika wuli umoyu wa Akhristu pa ngozi mazuŵa nganu?

⁸ Nge mo venge ndi ŵanthu a ku Roma, mazuŵa nganu kwe so vinthu vinandi vo viŵika  umoyu wa Akhristu akujipatuliya pa ngozi. Nchifukwa wuli ve viyo? Chifukwa chakuti mzimu wacharu ulongoleka mu nthowa zinandi. (Ŵerengani Ŵaefesu 2:2, 3; 1 Yohane 2:16.) Mwaviyo, kungaŵa kwambura kusuzga kuti tije ndi malikhumbira, maŵanaŵanu kweniso mijalidu ya charu ichi chifukwa chakuti te m’charu cha ŵanthu aheni. Chifukwa cha venivi, tikhumbika kuvwiya ulongozgi wakukambirika wakuti: “Mungajilinganizga ndi mgonezi wunu cha” kweni “mujisanduski.” Kumbi titenere kuchitanji kuti tisanduskiki?

9. Kumbi ŵanthu anandi akusintha vinthu nivi ŵechendabatiziki?

⁹ Asani munthu wasambira Bayibolo ndi kugwiriskiya nchitu uneneska wo wasambira watamba kuja pa ubwezi ndi Chiuta. Kuti walongo venivi, iyu wasintha umoyu waki mwakukoliyana ndi vo wasambira. Waleka midawuku ya visopa ndi mijalidu yiheni yo kali wachitanga kweni waja ndi mijalidu yachikhristu. (Ŵaef. 4:22-24) Tikondwa kuwona kuti chaka chechosi, ŵanthu masauzandi nganandi aja pa ubwezi ndi Chiuta ndipu abatizika kulongo kuti ajipatuliya kwaku Yehova Chiuta. Mwambula kukayika, venivi vikondwesa mtima waku Yehova. (Nthanthi 27:11) Kweni tingachita umampha kujifumba kuti: Kumbi ndi venivi pe vo akhumbika kusintha?

10. Kumbi kusanduskika kupambana wuli ndi kusintha?

¹⁰ Kuti munthu wasanduskiki wakhumbika ŵaka kulutirizga kusambira pe cha pamwenga kusintha vo wachitanga. Pakukamba za mazu ngakuti “mujisanduski,” buku linyaki lakufwatuliya mazu likonkhoska kuti: “Pa lemba la Ŵaroma 12:2, kuleka kuchita vinthu va mu nyengu yinu [pamwenga va m’charu ichi] nkhwakupambana ndi kusanduskika (pamwenga kusanduka) kwa mukati mwidu, kuja ndi maŵanaŵanu ngafya mwakuwovyeka ndi Mzimu Wakupaturika.” (Vine’s Expository Dictionary) Mwaviyo, kuti Mkhristu wasanduskiki wakhumbika ŵaka kuleka nkharu yiheni cha, kukamba vinthu vambula kwenere ndipuso jalidu la ureŵi. Ŵanthu anyaki wo aziŵa cha vo Bayibolo likamba atesesa kuleka kuchita vinthu venivi. Nanga nchinthu wuli cho Mkhristu wangachita kuti wasanduskiki?

11. Kumbi Paulo wangulongo kuti munthu wangasanduskika mu nthowa wuli?

¹¹ Paulo wakulemba kuti: “Mujisanduski mukuchitika vifya vinjeru vinu.” M’Bayibolo, asani agwiriskiya nchitu mazu ngakuti “vinjeru” ngang’anamuwa so vo tiŵanaŵana ndipuso mo tiwone vinthu. Kukwambiriya, mukalata yaki yo wangulembe Akhristu a ku Roma, Paulo wangukonkhoska za ŵanthu wo angulongo “chinjeru chauzereza.” Ŵanthu ŵenaŵa achitanga “uwuraurunji . . . uheni, bina, nkhaza; . . . chiŵinu, mbanda, ndeu, fuzi” ndipuso vinthu vinyaki viheni. (Ŵar. 1:28-31) Tingawona chifukwa cho Paulo wanguchiskiya ŵanthu wo angulereke mu mijalidu ya viyo kuti ‘ajisanduski’ ndipuso ‘avichitiski vifya vinjeru vawu,’ ŵati aja ateŵeti aku Chiuta.

12. Kumbi muwona kuti ŵanthu mazuŵa nganu ŵe ndi maŵanaŵanu wuli, nanga maŵanaŵanu ngenanga ngakofya wuli ku Akhristu?

 ¹² Vakuchitiska chitima kuti m’charu cho tija, mwe ŵanthu anandi wo achita vinthu vo Paulo wangukonkhoska. Yiwu aŵanaŵana kuti kugwiriskiya nchitu mijalidu ndi fundu zamampha nkhwambula kukhumbika kweniso nkhwachikali. Asambizi ndi apapi anandi azomerezga chechosi ndipuso achiska ŵana kuti “achitengi vo akhumba.” Yiwu awona kuti palivi chamampha ndipuso chiheni. Chinanga ndi wo akamba kuti ŵe muchisopa, awona kuti ŵe ndi wanangwa wakuchita vo aŵanaŵana kuti vamampha mwambula kuphwere kanthu kuti akhumbika kuvwiya Chiuta ndi marangu ngaki. (Sumu 14:1) Kuŵanaŵana kwaviyo, kungazisa suzgu yikulu ukongwa ku Akhristu auneneska. Ŵanthu wo aleka kuziŵa vinandi nawuso, angaja ndi maŵanaŵanu ngenanga pa mo awone vo gulu likunozga. Yiwu angakana kulondo vo mpingu ukunozga ndipu angayamba kudandawula ndi vinthu vo yiwu ativikhumba cha. Pamwenga nyengu zinyaki angakayikiya ulongozgi wa m’Bayibolo wakukwaskana ndi vakusangaluska, kugwiriskiya nchitu Intaneti kweniso kukhumba masambiru ngapachanya.

13. Nchifukwa wuli tikhumbika kujisanda mwauneneska?

¹³ Mwaviyo, asani tikhumba cha kutole ndipuso kulongozgeka ndi maŵanaŵanu nga ŵanthu ŵenaŵa, tikhumbika kusanda mwauneneska vo tiŵanaŵana, mo tivwiya mukati mwidu, vilatu ndipuso mijalidu yidu. Vinthu venivi vingabisika ku ŵanthu. Anyaki angatikambiya kuti tichita umampha ukongwa. Kweni tingaziŵa venivi asani tazomerezga nadi vo tikusambira m’Bayibolo kuti vitisanduski pa vigaŵa vakusuzga venivi ndipuso kuti vilutirizgi kutisanduska.—Ŵerengani Yakobe 1:23-25.

14. Nchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tisanduskiki?

¹⁴ Kusanduskika kuchitika mkati mwa munthu. Kuti venivi vichitiki, tikhumbika chinthu chinyaki cho chingawovya kuti mukati mwidu musanduskiki. Nchinthu wuli cho chingatiwovya? Asani taziŵa vo Yehova wakhumba kuti tichitengi mwakukoliyana ndi khumbu laki nge mo Bayibolo likambiya, vo tingachita pa vo taŵerenga vingavumbuwa vo ve mumtima widu ndipuso vo tingakhumbika kusintha, kuti tichiti vinthu mwakukoliyana ndi “khumbu lo laku Chiuta . . . lakufiskika.”—Ŵar. 12:2; Ŵah. 4:12.

15. Kumbi munthu wasanduskika wuli asani wawumbika ndi Yehova?

¹⁵ Ŵerengani Yesaya 64:8. Chakuyeruzgiyapu cho mchimi Yesaya wangukonkhoska, chititisambiza fundu yakukhumbika kuyiŵanaŵaniya. Kumbi Yehova, Muwumbi, watitiwumba wuli nge dongu? Iyu wasintha liŵavu lidu cha kuti tiwonekengi umampha. Yehova watitisambiza vinthu vo vingatichitiska kuti tije nayu pa ubwezi. Asani tizomerezga kuti watiwumbi, tikhoza kusanduskika mukati mwidu ndipu tikhumbika venivi kuti tikani mijalidu yiheni ya m’charu ichi. Kumbi munthu wangawumbika wuli?

16, 17. (a) Konkhoskani vo wakuwumba viŵiya wachita ndi dongu kuti wawumbi chiŵiya chamampha. (b) Kumbi Mazu ngaku Chiuta ngatitiwovya wuli kuti tisanduskiki ndikuja akuzomerezgeka ndi Yehova?

¹⁶ Kuti munthu wawumbi chiŵiya chamampha wagwiriskiya nchitu dongu lamampha. Kweni wakhumbika dankha kuchita vinthu viŵi. Chakwamba, wakhumbika kulidiriya maji kuti watuzgeku vinthu vambula kukhumbika. Pavuli paki, wadaku so maji ngamanavi pakukaska kuti liwombi umampha ndi chilatu chakuti wachiwumba chiŵiya, chileki kupopotoka.

¹⁷ Wonani kuti maji ngagwiriskikiya nchitu kaŵi, kuti ngamuwovyi kutuzgaku vinthu vambula kukhumbika ku dongu kweniso kuti dongu liwombi, wawumbi chiŵiya chamampha. Kumbi tawona kuti maji ngagwira nchitu mwakuyanana ndi mo Mazu ngaku Chiuta ngangagwiriya nchitu pa umoyu widu? Ngangatiwovya kuleka kuŵanaŵana nge mo taŵanaŵaniyanga  kali techendaziŵi Chiuta kweniso kuti tisanduskiki ndikuja akuzomerezgeka ndi iyu. (Ŵaef. 5:26) Ŵanaŵaniyani kuti nkhalinga ko taja tichichiskika kuti tiŵerengengi Bayibolo zuŵa lelosi ndipuso tilutengi ku mawunganu ngachikhristu nyengu zosi, ko tisambira Mazu ngaku Chiuta. Nchifukwa wuli tichiskika kuti tichitengi vinthu venivi? Chifukwa chakuti asani tichita viyo, tizomerezga kuti Yehova watiwumbi.—Sumu 1:2; Mac. 17:11; Ŵah. 10:24, 25.

18. (a) Nchifukwa wuli tikhumbika kulunguruka asani tikhumba kuti Mazu ngaku Chiuta ngatiwovyi ndi kutisanduska? (b) Kumbi ndi mafumbu nanga ngo ngangatiwovya?

¹⁸ Kuti Mazu ngaku Chiuta ngatiwovyi kusanduskika, tikhumbika kuŵerenga Bayibolo ndi kulisambira zuŵa lelosi kweni pakhumbika so vinyaki. Ŵanthu anandi aŵerenga Bayibolo nyengu zosi ndipu aziŵa vo likamba. Panyaki mukukumanapu ndi ŵanthu aviyo asani mupharazga. Anyaki akuloŵeza mavesi nga m’Bayibolo. a Chinanga kuti akuloŵeza, vitiŵawovya cha kuti asinthi maŵanaŵanu pamwenga umoyu wawu. Kumbi cho chitiŵasuzga nchinthu wuli? Kuti Mazu ngaku Chiuta ngawovyi munthu ndipuso ngamusanduski, wakhumbika kuzomerezga kuti ngamufiki mumtima. (Ŵag. 6:6) Mwaviyo, tikhumbika kulunguruka pa vo tisambira. Vingaja umampha kujifumba kuti: ‘Kumbi vo ndisambira, nditiviwona kuti ndi visambizu ŵaka va chisopa? Kumbi ndigomezga kuti wenuwu mbuneneska? Kumbi ndisaniya nthowa zo ndingagwiriskiya nchitu pa umoyu wangu vo ndisambira pamwenga nditiviwona ŵaka kuti vakusambiza ŵanthu? Kumbi ndiwona kuti Yehova wakamba ndi ini?’ Kuŵanaŵaniya ndi kulunguruka pa mafumbu ngenanga, kungatiwovya kuti timuyanji ukongwa Yehova kweniso kuti tilutirizgi kumwanja. Asani vo tisambira takhorwa navu, tingasuzgika cha kusintha.—Nthanthi 4:23; Luka 6:45.

19, 20. Kumbi ndi ulongozgi nuwu wa m’Bayibolo wo tingayanduwa nawu asani tingawugwiriskiya nchitu?

¹⁹ Kuŵerenga ndi kulunguruka Mazu ngaku Chiuta zuŵa lelosi, kutichitiskengi kuti tilutirizgi kuchita vo tikwamba kali kuyesesa kuchita: ‘Kuzuwa wunthu wakali pamoza ndi machitidu ngaki, ndi kuvwala wunthu wufya, weniwo wazgoka wufya . . . kutuliya mu kuziŵa [uneneska, NW].’ (Ŵakol. 3:9, 10) Asani tivwisa Mazu ngaku Chiuta kweniso titingagwiriskiya nchitu, tingachita vinthu mwakupambana ndi mo tachitiyanga kali. Venivi vingachitiska kuti tije ndi wunthu wufya wachikhristu, wo utiwovyengi kuti tivikiliriki ku nthowa za uryarya zo Satana wagwiriskiya nchitu.

²⁰ Wakutumika Petro watitikumbuska kuti: “Uli mbana . . . akuvwiya [lekani, NW] kujilinganizga ndi malikhumbira ngakudanga” kweni “muŵi akupaturika mu kajaridu kosi.” (1 Pet. 1:14, 15) Asani tingachita chechosi cho tingafiska kuti tisanduskiki ndi kusintha kaŵanaŵaniru ndipuso mo tawoniyanga vinthu, titumbikikengi nge mo tiwoniyengi munkhani yakulondopu.