Kumbi musaniya ndalama zimanavi chifukwa chakuti masuzgu nga ndalama ngachitiska kuti viŵi vakusuzga kuphwere umoyu winu? Milili, masoka ngachilengedu, vakuchitika va andali ndipuso nkhondu vichitisa kuti chuma chiwere pasi. Ndipu asani mwayamba kusaniya ndalama zimana kuyeruzgiya ndi zo mwasaniyanga kali, vingakuchitiskani kuti muyambi kufipa mtima. Kweni fundu za mu Bayibolu zingakuwovyani kuziŵa vo mungachita asani musaniya ndalama zimana.

 Fundu ya mu Bayibolu: “Ndasambira . . . mo ndingajaliya ndi vinthu vinandi kweniso mo ndingajaliya kwambula vinthu.”—Afilipi 4:12.

 Chinanga kuti mwe ndi ndalama zimana kuyeruzgiya ndi ndalama zo mwenga nazu kali, mungasambira mo mungagwiriskiya ntchitu ndalama zimana zo musaniya sonu. Asani muzomereza mwaliŵi mo vinthu vasinthiya ndikwamba kusintha vinthu vinyaki, vingaŵa vambula kusuzga kuziŵiliya umoyu wasonu pamoza ndi banja linu.

 Yesesani kuziŵa asani boma pamwenga ma wupu nganyaki ngapereka chovyu. Mukhumbika kuchita venivi mwaliŵi, chifukwa ma pulogilamu ngenanga ngatuŵa ndi maliri ngaki.

 Fundu ya mu Bayibolu: “Vinthu vifiskika cha kwambula kukambiskana, kweni vifiskika asani pe ŵanthu anandi akupereka ulongozgi.”—Nthanthi 15:22.

 Mukambiskanengi mo vinthu viliri ndi munthu yo mukutolana nayu kweniso ŵana ŵinu. Kukambiskana umampha kungawovya kuti weyosi mubanja wavwisengi umampha kweniso wazomerezengi mwambula kusuzga vinthu vo mukhumba kusintha. Asani weyosi wachita vinthu mwakuphwere viwovyengi kuti muleki kunanga ndalama ndipu zingakuwovyani kwa nyengu yitaliku.

 Fundu ya mu Bayibolu: “Kuja dankha pasi ndi kuŵerengese.”—Luka 14:28.

 Asani sonu musaniya ndalama zimanavi, chakukhumbika ukongwa nkhuziŵa mo mugwiriskiya ntchitu ndalama zinu zosi. Mujengi ndi bajeti ndipu mulembengi ndalama zo musaniya mwezi wewosi mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri pa umoyu winu. Pavuli paki mulembengi ndalama zo mwagwiriskiya ntchitu mwezi wewosi, chinanga kuti mungaziŵa kuti vingasintha. Muyesesengi kusungaku ndalama mwezi wewosi zo zingakuwovyani asani kwachitika vamabuchibuchi.

 Vo vingakuwovyani: Asani muŵerengese vinthu vo mugula mungaluwanga cha kusazgiyaku so vinthu vimanavimana. Mungazizwa kuwona ndalama zo mugwiriskiya ntchitu pakugula vinthu vimanavimana. Mwakuyeruzgiyapu, munthu munyaki wati waŵerengese ndalama zo wagwiriskiya ntchitu pa tinthu timanatimana wanguwona kuti chaka chechosi wagwiriskiyanga ntchitu ndalama zinandi pakugula babogamu!

 Fundu ya mu Bayibolu: “Musimikizi kuti vinthu vakukhumbika ukongwa ndi nivi.”—Afilipi 1:10.

 Muwonengi ndalama zo mwenazu ndi vinthu vo mupenja kugula ndikuona vinthu vo mukhumbika kugula pamwenga cha. Venivi vingakuwovyani kuti mugwiriskiyi ntchitu ndalama zimanavi. Wonani ndalama zo mugwiriskiya ntchitu pa vinthu ivi:

•   Mendelu. Asani mwe ndi magalimotu nganandi kumbi mungagulisa cha yimoza? Asani mwe ndi galimotu yakudula ukongwa, kumbi mungasintha cha kuti muyendiyengi galimotu yo yileka kukunangiyani ndalama zinandi? Kumbi vingachitika kuti muyendiyengi pa galimotu nga ŵanthu anyaki pamwenga pa njinga mumalu mwakuja ndi galimotu yinu ndi yinu?

•   Vakusangaluska. Kumbi vingachitika kuleka dankha kugwiriskiya ntchitu masetilayiti ndi matchanelu nga pa TV ngakuchita kulipira ndikwamba kugwiriskiya ntchitu ngawezi pamwenga ngakutchipa? Kumbi mungasaniya vinthu vinyaki vakutchipa kuluska venivi? Mwakuyeruzgiyapu, mungabwereka mafilimu, mabuku ndipuso vinthu vinyaki vakuchita kuvwisiya kwambula kulipira.

•   Magesi, maji ndi vinthu vinyaki. Kambiskanani ndi banja linu vo vingawovya kuti ndalama zomupereka pakulipira maji, magesi ndipuso zo muguliya mafuta nga galimotu zije zimana. Kuzimwisa magesi ndipuso kugwiriskiya ntchitu maji ngamanavi pakusamba, kungawoneka nge nkhani yimana kweni kungawovya kuti mugwiriskiyengi ntchitu ndalama zimana.

•   Chakurya. Mungayanjanga kurya ku resitilanti cha, mumalu mwaki mubikengi mwija chakurya. Mugulengi ndipuso kubika chakurya cho mutanja ndipu mungatayanga cha chakurya cho chajaku. Murembiyengi limu vinthu vo mukhumba kugula kuti muleki kugula vinthu vambula kukhumbika. Mugulengi vipasu ndipuso mphangwi yo yoyilimika kwinu, chifukwa yituŵa yakutchipa. Mungapanda so mphwangwi mu dimba linu.

•   Vakuvwala. Mugulengi vinthu asani mwawona kuti vinyaki vakeluka, mungagulanga vinthu chifukwa chakuti ve mufashoni cha. Mugulengi vinthu vakutchipa pamwenga vakugwiriskikiya kali ntchitu. Munikengi vakuvwala pachingwi asani nyengu yeumampha. Venivi vingakuwovyani kuti muleki kugwiriskiya ntchitu magesi chifukwa chakukhumba kumilisa malaya mu mashini ngakumilisiya.

•   Kugula vinthu. Mwechendaguli chinthu chechosi mujifumbengi kuti: ‘Kumbi ndifiskengi kugula? Kumbi chinthu chenichi nditichikhumba nadi?’ Asani mwe navu kali vipangizu vamagesi pamwenga galimotu kumbi mungalindizgapu cha mwechendaguli vinyaki? Kumbi mungagulisa cha vinthu vo muleka kuvigwiriskiya ntchitu pamwenga vo muleka kuvikhumba? Kuchita viyo kungakuwovyani kuti mujengi umoyu wambula kukhumba vinandi ndipuso mujengi ndi ndalama zakukwana.

 Vo vingakuwovyani: Asani ndalama zo musaniya sonu zimana mungachita umampha kusintha vinthu vinyaki vo vitikunangiyani ndalama nge kutchaya juga, kukweŵa foja ndipuso kumwa ukongwa moŵa. Venivi vingakuwovyani kuti mujengi ndi ndalama zakukwana kweniso mukondwengi ndi umoyu winu.

 Fundu ya mu Bayibolu: “Mbakukondwa wo aziŵa kuti akhumbika Chiuta.”—Mateyu 5:3.

 Bayibolu lipereka ulongozgi wakuti: “Zeru zivikiliya nge mo ndalama nazu zivikiliya, kweni umampha wa kuziŵa vinthu ngwakuti: Zeru zisunga umoyu waku yo we nazu.” (Wakutawula 7:12) Zeru zenizi zisanirika mu Bayibolu, ndipu ŵanthu anandi awona kuti kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wenuwu, kutiŵawovya kuti alekengi kufipa mtima ndi nkhani za ndalama.—Mateyu 6:31, 32.