Eaha to roto?

Tapura tumu parau

TUMU PARAU MATAMUA | HOÊ FAATERERAA AITA E OHIPA PETARAA

Ua rahi roa te ohipa taviriraa taata e petaraa i roto i te mau faatereraa

Ua rahi roa te ohipa taviriraa taata e petaraa i roto i te mau faatereraa

E ohipa taviriraa i te taata te faaohiparaa i te tiaraa teitei no to ˈna iho maitai. E ere no teie nei tera peu. Ua faahiti-ê-na-hia tera peu matau-maitai-hia a tau 3 500 matahiti aˈenei. Te vai ra te tahi ture i roto i te Bibilia e opani ra i te ohipa petaraa ia haavahia te taata. (Exodo 23:8) E ere noa râ te fariiraa i te moni te ô i roto i te ohipa taviriraa. I te tahi taime, e haru te mau tia faatere i te faufaa a te taata, e faaohipa i to ratou toroa no te fanaˈo i te tahi tauturu i ore i faataahia no ratou aore ra e eiâ roa atoa i te moni a vetahi ê. E faaohipa atoa paha ratou i to ratou tiaraa no te haafanaˈo i te mau hoa e fetii.

Noa ˈtu eaha te ohipa a te taata, e itehia tera peu. O te mau faatereraa râ te farii i te mau petaraa ino roa ˈˈe. Ua pia te taatiraa Transparency International hoê faaiteraa no nia i te ohipa petaraa na te ao i 2013 (Global Corruption Barometer). Ia au i ta ratou hiˈopoaraa, no te taata na te ao nei, e pae faanahoraa tei peta-roa ˈˈe-hia e tei taviri i te taata. Te mau tia poritita, te mau mutoi, taata toroa a te hau, te mau tia o te apooraa iriti ture e to te tiripuna. A hiˈo na vetahi faaiteraa e haapapu ra ua rahi roa tera peu.

  • AFIRIKA: I 2013, tau 22 000 taata toroa a te hau i Afirika Apatoa tei faautuahia no te tahi mau ohipa taviriraa i te taata.

  • MARITE APATOA: I Beresilia i 2012, 25 taata tei faahapahia i te faaohipa i te faufaa a te hau no te peta i te mau tia poritita. I rotopu ia ratou, te vai ra te faatere hau matamua o te peretiteni tahito. O ˈna te piti o te taata tiaraa teitei roa ˈˈe i roto i te faatereraa o tera fenua.

  • ASIA: I Korea Apatoa i Séoul, 502 taata tei pohe a parari ai hoê tuhaa o te tahi fare toa i 1995. Ua itehia i te feia hiˈopoa ua petahia te mau tia faatere o te oire. Ua faatia ratou ia ofatihia te mau faatureraa titauhia no te tima e faaohipa no tera paturaa, oia atoa no te paruru i te taata.

  • EUROPA: Ia au te parau a Cecilia Malmström, melo o te tomite o te mau ohipa i roto i te mau fenua amui no Europa, “ua rahi roa te fifi [te ohipa petaraa i Europa].” Ua na ô atoa, “ua opua te mau tia poritita e faaore i te reira, aita râ i manuïa.”

E ere roa ˈtu i te mea ohie ia faaore i tera peu. E taata îite no nia i te patoiraa i te ohipa petaraa e e orometua haapii Susan Rose-Ackerman. Ua papai oia e ore te reira ia “taui roa te feia mana i ta ratou huru tiaauraa e faatereraa.” Ia hiˈo tatou, aita paha e ravea no te faaore i te ohipa petaraa. E nehenehe râ, te faaite ra hoi te Bibilia e tupu mau te reira.