Nghena endzeni

Moya-xiviri I Yini?

Moya-xiviri I Yini?

Nhlamulo ya Bibele

 EBibeleni, rito “moya-xiviri” ri hundzuluxeriwe ku suka eka rito ra Xiheveru leri nge neʹphesh ni ra Xigriki leri nge psy·kheʹ. Hi ku kongoma rito neʹphesh ri vula “xivumbiwa lexi hefemulaka” kasi rito psy·kheʹ ri vula “xivumbiwa lexi hanyaka.” a Kutani moya-xiviri i xivumbiwa hi xoxe, ku nga ri nchumu wo karhi endzeni ka xona lowu hambetaka wu hanya loko miri wu fa. Xiya ndlela leyi Bibele yi swi kombisaka ha yona leswaku moya-xiviri wa munhu hi yena hi byakwe:

Adamu a nga nyikiwanga moya-xiviri kambe u “ve moya-xiviri lowu hanyaka.”

  •   Loko Yehovha Xikwembu a vumbe munhu wo sungula Adamu, Bibele yi vula leswaku u “ve moya-xiviri lowu hanyaka.” (Genesa 2:7) Adamu a a nga nyikiwanga moya-xiviri, kambe u ve moya-xiviri lowu hanyaka kumbe munhu.

  •   Bibele yi vula leswaku moya-xiviri wu nga swi kota ku tirha, ku navela swakudya, ku dya, ku yingisa milawu ni ku khumba ntsumbu. (Levhitika 5:2; 7:20; 23:30; Deteronoma 12:20; Varhoma 13:1) Mintirho leyi hinkwayo yi endliwa hi munhu.

Xana moya-xiviri a wu fi?

 E-e, wa fa. Tindzimana to tala ta Bibele ti vulavula hi moya-xiviri tanihi lowu faka. Hi leswi swikombiso swin’wana:

  •   “Moya-xiviri lowu dyohaka—wona wu ta fa.”—Ezekiyele 18:4, 20.

  •   Etikweni ra khale ra Israyele, ‘moya-xiviri a wu fanele wu dlayiwa’ tanihi nxupulo wa swidyoho leswikulu leswi wu swi endleke. (Eksoda 12:15, 19; Levhitika 7:20, 21, 27; 19:8) Munhu yoloye a a “ta dlayiwa.”—Eksoda 31:14.

  •   Eka tindzimana tin’wana ta Bibele ku tirhisiwa rito leri nge “moya-xiviri lowu feke” ku kombetela eka ntsumbu loko munhu a file. (Levhitika 21:11; Tinhlayo 6:6) Hambileswi vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele byi tirhisaka rito leri nge “ntsumbu” kumbe “munhu loyi a feke” eka tindzimana teto, Xiheveru xo sungula xi tirhisa rito leri nge neʹphesh kumbe “moya-xiviri.”

Rito “moya-xiviri” ri nga ha vula “vutomi”

 Bibele yi tlhela yi tirhisa rito “moya-xiviri” tanihi mavizweni wa rito “vutomi.” Hi xikombiso, Yobo 33:22 yi tirhisa rito ra Xiheveru leri nge “moya-xiviri” (neʹphesh) tanihi leri kombetelaka eka leri nge “vutomi.” Hilaha ku fanaka, Bibele yi kombisa leswaku moya-xiviri wa munhu kumbe vutomi, swi nga ha va ekhombyeni kumbe swi lahleka.—Eksoda 4:19; Vaavanyisi 9:17; Vafilipiya 2:30.

 Matirhiselo lawa ya rito leri nge “moya-xiviri” ma hi pfuna ku twisisa Genesa 35:18 leyi vulaka leswaku moya-xiviri “wu huma.” Xiga-ririmi lexi xi kombisa leswaku vutomi bya munhu a byi ri eku heleni. Vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele eka Genesa 35:18 byi hundzuluxele xiga lexi byi ku “a a ri kusuhi ni ku fa.”​—BibeleMahungu Lamanene.

Lomu dyondzo ya moya-xiviri lowu nga fiki yi humaka kona

 Vukhongeri bya Vukreste lebyi pfumelaka eka dyondzo ya moya-xiviri lowu nga fiki a byi yi kumanga eBibeleni, kambe byi yi kume eka filosofi ya khale ya Magriki. Encyclopædia Britannica yi ri: “Loko Bibele yi vulavula hi moya-xiviri ni ku hefemula yi va yi kombetela eka nchumu wun’we, leswi kombisaka leswaku a ku na ku hambana exikarhi ka moya-xiviri ni miri. Tidyondzo ta vukhongeri bya Vukreste ta leswaku ku ni ku hambana exikarhi ka moya ni miri ti huma eka dyondzo ya khale ya Magriki.”

 Xikwembu a xi swi lavi leswaku hi hlanganisa tidyondzo ta xona ni tifilosofi ta vanhu, to tanihi dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri. Hikokwalaho, Bibele ya hi lemukisa: “Tivoneleni: swi nga ha endleka ku va ni un’wana loyi a nga ta mi phasa hi filosofi ni vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu.”—Vakolosa 2:8.

a Hlaya buku leyi nge The New Brown, Driver, and Briggs Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, eka tluka 659 ni buku leyi nge Lexicon in Veteris Testamenti Libros, eka tluka 627. Vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele byi tirhisa marito lama nge neʹphesh na psy·kheʹ hi ku ya hi mongo wa mhaka, hi ku tirhisa marito lama nge “moya-xiviri,” “vutomi,” “munhu,” “xivumbiwa” kumbe “miri.”