A swi olovi ku kumela munhu nyiko leyi a nga yi tsakelaka. Leswaku nyiko yoleyo i ya nkoka ku fikela kwihi, swi ta vonaka eka ndlela leyi loyi u n’wi nyikaka a angulaka ha yona. Nakambe, vanhu a va tsakisiwi hi swilo leswi fanaka.

Hi xikombiso, muntshwa a nga ha twa onge xitirhisiwa xa elektroniki lexi xa ha ku humaka i nyiko leyinene ngopfu. Ku hambana ni sweswo, munhu loyi a kuleke a nga ha tsakela nchumu wo karhi wa khale tanihi nyiko. Eka mindhavuko yin’wana vantshwa ni lava kuleke va tsakela ku nyikiwa mali tanihi nyiko leswaku va kota ku yi tirhisela swin’wana ni swin’wana leswi va swi lavaka.

Hambileswi swi nga oloviki ku kumela munhu nyiko leyi a nga yi tsakelaka, vanhu vo tala va hambeta va endla matshalatshala yo kumela vanhu lava va va rhandzaka tinyiko letinene. Hambileswi mikarhi yin’wana swi nga taka swi nga koteki ku kuma tinyiko toleto, kambe ku ni swilo swo karhi leswi u faneleke u anakanyisisa hi swona, leswi nga ku pfunaka emhakeni yoleyo. A hi kambisiseni swilo swa mune leswi hi nga swi endlaka leswaku tinyiko ta hina ti tsakisa eka loyi hi n’wi nyikaka tona.

Leswi loyi u n’wi nyikaka a tsakelaka swona. Wanuna wa le Belfast eNorthern Ireland u vula leswaku xikanyakanya lexi a xi kumeke loko a ri ni malembe ya 10 kumbe 11 a ku ri nyiko leyinene leyi a tshameke a yi kuma. Ha yini? Loko a hlamula u ri: “Hikuva xikanyakanya a ku ri nchumu lowu a ndzi wu lava.” Nhlamulo yakwe yi kombisa leswaku munhu u yi tlangela swinene nyiko loko ku ri nchumu lowu a a wu lava. Leswi swi kombisa kahle leswaku ndlela leyi munhu a nga ta angula ha yona eka nyiko yo karhi yi titshege hi swilo leswi a swi tsakelaka. Kutani anakanyisisa hi munhu loyi u lavaka ku n’wi nyika nyiko. Kumisisa leswi a swi tekaka swi ri swa nkoka, hikuva leswi munhu a swi tekaka swi ri swa nkoka ku nga ha va swona leswi a swi tsakelaka. Hi xikombiso, hakanyingi vakokwana va rhandza ku heta nkarhi ni mindyangu ya vona. Va nga ha tsakela ku vona vana ni vatukulu va vona nkarhi ni nkarhi loko swi koteka. Vakokwana va nga ha teka maendzo yo famba tanihi ndyangu ku ri nyiko ya nkoka swinene ku tlula hinkwato.

Leswaku hi tiva leswi van’wana va tsakelaka swona, hi fanele hi yingiserisisa loko va vulavula. Bibele yi hi khutaza leswaku hi “Hatlisa emhakeni yo twa, [hi] nonoka emhakeni yo vulavula.” (Yakobo 1:19) Loko u bula ni maxaka kumbe vanghana va yingisele hi vukheta leswaku u ta tiva leswi va swi tsakelaka  ni leswi va nga swi tsakeliki. Sweswo swi ta endla leswaku u tiva nyiko leyi va nga ta yi tsakela.

Swilaveko swa loyi u n’wi nyikaka nyiko. Munhu a nga ha yi teka yi ri ya nkoka nyiko yo karhi hambiloko yi nga durhi hikwalaho ka leswi yi nga ta n’wi pfuna swo karhi. Kambe hi nga swi tivisa ku yini leswi munhu un’wana a swi lavaka?

Swi nga ha tikomba onge ndlela yo olova yo kumisisa leswi munhu a swi lavaka i ku vutisa kunene. Hambiswiritano, vanhu vo tala va vona swi ri swa nkoka ku nyika van’wana tinyiko va nga swi langutelanga tanihi leswi ku nga swona leswi va tiselaka ntsako. Ku engetela kwalaho, hambileswi vanhu van’wana va nga ha vulavulaka va ntshunxekile hileswi va swi tsakelaka kumbe leswi va nga swi tsakeliki, a va tali ku vulavula hileswi va swi lavaka.

Hikokwalaho, vana ni vuxiyaxiya naswona u xiyisisa swiyimo swakwe. Xana i munhu lontsongo kumbe loyi a kuleke? Xana u nghenele vukati kumbe a nga byi nghenelanga? U dlaye vukati kumbe i noni? Xana wa tirha kumbe u hume penceni? Anakanyisisa hi tinyiko leti nga ha pfunaka munhu yoloye eka xiyimo lexi a nga eka xona.

Leswaku u kota ku tiva leswi munhu wo karhi a swi tsakelaka i swa nkoka ku vutisa van’wana lava tshameke va va eka xiyimo xo fana ni xa yena. Va nga ha ku byela swilo swa nkoka leswi a swi lavaka swinene leswi van’wana a va nga ta swi ehleketa. Sweswo swi nga ha ku pfuna leswaku u kota ku n’wi nyika nyiko ya nkoka leyi van’wana a va nga ta yi ehleketa.

Nyiko leyi fikeke hi nkarhi lowu faneleke. Bibele yi ri: “Rito leri fikeke hi nkarhi wa kona i rinene ngopfu!” (Swivuriso 15:23) Tsalwa leri ri kombisa leswaku i swa nkoka ku hlawula marito hi nkarhi lowu faneleke. Swi tano ni hi swiendlo swa hina. Tanihi leswi marito lama vuriweke hi nkarhi lowunene ma tsakisaka, hilaha ku fanaka nyiko leyi fikeke hi nkarhi lowu faneleke yi nga endla leswaku munhu loyi u n’wi nyikaka a tsaka swinene.

Ehleketa hi swiyimo leswi: A hi nge munghana wa wena wa cata, muntshwa u le kusuhi ni ku heta xikolo kumbe vatekani va langutele ku kuma n’wana. Leyi i mikarhi yin’wana leyi vanhu va nyikiwaka tinyiko eka yona. Van’wana va vona swi vona swi pfuna ku tsala masiku lawa swiendlakalo sweswo swi nga ta endleka ha wona. Sweswo swi va pfuna ku lunghiselela tinyiko letinene leti fanelaka swiendlakalo sweswo. *

Leswi a swi vuli swona leswaku u fanele u rindzela swiendlakalo swo hlawuleka leswaku u nyika van’wana tinyiko. Ntsako lowu tisiwaka hi ku nyika vanhu van’wana u nga wu kuma nkarhi wun’wana ni wun’wana. Hambiswiritano, u fanele u va ni vuxiyaxiya. Hi xikombiso, loko wanuna a nyika wansati wo karhi nyiko ku nga ri na xivangelo xa ku endla tano, a nga ha anakanya leswaku wa n’wi rhandza. Kambe loko ku ve lexi a hi xona xikongomelo xa yena, swi nga endla leswaku ku va ni ku nga twisisani. Leswi swi endla hi kambisisa mhaka yin’wana ya nkoka ku nga xikongomelo xa munyiki.

Xikongomelo xa munyiki. Hilaha hi swi voneke hakona eka xikombiso lexi hi buleke ha xona, i swinene ku anakanyisisa hi leswi munhu loyi hi n’wi nyikaka nyiko a nga ta swi ehleketa. Nakambe loyi a nyikaka na yena u ta va a endla kahle loko a kambisisa xikongomelo xa yena. Hambileswi vanhu vo tala va ehleketaka leswaku va nyika hi xikongomelo lexinene, vo tala va nyika tinyiko hi mikarhi yo karhi elembeni hileswi va titwaka va boheka ku endla tano. Nilokoswiritano, van’wana va nyika hileswi va lavaka ku khomiwa hi ndlela yo hlawuleka kumbe hileswi va lavaka ku vuyeriwa hi swo karhi.

I yini lexi u nga xi endlaka ku tiyiseka leswaku u nyika hi xikongomelo lexinene? Bibele yi ri: “Timhaka ta n’wina hinkwato a ti endleke hi rirhandzu.” (1 Vakorinto 16:14) Loko u nyika van’wana swi huma embilwini ni hi leswi u khathalaka hi vona, va ta amukela tinyiko ta wena hi ntsako naswona na wena u ta va ni ntsako lowukulu lowu tisiwaka hi ku kombisa malwandla. Tata wa hina wa le tilweni wa tsaka loko hi nyika swi huma embilwini. Muapostola Pawulo u bumabumele Vakreste va le Korinto wa khale hileswi va phalaleke Vakreste va le Yudiya. Pawulo u va byele a ku: “Xikwembu xi rhandza munyiki la tsakeke.”—2 Vakorinto 9:7.

Ku anakanyisisa hi leswi hi buleke ha swona, swi  nga endla leswaku vanhu va tsaka hi tinyiko leti u va nyikaka tona. Leswi hi buleke ha swona ni swin’wana, swi endle leswaku vanhu va kota ku kuma nyiko ya nkoka eka hinkwato leyi humaka eka Xikwembu. Leswaku u tiva ku i yini nyiko leyi, leyikulu, hi kombela u hlaya xihloko lexi landzelaka.