Skip to content

Skip to table of contents

Muyooba “Cisi Cabapaizi”

Muyooba “Cisi Cabapaizi”

“Muyoondibeda cisi cabapaizi, musyobo uusalalisya.”—KUL. 19:6.

1, 2. Ino lunyungu lwamwanakazi lwakali kuyandika kukwabililwa kunzi, alimwi nkaambo nzi?

BUSINSIMI bwakusaanguna mu Bbaibbele bulayandika kapati mukuzuzikizyigwa kwamakanze aa Jehova. Ciindi naakali kwaamba cisyomezyo mumuunda wa Edeni, Leza wakasimpe wakaamba kuti: “Njoobusya inkondo akati kanduwe amwanakazi, akati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe.” Ino nkondo eeyi yakali kuyakuba mpati buti? Jehova wakaamba kuti: “Walo [lunyungu lwamwanakazi] uyookuuma [Saatani] amutwe, ayebo uyoomuluma kukasinde.” (Matl. 3:15) Nkondo akati kanzoka amwanakazi yakali kuyakukomena kapati cakuti Saatani wakali kukanza kunyonyoona lunyungu lwamwanakazi cakumaninina.

2 Nkakaambo kaako sintembauzyo ncaakapailila kuli Leza kujatikizya bantu bakwe kuti: “Nkaambo basinkondonyoko balapyopyonganya, abaabo bakusulide basongomeka mitwe. Bavwiya bantu bako, balalayana kubisizya bayandika bako. Bati, amuboole, tubalesye kuba cisi.” (Int. 83:2-4) Izyalani imwakali kuyakuzwa lunyungu lwamwanakazi lyakali kuyandika kukwabililwa kutegwa litanyonyoonwi alimwi akuti litanyonganizyigwi. Kutegwa likwabililwe, Jehova wakabikka bubambe bwamilawo bwalo ibwakali kuyakuzuzikizya makanze aakwe.

 CIZUMINANO ICIKWABILILA LUNYUNGU

3, 4. (a) Ino cizuminano ca Mulawo cakatalika lili kubeleka, alimwi ino cisi cabana Israyeli cakazumina kucita nzi? (b) Ino cizuminano ca Mulawo cakabambilidwe kukwabilila nzi?

3 Mbobakali kuyaabuvwula bana ba Abrahamu, Izaka alimwi abana ba Jakobo, Jehova wakapanga cisi—cisi cabana Israyeli bansiku. Kwiinda muli Musa, Jehova wakapanga cizuminano cacisi cilibedelede ambabo kwiinda mukubapa Mulawo, kumane bana Israyeli bakazumina kutobela milawo yacizuminano eeco. Bbaibbele lyaamba kuti: “Mpawo [Musa] wakabweza ibbuku lyacizuminano akulibala mumatwi aabantu. Nkabela bakaamba kuti, coonse Jehova ncaamba, tulacicita, tulaswiilila. Elyo Musa wakabweza bulowa, wabusansaila abantu [bulowa bwabapoho ibakatuulwa], wati, amubone? Mboobu bulowa bwacizuminano Jehova ncatangene anywebo mbuli majwi aya oonse.”—Kul. 24:3-8.

4 Cizuminano ca Mulawo cakatalika kubeleka acilundu ca Sinai mumwaka wa 1513 B.C.E. Kwiinda mucizuminano eeci, cisi cabana Israyeli bansiku cakaandaanizyigwa akuba cisi cisalidwe a Leza. Eelyo Jehova wakaba ‘Mubetesi wabo, Sikubapa Milawo, alimwi a Mwami wabo.’ (Is. 33:22) Makani aamba kujatikizya bana Israyeli atondezya cicitika ciindi zyeelelo zya Leza zyabululami nozitobelwa naa ciindi nozitatobelwi. Mbwaanga Mulawo wakali kukasya kukwatana abantu ibatakali kukomba Leza alimwi akutola lubazu mubukombi bwakubeja, wakabambilwa kukwabilila izyalani lya Abrahamu kutegwa litanyonganizyigwi.—Kul. 20:4-6; 34:12-16.

5. (a) Ino cizuminano ca Mulawo cakabapa coolwe nzi bana Israyeli? (b) Nkaambo nzi Leza ncaakabakakila bana Israyeli?

5 Cizuminano ca Mulawo alimwi cakali kubikkilizya abubambe bwabapaizi, bwalo ibwakali kwiiminina bubambe bupati ibwakali kuyakubikkwa kumbele. (Heb. 7:11; 10:1) Alimwi buya, kwiinda mucizuminano eeci, bana Israyeli bakalijisi coolwe caalubazu cakuba “cisi cabapaizi” ikuti nobakali kuyakuzumanana kutobela milawo ya Jehova njobakapedwe. (Amubale Kulonga 19:5, 6.) Nokuba boobo, bana Israyeli bakaalilwa kusika aceelelo eeci. Muciindi cakulangila kusika kwa Mesiya, walo iwakali cibeela cakusaanguna calunyungu lwa Abrahamu, bana Israyeli bakamukaka. Aboobo, Leza wakacikaka cisi eeci.

Kutamvwida kwabana Israyeli tiikwakaamba kuti cizuminano ca Mulawo caalilwa kubeleka (Amubone mincali 3-6)

6. Ino Mulawo wakazuzikizya nzi?

6 Kwaalilwa kusyomeka kuli Jehova kwabana Israyeli alimwi akwaalilwa kuba cisi cabapaizi tiicakali kwaamba kuti Mulawo waalilwa. Mulawo wakabambilidwe kukwabilila zyalani alimwi akusololela bantu kuli Mesiya. Naakasika Kristo alimwi akuzyibwa kuti ngonguwe, Mulawo wakacileka kubeleka. Bbaibbele lyaamba kuti: “Kilisito ngamamanino aa Mulawo.” (Lom. 10:4) Pele mubuzyo  ngwakuti: Mbaani lino ibakali kuyakupegwa coolwe cakuba cisi cabapaizi? Jehova Leza wakapanga cizuminano cimbi acisi cipya.

CISI CIPYA CAZYALWA

7. Ncinzi Jehova ncaakaambila limwi kwiinda mumusinsimi Jeremiya kujatikizya cizuminano cipya?

7 Cizuminano ca Mulawo kacitanaleka kubeleka, Jehova wakasinsima kwiinda mumusinsimi Jeremiya kuti wakali kuyakupanga “cizuminano cipya” acisi cabana Israyeli. (Amubale Jeremiya 31:31-33.) Cizuminano eeco cakali kuyakwiindana acizuminano ca Mulawo nkaambo calo cakali kuyakupa kuti cikonzyeke kulekelelwa zibi kakunyina zituuzyo zyabanyama. Ino cakali kuyakukonzyeka buti?

8, 9. (a) Ncinzi ncobukonzya kucita bulowa bwa Jesu bwakatika? (b) Ncoolwe nzi ncobajisi aabo ibali mucizuminano cipya? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

8 Nokwakainda myaanda yamyaka, Jesu wakatalisya Mulalilo wa Mwami mu Nisani 14, 33 C.E. Kaamba kujatikizya nkapu yawaini, wakaambila baapostolo bakwe basyomeka ibali 11 kuti: “Inkomeki eeyi yiiminina cizuminano cipya iciyeeme abulowa bwangu ibuyootililwa ndinywe.” (Lk. 22:20) Kujatikizya ncaakaamba Jesu kujatikizya waini, Matayo wakalemba kuti: “Eeci ciiminina ‘bulowa bwangu bwacizuminano,’ ibuyootilwa akaambo kabanji kutegwa zibi zilekelelwe.”—Mt. 26:27, 28.

9 Bulowa bwa Jesu ibwakatika mbobupa kuti cizuminano cipya cibeleke. Bulowa oobu alimwi mbobupa kuti zibi zilekelelwe. Jesu tajatikizyidwe mucizuminano cipya. Akaambo kakuti tajisi cibi, tayandiki kulekelelwa. Pele Leza wakali kukonzya kubelesya mpindu yabulowa bwa Jesu kubana ba Adamu. Alimwi wakali kukonzya kusala bantu balyaabide kuba “bana” bakwe kwiinda mukubananika amuuya uusalala. (Amubale Baloma 8:14-17.) Akaambo kakuba bantu batakwe cibi mumeso aa Leza, inga twaamba kuti bayakuba mbuli Jesu Mwana wa Leza uutakwe cibi. Bananike aaba bayakuba “basikukonanyina a Kilisito” alimwi bayakuba acoolwe cakuba “cisi cabapaizi.” Eeci ncecoolwe cisi cabana Israyeli ncicakajisi ansi aa Mulawo. Kujatikizya “basikukonanyina a Kilisito,” mwaapostolo Petro wakaamba kuti: “Nywebo muli ‘musyobo uusalidwe, ibapaizi bami, cisi cisalala, iciinga ca Leza cilibedelede, kutegwa mwaambilizye koonse-koonse ibube bubotu’ bwayooyo wakamwiita kuzwa mumudima akumunjizya mumumuni wakwe uutaliboteli.” (1 Pe. 2:9) Eelo kaka cilayandika kapati cizuminano cipya! Cizuminano eeci cipa kuti basikwiiya ba Jesu babe cibeela cabili calunyungu lwa Abrahamu.

CIZUMINANO CIPYA CATALIKA KUBELEKA

10. Ino cizuminano cipya cakatalika lili kubeleka, alimwi nkaambo nzi tiicakatalika kubeleka kacitanasika ciindi eeco?

10 Ino cizuminano cipya cakatalika lili kubeleka? Tiicakatalika kubeleka ciindi Jesu naakaamba kujatikizya ncico mubusiku bwakwe bwamamanino anyika. Kutegwa citalike kubeleka, kwakali kuyandika kutika bulowa bwa Jesu alimwi ampindu yabulowa yakali kuyandika kupegwa kuli Jehova kujulu. Kuyungizya waawo, kwakali kuyandika kutila muuya uusalala ali baabo ibakali kuyakuba “basikukonanyina a Kilisito.” Aboobo, cizuminano cipya cakatalika kubeleka lya Pentekoste mu 33 C.E. ciindi basikwiiya ba Jesu basyomeka nobakananikwa amuuya uusalala.

11. Mbuti cizuminano cipya mbocakapa kuti cikonzyeke kuba Juda alimwi akuli Bamasi kuti babe ba Israyeli bakumuuya, alimwi ino bali bongaye ibakali kuyakuba mucizuminano cipya?

11 Nokuba kuti munzila imwi cizuminano ca Mulawo ‘cakabula mulimo’ ciindi Jehova naakasinsima kwiinda mumusinsimi Jeremiya kuti wakali kuyakupanga cizuminano  cipya abana Israyeli, cakacili kubeleka kusikila ciindi cizuminano cipya nocakatalika kubeleka. (Heb. 8:13) Nocakatalika kubeleka cizuminano cipya, Leza wakabona kuti taakwe lwiindano luliko akati kaba Juda alimwi abantu ibatakapaludwe ibakali kusyomeka akaambo kakuti ‘kupalulwa kwabo kwakali kwamumoyo kwiinda mumuuya ikutali mumulawo.’ (Lom. 2:29) Kwiinda mukutangana cizuminano ambabo, Leza wakali kuyakubikka milawo yakwe ‘mumizeezo yabo alimwi akwiilemba mumyoyo yabo.’ (Heb. 8:10) Mweelwe wabaabo ibali mucizuminano cipya wakali kuyakuba 144,000, kupanga cisi cipya—ba Isilayeli ba Leza.—Gal. 6:16; Ciy. 14:1, 4.

12. Nkukozyanya nzi kuliko akati kacizuminano ca Mulawo alimwi acizuminano cipya?

12 Ino cizuminano ca Mulawo alimwi acizuminano cipya zikozyene buti? Cizuminano ca Mulawo cakali akati ka Jehova alimwi aba Israyeli bakumubili, cizuminano cipya cili akati ka Jehova alimwi aba Israyeli bakumuuya. Musa ngowakali simwiimaakati wacizuminano cakale, Jesu ngo Simwiimaakati wacizuminano cipya. Cizuminano ca Mulawo cakali kubeleka kwiinda mubulowa bwamunyama; cizuminano cipya cilabeleka kwiinda mubulowa bwa Jesu ibwakatilwa. Cisi cabana Israyeli cakali kweendelezyegwa aacizuminano ca Mulawo kwiinda muli Musa, aabo ibali mucizuminano cipya beendelezyegwa a Jesu—Mutwe wambungano.—Ef. 1:22.

13, 14. (a) Mbuti cizuminano cipya mbocibujatikizya Bwami? (b) Ncinzi ciyandika kutegwa ba Israyeli bakumuuya bakonzye kuyakulela a Kristo kujulu?

13 Cizuminano cipya cijatikizya Bwami mwalo imuli cisi cisalala cijisi bantu bajisi coolwe cakuba bami abapaizi mu Bwami bwakujulu. Cisi eeci ncibeela cabili calunyungu lwa Abrahamu. (Gal. 3:29) Aboobo, cizuminano cipya ciyumya cizuminano ca Abrahamu.

14 Kuli cibeela comwe acimwi ca Bwami icizuzikizyigwa kwiinda mucizuminano cipya. Cizuminano cipya cizyala ba Israyeli bakumuuya alimwi akupa kuti ibali mucizuminano eeci babe “basikukonanyina a Kilisito.” Nokuba boobo, kuyandika bubambe bwamilawo njobeelede kutobela kutegwa beelele kusangana Jesu mukuba bami alimwi abapaizi mu Bwami bwakujulu.

CIZUMINANO ICIPA KUTI BAMWI BAKONZYE KULELA A KRISTO

15. Ncizuminano nzi Jesu ncaakatangana abaapostolo bakwe basyomeka?

15 Naakatalisya Mulalilo wa Mwami, Jesu wakapanga cizuminano abasikwiiya bakwe basyomeka, cizuminano kanji-kanji iciitwa kuti cizuminano ca Bwami. (Amubale Luka 22:28-30.) Kwiindana azizuminano zimbi, mwalo Jehova mwali umwi wabaabo ibajatikizyidwe mucizuminano, eeci ncizuminano cili akati ka Jesu alimwi basikutobela bakwe bananike. Ciindi naakaamba kuti “mbubonya Taata mbwaabamba cizuminano andime,” Jesu wakali kwaamba kujatikizya cizuminano ncobakatangana a Jehova cakuti abe “mupaizi mane kukabe kutamani mbubonya mbuli Melekisedeki.”—Heb. 5:5, 6.

16. Ino cizuminano ca Bwami cipa kuti Banakristo bananike bacikonzye kucita nzi?

16 Baapostolo basyomeka ibali 11 ‘bakakakatila mumasukusyo aakwe.’ Cizuminano ca Bwami cakasinizya kuti bakali kuyakukkala anguwe kujulu alimwi akukkala azyuuno zyabwami akweendelezya kabali bami alimwi akubeleka kabali bapaizi. Nokuba boobo, tabali buyo bali 11 balikke ibakali kuyakupegwa coolwe eeci. Jesu wakalibonya kuli Johane mubulemu bwakwe mucilengaano akwaamba kuti: “Ooyo uuzunda ndiyoomuzumizya kukkala andime acuuno cangu cabwami, mbubonya andime mbondakazunda akukkala a Taata acuuno cakwe cabwami.” (Ciy. 3:21) Aboobo, cizuminano ca Bwami cipangwa a Banakristo  bananike ibali 144,000. (Ciy. 5:9, 10; 7:4) Eeci ncecizuminano cibapa kuti bakonzye kuyakulela a Jesu kujulu. Eeci cili mbuli nabwiinga uuzwa mumukwasyi uuli kabotu iwakwatwa kumwami weendelezya alimwi akupegwa cibeela canguzu zyakweendelezya. Alimwi buya, Magwalo aamba Banakristo bananike kuti “nabwiinga” wa Kristo, “nakalindu uusalala” uuyanda kukwatwa kuli Kristo.—Ciy. 19:7, 8; 21:9; 2 Ko. 11:2.

AMUBE ALUSYOMO LUYUMU MU BWAMI BWA LEZA

17, 18. (a) Amwiinduluke zizuminano izili cisambomwe zijatikizya Bwami nzyotwabandika. (b) Nkaambo nzi ncotukonzya kuba aalusyomo luyumu mu Bwami?

17 Zizuminano zyoonse nzyotwabandika muzibalo eezyi zyobilo zijatikizya zibeela zya Bwami ziyandika. (Amubone ccaati yakuti “Leza Mbwayakwaazuzikizya Makanze Aakwe.”) Eeci citondezya kuti bubambe bwa Bwami buli antalisyo njumu yamumulawo. Aboobo, tulijisi twaambo tulimvwisya ncotuyandika kubusyoma cakumaninina Bwami bwa Mesiya bwalo Leza mbwabelesya kuzuzikizya makanze aakwe aakusaanguna kujatikizya nyika alimwi abantu.—Ciy. 11:15.

Kwiinda mu Bwami bwa Mesiya, Jehova uyakuzuzikizya makanze aakwe kujatikizya nyika (Amubone mincali 15-18)

18 Sena inga twadooneka kuti nzyobuyakuzuzikizya ziyakuleta zilongezyo zitamani kubantu? Katujisi lusyomo cakumaninina, tulakonzya kwaambilizya cakutazungaana kujatikizya Bwami bwa Leza kuti nenzila ilikke iikonzya kubelesyegwa kumana mapenzi aabantu cakumaninina. Atwaambilizye kasimpe aaka kubantu cabusungu!—Mt. 24:14.