Cách nay một thế kỷ, hàng triệu thanh niên đã rời quê hương thanh bình để tham gia chiến tranh. Họ hăng hái ra đi, kéo theo làn sóng ái quốc. Vào năm 1914, một quân nhân tình nguyện Hoa Kỳ phát biểu: “Tôi rất vui và lòng tràn đầy phấn khích với những ngày tuyệt diệu phía trước”.

Tuy nhiên không lâu sau, lòng nhiệt huyết của họ chuyển sang nỗi cay đắng. Không ai đoán được các đội quân hùng hậu sẽ chiến đấu thế nào trong nhiều năm ở Bỉ và Pháp. Thời bấy giờ, người ta gọi cuộc chiến này là “cuộc Đại Chiến”. Ngày nay, được gọi là Thế Chiến I.

Rõ ràng, cuộc chiến này là “đại” theo nghĩa có số thương vong cao. Người ta ước lượng có khoảng 10 triệu người tử vong và 20 triệu người bị thương tật. Cuộc chiến ấy cũng là hậu quả của những sai lầm trọng đại. Các nhà chính trị châu Âu không thể chặn đứng sự căng thẳng ngày càng gia tăng trên toàn cầu, dẫn đến thế chiến. Có lẽ quan trọng hơn, “cuộc Đại Chiến” để lại nỗi đau khôn nguôi. Nó đã thay đổi thế giới trong một số phương diện mà ngày nay vẫn ảnh hưởng đến chúng ta.

Thế Chiến I bùng nổ vì tính sai nước cờ. Theo sách The Fall of the Dynasties—The Collapse of the Old Order 1905-1922, các nhà lãnh đạo châu Âu hành động như “một thế hệ mộng du vô tình rơi vào sự diệt vong trong mùa hè 1914 thanh bình ấy”.

Trong vòng vài tuần, việc hoàng tử nước Áo bị ám sát đã khiến các thế lực chính ở châu Âu lao vào cuộc chiến mà họ không muốn. Vài ngày sau khi sự thù địch bắt đầu, một người hỏi thủ tướng Đức: “Tại sao điều này lại xảy ra?”. Ông buồn bã đáp: “Ôi, giá như có ai biết”.

Các nhà lãnh đạo chính trị, tôn giáo và quân đội có quyết định tai hại, dẫn đến cuộc chiến, không có bất cứ ý niệm nào về hệ lụy của những quyết định ấy. Nhưng chẳng bao lâu, những quân nhân trong các chiến hào nhận ra sự thật. Họ thấy nhà chính trị làm họ thất vọng, nhà lãnh đạo tôn giáo lừa dối họ và vị tướng phản bội họ. Như thế nào?

Nhà chính trị hứa hẹn rằng cuộc chiến sẽ mở đường cho một thế giới mới và tốt đẹp hơn. Thủ tướng Đức tuyên bố: “Chúng ta chiến đấu cho thành quả lao động của thời bình, để bảo vệ một di sản lịch sử lâu đời và tương lai của chúng ta”. Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson giúp đặt ra khẩu hiệu nổi tiếng làm vững dạ nhân dân, đó là chiến tranh sẽ “làm cho nền dân chủ được an toàn trên thế giới”. Tại nước Anh, dân chúng nghĩ rằng đây là “một cuộc chiến để chấm dứt mọi cuộc chiến”. Tất cả đều sai lầm.

Hàng giáo phẩm nồng nhiệt ủng hộ chiến tranh. Sách về lịch sử (The Columbia History of the World) cho biết: “Những người lẽ ra bảo vệ Lời Đức Chúa Trời thì lại cổ vũ người ta tham gia chiến tranh. Chiến tranh toàn diện dẫn đến sự hận thù toàn diện”. Thay vì dập tắt, hàng giáo phẩm thổi bùng ngọn lửa hận thù. Theo sách về lịch sử của Ki-tô giáo (A History of Christianity): “Hàng giáo phẩm không thể và không sẵn sàng đặt đức tin lên trên tinh thần dân tộc. Hầu hết chọn cách dễ nhất, xem Ki-tô giáo đi đôi với lòng ái quốc. Người lính thuộc khối Ki-tô giáo được lệnh chém giết lẫn nhau nhân danh Đấng Cứu Rỗi của họ”.

Các vị tướng hứa hẹn sẽ có chiến thắng chớp nhoáng và dễ dàng, nhưng không phải vậy. Không lâu sau, các phe đối nghịch rơi vào bế tắc. Sau đó, hàng triệu người lính đối mặt với điều mà một sử gia miêu tả: “Có lẽ là thử thách gay go, tàn nhẫn nhất trên bình diện lớn về thể chất lẫn tinh thần mà con người đã chịu”. Dù bị tổn thất lớn, các vị tướng vẫn điều quân đến hàng rào kẽm gai và trước họng súng đại liên. Không ngạc nhiên gì khi những cuộc nổi loạn bùng nổ khắp nơi.

Làm thế nào Thế Chiến I đã ảnh hưởng đến xã hội? Một tài liệu tham khảo về lịch sử trích lời của một cựu chiến binh: “Chiến tranh... làm tổn hại tinh thần và bản chất của một thế hệ”. Thật thế, vì chiến tranh mà một số đế quốc đã không còn nữa. Cuộc xung đột thảm khốc ấy mở ra thế kỷ đẫm máu nhất trong lịch sử nhân loại. Các cuộc cách mạng và bãi công dường như là điều thông thường.

Tại sao chiến tranh làm thế giới xáo động đến thế? Nó chỉ là sai lầm nghiêm trọng? Lời giải đáp có tiết lộ điều gì về tương lai chúng ta không?