«КУСПАКТААРЫНЫҢ соонда чугула чүүл — төлүңерге берип турар үеңер болгаш кичээнгейиңер-дир». Ол сүме Джим Трелизтиң «Руководство по чтению вслух» деп номунда бар.

Ону кылырынга чүү херек? Трелизтиң сүмези-биле алырга, төлдүң чуртталгазының баштайгы чылдарында, аңаа хөй номчуп берип турар болзуңарза эки. Ол чүүл кайыңарга-даа ажык-дузаны эккээр. Чүге? Соонда силер-даа, ажы-төлүңер-даа ол, сеткилди чылдып чоруур, үелериңерни сактып кээр силер. Оон аңгыда төлүңер эки номчуп өөренип алыр, ынчан аңаа школага өөренири-даа белен болур. А чуруктарны топтап көргеш, ооң карактарының көөрү сайзыраар. Чижээ, бир харлыг төл чурукта эникти тып алгаш, номчуп билбес тургаш-ла, ол сөстүң утказын билип эгелээр. Шак ынчаар төлүңер анаа чүгле номчуп, бижип, чугааланып, чугааның утказын билип, сагыжынга хамык чүвени дириг чуруп өөренип алырындан аңгыда, номчуттунарынга ынак апаар.

«Ажы-төлге номчуп бээр үени кайыын тып алырыл?» — деп, ажылдап турар ада-иелер айтырар.

«„Ажы-төлге ном номчуур хамаан чок, шылап тур мен“ деп, чамдыкта адалар чугаалаар. Ол хирезинде олар кежээни өттүр телевизор кайгаарындан шылавас-тырлар» — деп, Джим Трелиз бижип турар.

Ада-иелерниң ындыг хамаарылгазын өскертир дээш, ол дараазында сүмелерни берген:

1. Таарымчалыг номнарны шилип алыңар. Бичии ажы-төлге чалгааранчыг, сургаашкынныг номнар каяа-ла солун боор. Олар, бергелерни ажып эртип чоруур, маадырлыг чечен чугааларга ынак. Ынчалзажок ном төлдүң назы-харынга дүгжүп, аңаа тааржыр бе деп чүвени билип алыры-биле, ада-иелер номнуң утказы-биле баштай таныжып алыр болза эки.

2. Таарымчалыг үени шилип алыңар. Чаа оттуп келген төлге номчууру арай-ла шын эвес болур. Чамдык ада-иелер, төлү чемненип олурда, номчуп берип турар. Ажы-төлдүң хөй кезии удуурунуң мурнунда номчулганы дыңнаарынга ынак. Ол үеде оларның кичээңгейин хаара тудары белен.

3. Бергелерден кортпаңар. Номда төлүңерге билдинмес сөстер таваржы берзе, кортпаңар. Берге сөстерни кысказы-биле тайылбырлап, бөдүүн сөстер-биле солуп азы берге үзүндүнү ара каап болур силер.

4. Номчулгаңарны хайгаараңар. Эки номчуур дизе, тыныжыңарны болгаш номчулгаңарның дүргенин хайгаараар болзуңарза эки. Эки номчууруңарга чигзинип турар болзуңарза, үнүңерни бижидип алгаш, ону дыңнааш, чүнү экижидип болурун боданып көрүңер.

5. Төлүңерниң шаг-шинээн херекке алыңар. Солун чечен чугаа төлдү сонуургадыптар-даа болза, ооң кичээңгейи долу эвес бооп болур. Ынчалза-даа ол дөмей-ле хөйнү сактып алыр.

6. Шыдамык болуңар. Улуг улус ынак киноларын катап көөрүнге ынак. Ол ышкаш бичии уруглар сонуургаан номнарын катап дыңнаарынга ынак, чүге дизе олар, номчаан санында-ла, бир-ле чаа чүвени билип ап турар. Ынчангаш төлдүң ынак номун ырадыр шыгжавайн, оон бичиилеп номчуп берип тургаш, кандыг-бир чаа чечен чугааны номчуурун эгелеп алыңар.