Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

Ol Tokples Bilong Yumi i Kam Long Taua Bilong Babel?

Ol Tokples Bilong Yumi i Kam Long Taua Bilong Babel?

“Bikpela i mekim ol lain bilong ol i bruk nabaut, na ol i go i stap nabaut long olgeta hap bilong graun, na ol i no moa wokim dispela taun. Ol i kolim dispela taun Babel, long wanem, Bikpela i paulim tokples bilong ol dispela pipel.”—Stat 11:8, 9.

OLSEM WANEM? Dispela stori bilong Baibel em samting i bin kamap tru? Ol manmeri i bin kirap long mekim ol narapela narapela tokples stat long dispela taim? Sampela man i no wanbel long ol tok Baibel i mekim long hau ol tokples i bin kamap na i go long narapela narapela hap. Wanpela man bilong raitim ol buk i tok: “Stori nating bilong Taua Bilong Babel em wanpela giaman stori tru.” Wanpela rabai Juda i tok: “Man i no gat save i bin kamapim dispela stori bilong traim long eksplenim hau ol lain man i bin kamap.”

Bilong wanem ol man i no bilip long stori bilong Babel? Bikos em i pait wantaim tingting ol man i gat long ol tokples i kamap olsem wanem. Olsem, sampela saveman i tok ol narapela narapela tokples i no kamap wantu tasol, nogat. Pastaim wanpela mama tokples i stap na isi isi em i senis na ol narapela tokples i kam long en. Na sampela i ting olsem sampela tokples i kamap ol yet, pastaim krai bilong tokples i olsem nek bilong wanpela animal na bihain em i kamap wanpela tokples stret. Dispela ol tingting na ol aidia bilong ol man i mekim na planti i wanbel long tok Profesa W. T. Fitch i raitim long buk bilong em, The Evolution of Language olsem: “Yumi no kisim yet ol stretpela bekim.”

Sampela saveman i mekim wok painimaut na ol i kisim wanem save long hau tokples bilong ol man i kamap? Save ol i kisim i wanbel wantaim ol kain kain tingting bilong ol man, o i sapotim stori bilong Babel? Orait, pastaim yumi ken skelim gut dispela stori long Baibel.

KAMAP WE NA LONG WANEM TAIM?

Baibel i stori olsem long “hap bilong Babilonia” tokples bilong ol man i bin paul, na ol man i lusim dispela ples. (Stat 11:2) Wanem taim dispela samting i bin kamap? Baibel i tok, “ol manmeri bilong graun i bruk bruk nabaut long ol liklik lain” long taim bilong Pelek. Pelek i bin bon 250 yia paslain long Abraham. Olsem na ol dispela samting i bin kamap long Babel inap 4,200 yia i go pinis.—Stat 10:25; 11:18-26.

Sampela saveman i ting ol bikpela tokples bilong nau i kam long rot bilong wanpela mama tokples, ol i ting em ol man i bin mekim dispela tokples inap olsem 100,000 yia i go pinis. a Na sampela i tok ol tokples bilong nau i bin kam long ol bikpela tokples ol man i bin mekim long 6,000 yia i go pinis. Tasol sapos wanpela tokples i no stap moa, orait olsem wanem ol saveman inap eksplenim hau dispela tokples i bin kamap? Magasin Economist i tok: “Dispela i hatwok. Olsem, sampela saientis i skelim ol olpela ston na bun samting i gat ol mak mak long en, na dispela i helpim ol long save long ol samting bilong bipo tru.” Magasin i tok moa olsem wanpela saveman bilong ol tokples i bilip long evolusen i “skelim sampela save na dispela i helpim em long ges tasol na kolim sampela tok.”

Tasol i gat ol olpela rait i stap. Olsem wanem ol i helpim yumi long save long hau ol tokples i bin kamap? Buk The New Encyclopædia Britannica i tok: “Ol olpela rait bilong bipo tru i bilong 4,000 o 5,000 yia i go pinis.” Ol saveman i bin painim we ol dispela olpela rait? Ol i painim ol dispela rait long Mesopotemia we Babilonia bilong bipo tru i bin stap long en. b Olsem na ol samting ol i painim i stret wantaim ol tok i stap long Baibel.

KAIN KAIN TOKPLES, KAIN KAIN TINGTING

Baibel i stori olsem long Babel, God i bin “paulim tokples bilong ol bai wan wan bilong ol i no ken save moa long toktok bilong ol arapela.” (Stat 11:7) Dispela i mekim na ol wokman i “no moa wokim dispela taun” bilong Babel na ol i “go i stap nabaut long olgeta hap bilong graun.” (Stat 11:8, 9) So Baibel i no tok olgeta tokples bilong nau i kam long wanpela mama tokples, nogat. Em i stori olsem wantu sampela nupela tokples i bin kamap, na ol dispela tokples i gat ol wed inap stori long kain kain filings na tingting bilong man, na ol i narakain long ol narapela tokples.

Rait ol i bin katim long plet ston ol i kisim long Mesopotemia, bilong yia 2000 B.C.E.

Olsem wanem long ol tokples bilong nau? I gat planti samting bilong ol i wankain o ol i narapela narapela kain? Saientis Lera Boroditsky, i tok: “Taim ol saveman bilong ol tokples i skelim moa yet ol tokples, (olsem i gat 7,000 samting tokples na planti ol i no skelim bipo) ol i kirap nogut olsem planti samting bilong ol tokples i no wankain.” Maski sampela tokples i wankain liklik, olsem tok Kanton na tok Haka bilong hap saut bilong Saina, ol dispela tokples i narapela kain olgeta long tok Wes Katalan na tok Valensia bilong Spen.

Ol tokples i stiaim hau ol man i tingting na stori long ol samting ol i lukim, olsem kala, hamas samting ol i lukim, we ol samting i stap long en, na rot i go olsem wanem. Olsem, man bilong wanpela tokples bai tok: “Wanpela binatang i stap long han sut bilong yu.” Tasol man bilong narapela tokples bai tok: “Binatang i stap long saut wes han bilong yu.” Narapela narapela tok olsem bai mekim man i paul. Olsem na yumi no kirap nogut olsem ol man i wokim taua bilong Babel i no inap tru long mekim yet wok bilong ol.

NEK BILONG ANIMAL O TOKPLES STRET

Namba 1 tokples bilong ol man em wanem kain tokples? Baibel i tok namba 1 man Adam i bin kamapim ol nupela tok taim em i givim nem long ol animal na ol pisin. (Stat 2:20) Na tu, Adam i bin mekim poem bilong kamapim filings bilong em long meri bilong em. Na Iv i stori gut long lo God i givim ol na hevi ol bai kisim sapos ol i sakim tok bilong Em. (Stat 2:23; 3:1-3) Olsem na fes tokples i gutpela tru, inap long ol man i ken kamapim gut tru tingting bilong ol na mekim ol naispela tok.

Taim God i paulim ol tokples long Babel, dispela i pasim ol man long bungim save na strong bilong ol. Tasol ol nupela tokples bilong ol i wankain olsem fes tokples bilong ol, i gat planti wed long en. Ol man i wokim ol bikpela siti, ol i kamapim ol strongpela ami, na mekim wok bisnis wantaim ol narapela kantri. (Stat 13:12; 14:1-11; 37:25) Tokples bilong ol i gat planti wed long en, olsem na ol inap mekim ol dispela samting. Baibel i tok, mama tokples na ol tokples i kam long Babel i no krai bilong nek bilong wanpela animal, em ol tokples tru tru.

Ol wok painimaut bilong nau i sapotim dispela samting. Buk The Cambridge Encyclopedia of Language i tok: “Long olgeta kalsa ol i bin skelim, maski em ol lain i no gat save liklik, tokples bilong ol i wankain tasol long ol lain i gat gutpela sindaun.” Long buk bilong em The Language Instinct, Profesa Steven Pinker bilong Harvard College i tok: “I no gat wanpela tokples i krai olsem nek bilong animal.”

NUPELA TOKPLES LONG BIHAIN

Yumi kisim wanem stretpela save long dispela bihain long ol i skelim ol yia na ples we ol i painim ol dispela olpela rait, ol bikpela samting i narapela narapela kain long tokples, na olsem wanem ol tokples bilong bipo i hatwok long kliagut long ol? Planti man i bilip olsem tok Baibel i mekim long samting i kamap long Babel i kamapim gut stori bilong hau ol tokples i kamap.

Baibel i tok God Jehova i paulim tokples bilong ol man long Babel, long wanem, ol i bikhet long em. (Stat 11:4-7) Tasol, em i tok promis olsem em bai “givim wanpela gutpela tokples long ol man, bambai olgeta i ken singaut long nem bilong Jehova, bai ol i ken wok gut wantaim na mekim wok bilong em.” (Sefanaia 3:9, NW) Long nau, dispela “gutpela tokples,” em tok i tru bilong Baibel i bungim olgeta kain man bilong olgeta hap graun. Yumi ken bilip olsem long bihain God bai helpim ol manmeri long kamap wanbel moa long rot bilong givim wanpela tokples tasol long ol na dispela pasin bilong paul long tokples we i bin kirap long Babel, bai pinis olgeta.

a Planti taim dispela bilip olsem bipo tru ol monki i bin senis isi isi na kamap man, dispela i as bilong ol stori bilong hau ol tokples i kamap. Bilong skelim ol dispela samting, lukim pes 27-29 bilong buklet The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.

b Long Babilonia, ol saveman i bin digim graun na painim ol taua bilong tempel i olsem piramid na i gat ol step long en. Baibel i tok ol man bilong wokim taua long Babel i yusim ol brik, na i no ston, na ol i putim kolta bilong simenim ol brik. (Stat 11:3, 4) Buk The New Encyclopædia Britannica i stori long Mesopotemia na i tok “i gat wan wan ston tasol i stap,” tasol i gat planti kolta.