Para mukulaŵiska, maso na wongo vikugwilira lumoza nchito kuti mumanye ivyo mukuwona. Mungawona cipambi ndipo mungamanya usange nchakwenelera kurya. Nyengo zinyake mungalaŵiska kucanya na kusacizga kuti kuwenge vula panji yayi. Apa nthena, mukuwona malemba agho mukuŵazga na kumanya ivyo ghakung’anamura. Ici cikulongora kuti mawonekero gha cinthu ngakovwira comene.

Mungamanya usange cipambi nchakuphya na kwamba kucidokera kuti murye. Tingamanya umo kuŵirenge para talaŵiska kucanya na kuwona umo kuliri. Apo mukuŵazga nkhani iyi, malemba ghakuwoneka makora cifukwa ghakupambana mtundu na pepara. Nakuti kanandi mukulongosora malo mwakuyana na umo ghakuwonekera. Kweniso nyengo zinyake tikukopeka na umo cinthu cikuwonekera.

Para muli mu sitoro mungawona kuti ŵakupakira katundu mwaluso kuti mukopeke. Ŵakusaska malonda ŵakusankha mitundu iyo waliyose yingamukopa, kwali ndimwe mwanalume, mwanakazi, panji mwana. Ŵakutozga nyumba, ŵakusona vyakuvwara, na ŵakujambura vithuzithuzi, nawo ŵakumanya kuti ŵanthu ŵakukopeka na mawonekero gha vinthu.

Ku ŵanthu ŵanyake mitundu yikwimira vinthu vinyake. Mwaciyelezgero, ku Asia ŵanji ŵakuti cinthu ciswesi cikwimira mwaŵi panji kukondwa. Apo ŵanji kuno ku Africa ŵakuti cinthu ciswesi cikwimira citima. Nangauli ŵanthu mbakupambana, kweni pa nkhani ya mitundu ŵakuyanako pa vinyake. Tiyeni tiwone umo ŵanthu ŵakuyiwonera mitundu yitatu iyi.

USWESI ukuŵara comene. Ndipo kanandi ukwimira nkhongono, nkhondo, na cinthu cakofya. Mtundu uwu ungakhabuska mtima munthu.

Mu Baibolo, lizgu la Cihebere ilo likung’anamulika kuti “uswesi” likufumira ku lizgu ilo likung’anamura “ndopa.” Pakulongosora mwanakazi muzaghali uyo ngwakukoma, Baibolo likuzunura mtundu uswesi panji uchesamu kuŵa cimanyikwiro cake. Likuti mwanakazi uyu wavwara vichesamu ndipo wakwera pa “cikoko ciswesi cakuzura na mazina ghamuyuyuro.”—Uvumbuzi 17:1-6.

WAKUBILIŴIRA [GIRINI] ukupambana na uswesi cifukwa ukukhazika mtima pasi. Mtundu uwu kanandi ukwimira mtende. Tikujipulika makora para tawona minda na mapiri ghakubiliŵira. Mu buku la Genesis muli nkhani iyo yikuti apo Ciuta wakalenganga, wakapa ŵanthu utheka na vyakumera vyakubiliŵira.—Genesis 1:11, 12, 29, 30.

UTUŴA kanandi ukwimira ungweru, civikiliro, na kutowa. Ukwimiraso mikhaliro nga ni uwemi, urunji na kuŵa wambura kalema. Mtundu uwu ndiwo ukuzunulika comene mu Baibolo. Mu mboniwoni, kanandi ŵanthu na ŵangelo ŵakavwaranga vituŵa kulongora kuti mbarunji na ŵakutowa mwauzimu. (Yohane 20:12; Uvumbuzi 3:4; 7:9, 13, 14) Mu Baibolo mahaci ghatuŵa  na ŵakukwerapo awo ŵavwara salu ziwemi zituŵa vikwimira nkhondo yaurunji. (Uvumbuzi 19:14) Ciuta wakuzunura mtundu utuŵa pakulongora kuti ngwakunozgeka kugowokera zakwananga. Baibolo likuti: ‘Nanga zakwananga zinu ziŵe ziswesi, ziŵenge zituŵa nga matalala.’—Yesaya 1:18.

Baibolo likuzunura mitundu iyo yikulongora kuti Ciuta wakumanya makora umo ŵanthu ŵakucitira na mawonekero gha cinthu. Mwaciyelezgero, buku la Uvumbuzi likayowoyerathu vinthu ivyo vikucitika sono. Vinthu ivi ni nkhondo, njara, na nyifwa izo zikucitika cifukwa ca kupeleŵera kwa cakurya na masuzgo ghanyake. Ntheura kuti tikumbukire vinthu ivi, mboniwoni iyi yikuyowoya za mahaci na ŵakukwerapo ŵake. Kweni agha ni mahaci bweka yayi, cifukwa mtundu wa haci lililose ukwimira cinthu cinyake.

Pakwamba, tikuwona haci lituŵa, ilo likwimira nkhondo yaurunji yakulongozgeka na Yesu Khristu. Kaciŵiri, tikuwona haci liswesi ilo likwimira kuwukirana kwa vyaru. Kacitatu, tikuwona haci lifipa ilo likwimira njara. Paumaliro tikuwona “haci lituwulufu; ndipo uyo wakakhalapo wakaŵa na zina lakuti Nyifwa.” (Uvumbuzi 6:1-8) Mtundu wa haci lililose ungatikumbuska ivyo haci ilo likwimira. Ntheura, nchipusu kukumbukira mahaci agha, kweniso ivyo ghakutisambizga.

Kanandi mu Baibolo ŵakuzunura mtundu kuti tiŵe na cithuzithuzi ca cinthu ico cikuyowoyeka. Ciuta ndiyo wakalenga ungweru, mtundu, na jiso la munthu. Ntheura, wakuzunura mtundu kuti tiwemo luŵiro, na kukumbuka ivyo tapulika. Mtundu ukutovwira kulongosora vinthu kweniso ungatikopa. Ungatovwiraso kukumbuka visambizgo vyakuzirwa. Mtundu nchawanangwa ico Mlengi wali kutipa kuti tikondwenge na umoyo.