EMBIMBILIYA HELIVULUKO LIULOÑO, POLE, ECI OLIO LI POPIA CI LEKISA OKUTI LI KUETE HANDI ESILIVILO. KONOMUISA OVOLANDU AMUE.

Anga hẽ oluali lua kuata efetikilo?

Tunde kosimbu olonoño via enda oku tambulula okuti, sio. Koloneke vilo, olonoño vialua vi tava okuti Oluali lua kuata efetikilo. Ocili okuti, Embimbiliya lia ci popele ale osimbu.​—⁠Efetikilo 1:⁠1.

Ongongo yi kasi ndati?

Kosimbu omanu valua va simaile okuti ongongo ya tapika. Noke, kanyamo 400 O.Y., olonoño vio ko Helasi via lombolola okuti, ongongo yi kasi ndombunje. Pole, osimbu handi ka va kuatele ocisimĩlo caco vokuenda kueci ci soka 700 kanyamo O.Y., Isaya usonehi Wembimbiliya wa tukuile ale okuti ‘ongongo yi kasi ndombunje.’​—⁠Isaya 40:⁠22.

Anga hẽ ovina vi kasi vilu vi nyõleha ndeci ovina vi kasi vongongo?

Onoño yimue yo ko Helasi yi tukuiwa hati Aristóteles kocita cakuãla O.Y., wa enda oku longisa okuti ovina vi kasi vongongo vi pondola oku nyõleha, osimbu okuti ovina vi kasi vilu ka vi nyõleha. Elongiso liaco liamamako vokuenda kuotembo yalua. Pole, kanyamo 1800, olonoño via tumbika ocihandeleko ci tukuiwa okuti “entropia.” Ocihandeleko caco ci lekisa okuti ovina viosi, ci kaile vio vilu ale vievi vi kasi vongongo, citava okuti vi nyõleha. Umue pokati kolonoño wa kuatisa koku tumbika ocihandeleko caco, Lord Kelvin. Eye wa lombolola eci Embimbiliya li popia catiamẽla kilu kuenda kongongo okuti: “Viosi vi kuka ndolonanga.” (Osamo 102:​25, 26) Kelvin wa tavelevo okuti, Suku o pondola oku teyuila oviluvo Viaye oco ka vi ka nyolẽhe ndomo Embimbiliya li longisa.​—⁠Ukundi 1:⁠4.

Pi kua kunamẽla oviengele?

Aristóteles, wa longisa okuti ovina viosi vi sangiwa kilu vi kasi ndolombunje vi nina vi likũai okuti, vokati kombunje yimue mu sangiwa yikuavo kuenda ongongo oyo yi kasi vocakati ka viosi. Vokuenda kuanyamo 1700 K.K., olonoño via tava kocisimĩlo cokuti olombungululu kuenda ovina vikuavo vio kilu ka via kunamẽlele kocina cimue. Pole, Vokuenda kuanyamo 1400 O.Y., elivulu lia Yovi, lia lekisile ale okuti, Ululiki ‘oku ka kuli cimue, oko a nyoñamisila oluali.’​—⁠Yovi 26:⁠7.

EMBIMBILIYA HELIVULUKO LIULOÑO WOKU SAKULA, POLE, LIA POPELE ALE ECI CATIAMẼLA KUHAYELE OKUTI CEYA OKU LIMBUKIWA LIKA NOKE YOTEMBO YALUA.

Oku tepa omanu va vela pokati ka vakuavo.

Ocihandeleko Suku a ecele ku Mose ca lekisile okuti omanu va kuete uvei wovilundu ka citava okuti va kala kumosi lomanu vakuavo. Noke yoku pita afengi amue vokuenda Kuocita Catãlo Toke Kocita Cekũi Latãlo, oco olondotolo via lilongisa oku kapako onumbi eyi okuti, toke cilo oku kuama onjila yaco ci kuete esilivilo.​—⁠Ovisila, ocipama 13 kuenda 14.

Oku lisukula noke yoku kuata ocivimbi.

Toke kesulilo lianyamo 1800, olonjanja vialua olondotolo noke yoku kuata ovivimbi via enda oku kuatavo olombeyi okuti, ka via pusile handi peka. Eci ca koka olofa vialua. Ocihandeleko Suku a ecele ku Mose ca kisikile okuti omunu wosi wa kuata ocivimbi wa “vĩhĩsua” ka ca tavele okuti o fendela Suku kumue la vakuavo. Ocihandeleko ca enda oku kisika omunu oku lisukula lovava. Eci ca kuatisavo oku teyuila uhayele womanu.​—⁠Atendelo 19:​11, 19.

Olonumbi viatiamẽla koku liyelisa.

Unyamo lunyamo omãla valua va siata oku fa omo liocipulukãlo, ca piãla enene omo liekambo lionjo yuhayele. Ocihandeleko Suku a ecele ku Mose ca popele okuti aniña a sukilile oku lembikiwa okuti ocipãla lolonjo.​—⁠Esinumuĩlo 23:⁠13.

Otembo yoku sevisa evamba.

Ocihandeleko ca Suku ca lekisile okuti omõla ulume o sukila oku seviwa evamba noke lioloneke ecelãla. (Ovisila 12:⁠3) Oloñaña via citiwa ndopo, citava okuti osonde yavo yecelela oku ci linga noke liosemana yatete. Pole, nda ca lingiwa selo ci koka oku pita osonde yalua. Kosimbu, uloño woku sakula ka wa kaile ndeci ci kasi koloneke vilo. Omo liaco, ca sungulukile oku kevelela osemana oco ku sevisiwe evamba.

Elitokeko li kasi pokati kuhayele wovisimĩlo kuenda uhayele wo ketimba.

Vakuakukonomuisa kuenda olonoño va popia okuti ekalo liwa ndeci, esanju, elavoko, olopandu kuenda onjongole yoku ecela vi kuatisa calua kuhayele. Embimbiliya li popia hati: “Utima wa sanjuka ovihemba viwa; utima wa nyumãla u kukutisa akepa.”​—⁠Olosapo 17:⁠22.